در چه هوایی نفس می‌کشیم؟
تحلیل معیارهای جهانی حکمرانی خوب و مردم‌سالاری | شاخص‌های پاسخگویی، شفافیت و عدالت
تحلیلی جامع از معیارهای جهانی حکمرانی خوب و مؤلفه‌های بنیادین مردم‌سالاری بر اساس شاخص‌های بانک جهانی و نظریات اندیشمندان دموکراسی.
در جهانی که واژه‌ی «دموکراسی» گاه به آرمان و گاه به ابزار قدرت بدل شده، سنجش واقعی آن ضرورتی اخلاقی و راهبردی است. «حکمرانی خوب» و «مردم‌سالاری» دو ستون اصلی بنای دموکراسی‌اند؛ یکی ساختار را استوار می‌سازد، دیگری روح و معنا می‌بخشد.
اخبار سبز کشاورزی؛ این نوشتار می‌کوشد با تکیه بر شاخص‌های جهانی حکمرانی خوب، به هر خواننده امکان دهد تا بسنجد: آیا امروز در هوای دموکراسی نفس می‌کشد یا در فضای مبهم و خاموشی نهادها؟
در این مسیر، دین می‌تواند نه‌تنها الهام‌بخش اخلاق عمومی، که مکملی معنوی برای تحقق حکمرانی مطلوب و مردم‌سالارانه باشد؛ به شرط آن‌که به‌جای سلطه، در خدمت عدالت، آزادی و کرامت انسانی قرار گیرد.
معیارهای حکمرانی مطلوب
(بر پایه شاخص‌های جهانی بانک جهانی)
۱. پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری
صاحبان قدرت باید در برابر مردم و نهادهای نظارتی پاسخ‌گو باشند، نه مصون از پرسش و نقد.
۲. شفافیت
تصمیمات، بودجه‌ها و قراردادهای عمومی باید برای همگان قابل مشاهده، تحلیل و پیگیری باشد.
۳. حاکمیت قانون
قانون باید نسبت به همه‌ی شهروندان بدون تبعیض اعمال شود؛ نه ابزاری برای سرکوب، و نه سپری برای صاحبان قدرت.
۴. کارآمدی و اثربخشی
دولت موظف است با منابع محدود، بالاترین کیفیت خدمات عمومی را ارائه دهد و پاسخ‌گوی نیازهای واقعی مردم باشد.
۵. مشارکت عمومی
مردم باید در فرآیندهای سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی نقش واقعی، آگاهانه و مؤثر داشته باشند.
۶. کنترل فساد
نظام اداری و سیاسی باید توانایی شناسایی، پیشگیری و مجازات فساد را داشته باشد؛ نه آن‌که خود به بستر و منشأ فساد تبدیل شود.
مؤلفه‌های بنیادین دموکراسی
(بر پایه‌ی اسناد بین‌المللی و نظریات دال، لیپهارت و منابع حقوق بشری)
۱. انتخابات آزاد و منصفانه
رقابت واقعی، نظارت مستقل و امکان انتخاب میان گزینه‌های متنوع و اصیل از شروط دموکراسی است.
۲. آزادی بیان و رسانه
رسانه‌ها باید بتوانند قدرت را نقد کنند و شهروندان بدون ترس، دیدگاه‌های خود را بیان نمایند.
۳. تفکیک قوا و استقلال نهادها
هیچ قوه‌ای نباید بر دیگری سلطه یابد؛ استقلال قوه‌ی قضائیه، ضامن عدالت و امنیت حقوقی است.
۴. حقوق اقلیت‌ها و تنوع‌پذیری
دموکراسی به معنای شنیدن صدای اقلیت‌هاست، نه صرفاً تبعیت از اکثریت.
۵. جامعه‌ی مدنی فعال
نهادهای مردمی، انجمن‌ها و کنشگران باید آزادی عمل، مطالبه‌گری و مشارکت اجتماعی داشته باشند.
۶. حق تعیین سرنوشت
مردم باید بتوانند آزادانه مسیر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود را انتخاب کنند.
۷. برابری در مشارکت سیاسی
تمامی شهروندان، فارغ از جنسیت، قومیت یا مذهب، باید فرصت برابر برای مشارکت در ساخت قدرت داشته باشند.
۸. نظارت همگانی بر قدرت
شهروندان باید بتوانند عملکرد حاکمان را ارزیابی کرده و در صورت نیاز، آن‌ها را از طریق قانونی تغییر دهند.
۹. آزادی تجمع و اعتراض
حق تجمع مسالمت‌آمیز و اعتراض مدنی، از ارکان سلامت دموکراسی است.
۱۰. آموزش مدنی و آگاهی عمومی
دموکراسی بدون شهروندان آگاه، به پوسته‌ای بی‌جان بدل می‌شود. آموزش حقوق شهروندی باید بخشی جدایی‌ناپذیر از نظام آموزشی باشد.
آزمون تنفس در هوای دموکراسی
در ادامه، مجموعه‌ای از پرسش‌های سنجشی آورده شده که هر فرد می‌تواند با پاسخ به آن‌ها، میزان مردم‌سالاری و حکمرانی مطلوب در جامعه‌ی خود را ارزیابی کند:
- آیا بودجه‌ی عمومی کشور به‌صورت شفاف منتشر می‌شود؟
- آیا در تصمیم‌گیری‌های محلی، نظر مردم واقعاً لحاظ می‌شود؟
- آیا رسانه‌ها اجازه دارند قدرت را نقد کنند؟
- آیا رقابت واقعی میان نامزدهای انتخاباتی وجود دارد؟
- آیا نهادهای مستقل برای مبارزه با فساد فعال‌اند؟
- آیا اقلیت‌ها از حقوق برابر و امکان مشارکت اجتماعی برخوردارند؟
- آیا نهادهای دینی در خدمت عدالت و اخلاق عمومی‌اند؟
- آیا قوه‌ی قضائیه مستقل عمل کرده و در برابر قدرت ایستادگی دارد؟
- آیا مردم می‌توانند آزادانه تجمع یا مطالبه‌گری مسالمت‌آمیز داشته باشند؟
- آیا داده‌ها و آمارهای عمومی برای همه‌ی شهروندان در دسترس است؟
- آیا آموزش مدنی در مدارس و رسانه‌ها جدی گرفته می‌شود؟
- آیا امکان تغییر مسالمت‌آمیز قدرت از طریق انتخابات وجود دارد؟
جمع‌بندی
حکمرانی خوب و مردم‌سالاری نه واژگانی تزئینی، بلکه معیارهایی عینی برای سنجش سلامت نظام‌های سیاسی‌اند. جوامعی که در هوای دموکراسی تنفس می‌کنند، سرمایه‌ی اجتماعی بالاتر، اعتماد عمومی بیشتر و توسعه‌ی پایدارتر دارند.
مهندس عبدالله حاتمیان
نماینده‌ی دوره‌ی دهم مجلس شورای اسلامی
دانش‌آموخته‌ی حقوق بین‌الملل و اقتصاد کشاورزی
بیشتر بخوانید: ضرورت بازنگری در ساختار تنظیم بازار و احیای وزارت جهاد کشاورزی
