اسطوخودوس؛ ترکیبات ، مواد موثره و نقش آن در سلامت

اخبار سبز کشاورزی؛ انواع مختلفی از اسطوخودوس وجود دارد، اما گونه angustifolia  رایج‌ترین نوع مورد استفاده در داروهای گیاهی و آروماتراپی است.

اسطوخودوس یا لاوندر (Lavandula) گیاهی از خانواده نعنائیان (Lamiaceae) است که به‌خاطر بوی معطر و خواص درمانی خود شناخته می‌شود. این گیاه به‌صورت درختچه‌ای چندساله رشد می‌کند و دارای ساقه‌های چوبی، برگ‌های باریک و گل‌های کوچک بنفش است که در سنبله‌هایی روی شاخه‌ها قرار گرفته‌اند.

ترکیبات مغذی و مواد مؤثره

اسطوخودوس حاوی ترکیبات فعالی است که مسئول خواص درمانی آن هستند. مهم‌ترین این ترکیبات عبارت‌اند از:

‌•‌روغن‌های فرار: شامل لینالول، لینالیل استات، کامفر، اوسیمن، سینئول

‌•‌فلاونوئیدها: مانند آپیژنین، لوتئولین و کامفرول

‌•‌تانن‌ها: دارای اثرات قابض و ضدالتهابی

‌•‌کومارین‌ها: با اثرات آرام‌بخش و ضداسپاسم

‌•‌اسیدهای فنلی: شامل رزمارینیک اسید، کافئیک اسید و کلروژنیک اسید

مواد موثره اسطوخودوس

اسطوخودوس حاوی مجموعه‌ای از ترکیبات زیست‌فعال است که مسئول خواص درمانی آن هستند. این ترکیبات شامل روغن‌های فرار، فلاونوئیدها، تانن‌ها، ترپنوئیدها، کومارین‌ها و اسیدهای فنلی می‌شوند. در ادامه به ترکیب‌های اصلی و نقش هرکدام پرداخته‌ایم.

۱. روغن‌های فرار (Essential Oils) – مهم‌ترین ترکیبات فعال در این گیاه دارویی محسوب می شود.

حدود ۱ تا ۳ درصد وزن گل‌های خشک‌شده را روغن فرار تشکیل می‌دهد.

- لینالول (Linalool) (حدود ۲۵-۴۵%)

‌•‌خاصیت آرام‌بخش و ضداضطراب

‌•‌اثرات ضدالتهابی و تسکین‌دهنده درد

‌•‌تأثیر مثبت بر کاهش فشار خون

 

- لینالیل استات (Linalyl Acetate) (حدود ۲۵-۳۰%)

‌•‌آرام‌بخش و ضداسپاسم

‌•‌بهبود کیفیت خواب

‌•‌کاهش تحریکات پوستی و ضدخارش

 

-  کامفر (Camphor) (حدود ۸-۱۰%)

‌•‌خاصیت ضدالتهابی

‌•‌اثرات ضدعفونی‌کننده و خلط‌آور

‌•‌کمک به بهبود دردهای عضلانی

 

-  اوکالیپتول یا ۱،۸-سینئول (Eucalyptol / 1,8-Cineole) (حدود ۵-۱۰%)

‌•‌اثرات ضداحتقان و بهبود عملکرد تنفسی

‌•‌ضدباکتری و ضدویروس

 

-  بورنئول (Borneol)

‌•‌آرام‌بخش و تسکین‌دهنده سیستم عصبی

‌•‌اثرات ضداسپاسم

 

-  ترپینئول (Terpineol)

‌•‌دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی

‌•‌کمک به کاهش استرس و بهبود خلق‌وخو.

۲. فلاونوئیدها (Flavonoids) – از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قوی اسطوخودوس محسوب می گردد.

-  آپیژنین (Apigenin)

‌•‌خاصیت آرام‌بخش و خواب‌آور

‌•‌اثرات ضدالتهابی

 

-  لوتئولین (Luteolin)

‌•‌آنتی‌اکسیدان قوی و کاهش‌دهنده التهاب

‌•‌تقویت سیستم ایمنی

 

-  کامفرول (Kaempferol)

‌•‌ضدسرطان و محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب اکسیداتیو.

۳. تانن‌ها (Tannins) – دارای خواص قابض و ضدعفونی‌کننده می باشد.

-  دارای خاصیت ضدالتهابی و ضدباکتریایی

‌•‌کاهش تحریکات گوارشی

‌•‌محافظت از غشاء مخاطی معده.

۴. کومارین‌ها (Coumarins) – ضدانعقاد و بهبود جریان خون است.

-  کومارین‌ها باعث رقیق شدن خون شده و گردش خون را بهبود می‌بخشند.

‌•‌کمک به کاهش فشار خون

‌•‌کاهش خطر لخته شدن خون.

۵. اسیدهای فنلی – آنتی‌اکسیدان و ضدالتهاب می باشند.

-  رزمارینیک اسید (Rosmarinic Acid)

‌•‌کاهش التهاب و درد

‌•‌بهبود آلرژی‌ها و بیماری‌های تنفسی

‌•‌محافظت از سلول‌های عصبی و کاهش استرس اکسیداتیو

 

-  کافئیک اسید (Caffeic Acid)

‌•‌تقویت سیستم ایمنی و ضدسرطان

 

-  کلروژنیک اسید (Chlorogenic Acid)

‌•‌کمک به کنترل قند خون.

می توان به طور کلی اسطوخودوس به دلیل ترکیبات خاص خود، هم اثرات آرام‌بخش روی سیستم عصبی دارد و هم خاصیت ضدالتهابی، ضدعفونی‌کننده و آنتی‌اکسیدانی. روغن‌های فرار مانند لینالول و لینالیل استات مهم‌ترین عوامل در ایجاد اثرات آرام‌بخش و ضداضطراب آن هستند. فلاونوئیدها و اسیدهای فنلی نیز به کاهش التهاب و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند.

از دیگر خواص درمانی اسطوخودوس به موارد زیر می توان اشاره نمود.

‌١.‌آرام‌بخش و کاهش اضطراب

‌‌بوییدن روغن اسطوخودوس موجب کاهش استرس و اضطراب شده و به بهبود خواب کمک می‌کند.

‌‌تأثیر مثبت در کاهش علائم افسردگی دارد.

‌٢.‌کمک به بهبود خواب

‌‌برای درمان بی‌خوابی و بهبود کیفیت خواب مفید است، به‌خصوص در آروماتراپی (رایحه‌درمانی).

‌٣.‌تسکین سردرد و میگرن

‌‌ماساژ پیشانی با روغن اسطوخودوس یا استنشاق بخار آن باعث کاهش شدت سردرد می‌شود.

‌۴.‌ضدالتهاب و تسکین درد

‌‌مصرف موضعی روغن اسطوخودوس در کاهش دردهای عضلانی، مفصلی و روماتیسمی مؤثر است.

‌۵.‌تقویت سیستم گوارشی

‌‌دمنوش اسطوخودوس به کاهش نفخ، سوءهاضمه و مشکلات گوارشی کمک می‌کند.

‌۶.‌تسکین مشکلات تنفسی

‌‌اثرات خلط‌آور دارد و در بهبود علائم سرماخوردگی، سرفه و آسم مفید است.

‌٧.‌ضدباکتری و ضدقارچ

‌‌به درمان زخم‌ها، سوختگی‌های سطحی و عفونت‌های پوستی کمک می‌کند.

‌٨.‌بهبود سلامت پوست و مو

‌‌برای درمان آکنه، اگزما و کاهش شوره سر به‌کار می‌رود.

 

روش‌های مصرف

‌•‌دمنوش: ترکیب گل‌های خشک‌شده اسطوخودوس با آب جوش برای آرامش و کاهش اضطراب

‌•‌روغن اسطوخودوس: برای ماساژ، رایحه‌درمانی یا ترکیب با محصولات مراقبت از پوست

‌•‌بخور: برای بهبود مشکلات تنفسی

‌•‌کپسول یا عصاره: در مکمل‌های غذایی برای کاهش استرس و اضطراب.

نکته مهم: قبل از مصرف هر گیاه دارویی، حتماً با متخصص مشورت کنید، زیرا حتی گیاهان طبیعی نیز می‌توانند عوارض یا تداخلات دارویی داشته باشند.