آیا ایران واقعاً موتورسیکلت تولید میکند یا فقط مونتاژکار است؟
صنعت موتورسیکلت ایران تولیدی است یا هنوز مونتاژکار باقی مانده؟ این گزارش به بررسی زنجیره تأمین، میزان داخلیسازی قطعات و نقش فناوری در ایران میپردازد
سالهاست در صنعت موتورسیکلت ایران، یک پرسش کلیدی تکرار میشود: «آیا ما تولیدکنندهٔ موتورسیکلت هستیم یا فقط مونتاژکار؟» پرسشی که در ظاهر ساده است، اما پاسخ دقیق به آن نیازمند بررسی زنجیرهٔ تأمین، نقش قطعهسازان، میزان داخلیسازی و سهم واقعی فناوری در کشور است.
اخبار سبز کشاورزی؛ این گزارش تلاش میکند تصویری روشن، مستند و بیطرفانه از وضعیت قطعهسازی و مونتاژ در صنعت موتورسیکلت ایران ارائه دهد.
بیشتر بخوانید:از اولین موتورسیکلتهای وارداتی تا کارخانههای امروز؛ خیابانهای ایران چگونه موتوری شدند؟
ایران چگونه موتورسیکلت میسازد؟ نگاهی به زنجیره واقعی تولید
برای درک نقش ایران در تولید یا مونتاژ، ابتدا باید مفهوم «تولید» در این صنعت را روشن کرد. در تولید استاندارد، سه بخش تعیینکننده است: ساخت پیشرانه، ساخت شاسی و قطعات بدنه و تأمین قطعات فنی و الکترونیکی.
در عمل اما بخش قابلتوجهی از قطعات حساس موتورسیکلت—از جمله پیشرانه، ECU، سیستم سوخترسانی، کاربراتور یا انژکتور، کمکفنر، و قطعات الکترونیکی—همچنان از چین، هند و تا حدی تایلند وارد میشود. بنابراین درصد داخلیسازی در بسیاری از مدلها، بسته به کارخانه، بین ۱۵ تا ۴۵ درصد در نوسان است.
پیشرانه؛ پاشنه آشیل صنعت موتورسیکلت ایران
پیشرانه را میتوان شاخصترین معیار «تولید واقعی» دانست. موتورهای موجود در بازار عمدتاً با الگو و فناوری شرکتهای چینی تولید میشوند و بسیاری از آنها بهصورتCKD (قطعات کامل بازشده)، SKD (قطعات نیمهکامل) یا واردات کامل پیشرانه وارد ایران میشوند.
در نتیجه، بخش تحقیق و توسعه و طراحی پلتفرم در کشور تقریباً محدود است و تنها برخی کارخانهها توانایی مونتاژ، تنظیم، یا اصلاحات محدود را دارند.
این واقعیت باعث شده است که ایران هنوز در دسته کشورهایی قرار بگیرد که در نقطه میانی بین تولید و مونتاژ قرار دارند.
کدام قطعات در ایران تولید میشود؟
صنعت قطعهسازی ایران در حوزهٔ موتورسیکلت، برخلاف ضعف در تولید پیشرانه، نقاط قوت مهمی هم دارد. برای مثال در بخش: رینگ و لاستیک، باطری، چراغها و ادوات پلاستیکی، مخزن بنزین، اگزوز، زین و قطعات فوم و بخشهایی از سیمکشی.
این قطعات توسط دهها قطعهساز داخلی تولید میشوند و در سالهای اخیر با افزایش هزینه واردات، سهم تولید داخل در این بخشها بیشتر شده است.
اما همچنان قطعات حساس و فناورانه مانند: ABS، ECU، EFI، سنسورها، و بخشهایی از سیستم انتقال قدرت، تقریباً بهطور کامل وارداتیاند.
چرا صنعت موتورسیکلت ایران، مونتاژمحور باقی مانده است؟
دلایل اصلی این وضعیت را میتوان در چند محور خلاصه کرد:
۱. صرفه اقتصادی مونتاژ
برای بسیاری از شرکتهای ایرانی، تولید قطعات پیچیده مقرونبهصرفه نیست؛ چرا که حجم تولید داخلی پایینتر از حد استاندارد جهانی است و هزینه تولید، بالاتر تمام میشود.
۲. تغییرات مداوم مقررات واردات
تولیدکنندهای که امروز خط پیشرانه راهاندازی میکند، ممکن است سال بعد با محدودیت واردات یا بالعکس با آزادسازی روبهرو شود؛ این بیثباتی، اجازه سرمایهگذاری بلندمدت را نمیدهد.
۳. عدم سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه
بخش R&D در صنعت موتورسیکلت ایران تقریباً غایب است.
تا زمانی که طراحی بومی پلتفرم، موتور، و سیستمهای الکترونیک شکل نگیرد، صنعت نمیتواند از مونتاژ عبور کند.
۴. قدرت تأمینکنندگان چینی
چین، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان قطعات موتورسیکلت در جهان است و به دلیل قیمت رقابتی و تنوع بالا، امکان تولید مستقل را برای بسیاری از کشورها کاهش میدهد.
وضعیت داخلیسازی؛ عدد واقعی چقدر است؟
براساس بررسیها، میزان داخلیسازی قطعات موتورسیکلت در ایران معمولاً:
- در مدلهای اقتصادی ۱۲۵ سیسی: ۳۰ تا ۴۵ درصد
- در مدلهای ۱۵۰–۲۵۰ سیسی: ۱۵ تا ۳۰ درصد
- در مدلهای حرفهای یا وارداتی: زیر ۱۰ درصد
در نتیجه، اگرچه برخی کارخانهها از لفظ «تولید ملی» استفاده میکنند، اما بهطور فنی بخش اعظم ارزش افزوده همچنان از مسیر واردات تأمین میشود.
آیا ایران میتواند به تولیدکننده واقعی تبدیل شود؟
پاسخ کوتاه: بله؛ اما نه بدون تغییر جدی در ساختار صنعت.
برای ورود به مرحله تولید واقعی، کشور نیازمند موارد زیر است:
- ایجاد پلتفرم مشترک ملی و تولید پیشرانه داخلی
- توسعه زنجیره قطعات الکترونیکی و سیستمهای کنترل
- ثبات مقررات واردات و تولید برای ۵ تا ۱۰ سال
- سرمایهگذاری دولتی و خصوصی در تحقیق و توسعه
- تشویق به صادرات برای افزایش مقیاس تولید
کشورهایی مثل هند، مسیر مشابهی را طی کردهاند و اکنون بزرگترین تولیدکننده موتورسیکلت جهان هستند. ایران نیز با توجه به بازار بزرگ داخلی و نیروی متخصص، ظرفیت تبدیل شدن به یک تولیدکننده منطقهای را دارد؛ اما لازمه آن عبور از مونتاژکاری است.
جمعبندی؛ ایران تولیدکننده است یا مونتاژکار؟
بهطور خلاصه، صنعت موتورسیکلت ایران، ترکیبی از تولید محدود + مونتاژ گسترده است.
بخش قابلتوجهی از قطعات—بهویژه پیشرانه و اجزای الکترونیکی—وارداتی هستند و به همین دلیل نمیتوان گفت ایران، یک تولیدکننده کامل است.
با این حال، ظرفیتهای جدی در قطعهسازی پایه، توان مونتاژ، و بازار بزرگ داخلی وجود دارد که در صورت برنامهریزی میتواند صنعت را از مونتاژمحوری به تولید واقعی هدایت کند. آینده این صنعت، وابسته به تصمیمات امروز درباره تحقیق و توسعه، مقررات پایدار و سرمایهگذاری هدفمند خواهد بود.
منابع
- آمار و گزارشهای صنفی قطعهسازان و انجمن تولیدکنندگان موتورسیکلت
- گزارشهای صنعتی منتشر شده در خبرگزاریها و تحلیلهای تخصصی بازار
- دادههای گمرکی و آمارهای منتشرشده درباره واردات CKD و SKD
- تحلیلهای کارشناسان صنعت موتورسیکلت و مطالعات بازار داخلی
