چیدن بال پرواز زعفران با برداشت سنتی

زعفران‌ پرکنی برای زعفران‌کاران ایران و به ویژه منطقه تربت‌حیدریه، اصطلاح آشنایی است که به مرحله جداسازی کلاله از گلبرگ گفته می‌شود و این فرایند در ایران هنوز با همان شیوه‌های سنتی چندین قرن پیش انجام می‌گیرد.

اخبار سبز کشاورزی ؛ به باور برخی کارشناسان و دست‌اندرکاران حوزه زعفران، شیوه‌های سنتی معمول در کاشت، داشت و برداشت زعفران، به ویژه پرکنی گل آن، موجب پیدایش آلودگی‌هایی در محصول نهایی می‌شود که همین امر بر قیمت و مشتری‌پسندی آن به خصوص در بازار‌های اروپایی تاثیر منفی می‌گذارد.

از مجموع ۱۲۰ هزار هکتار کشتزار زعفران کشور، ۹۱ هزار هکتار یعنی ۷۶ درصد به استان خراسان رضوی اختصاص دارد و از آن میان شهرستان‌های تربت حیدریه و زاوه با داشتن بیش از ۲۰ هزار هکتار کشتزار زعفران، خود را به عنوان قطب زعفران ایران و پایتخت زعفران جهان مطرح کرده‌اند.

در منطقه تربت‌حیدریه تا شعاع ۵۰ کیلومتری، یعنی در گستره تمام شهرستان‌های زاوه، مه‌ولات، خواف و رشتخوار، که از تربت‌حیدریه جدا شده‌اند، در مجموع افزون بر ۳۰ هزار هکتار مزرعه زعفران وجود دارد و به عبارت بهتر چیزی بیش از ۳۴ درصد از سطح زیر کشت زعفران خراسان رضوی، به این خطه اختصاص دارد که با توجه به میانگین تولید چهار کیلوگرم محصول در هکتار، سالانه حدود ۱۲۰ تن زعفران در این مناطق تولید می‌شود.

در خراسان رضوی ۱۱۷ هزار خانوار به کشت زعفران مشغول هستند که از این رقم بین ۱۴ تا ۱۵ هزار خانوار به زعفران‌کاران منطقه تربت حیدریه اختصاص دارد.

با توجه به میانگین برداشت چهار کیلوگرم محصول در هکتار، سالانه حدود ۱۲۰ تن زعفران در منطقه تربت حیدریه تولید می‌شود.

کاشت و برداشت هر هکتار زعفران، برای ۲۱۸ نفر شغل ایجاد می‌کند و بر این اساس در این منطقه زعفران در مجموع برای ۷۰ هزار نفر اشتغال مستقیم و ۲ تا سه برابر این رقم، اشتغال غیرمستقیم ایجاد کرده است.

به باور کارشناسان و صاحبنظران حوزه زعفران، هنوز در بخش تولید و صادرات این محصول، بحث خام‌فروشی و روش‌های سنتی و البته زیان‌ده تولید و گل‌پرکنی زعفران، به شیوه هزار سال پیش معمول است و هیچ تحولی در آن به وجود نیامده است.

دست رو شده اخلالگران بازار زعفران و ضرورت حمایت از طلای سرخ ایران

برخی اصناف نظیر فروشگاه‌های پوشاک، میوه‌فروشی‌ها و بنگاه‌های معاملات ملکی نیز در اوقات بیکاری سطل‌های پر از گل زعفران را روی پیشخوان قرار داده و اقدام به جداسازی کلاله از گلبرگ آن می‌کنند.

گل پَرکَنی سنتی و احتمال انتقال آلودگی به زعفران

محمد زکی‌عقل استاد گروه گیاه پزشکی رشته کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: شیوه برداشت و پرکنی زعفران طی صد‌ها سال در کشور ما تغییری نکرده است و همان گونه که اجداد ما با شروع فصل سرما و آغاز فصل برداشت زعفران، دور کرسی جمع شده و مشغول زعفران‌پرکنی می‌شده اند، هنوز این شیوه مرسوم است.

او افزود: زیان این روش‌های سنتی زمانی افزون می‌شود که در شیوه کشت سنتی زعفران، از کود حیوانی نیز برای تقویت کشتزار استفاده می‌شود و دست‌های آلوده بدان در زمان برداشت و گل‌پرکنی، موجب آلودگی و افت شدید کیفیت محصول می‌شود.

استاد گروه گیاه پزشکی رشته کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: در کود دامی که در کشتزار‌های زعفران مورد استفاده قرار می‌گیرد، یک باکتری به نام "اشرشیاکولی" وجود دارد که از روده حیوان منتقل می‌شود و یکی از اصلی‌ترین مواردی که در قرنطینه زعفران ایران در مرز اتحادیه اروپا مد نظر قرار می‌گیرد، میزان وجود همین باکتری است.

زمی عقل بیان کرد: از آنجا که کار ضدعفونی کردن زعفران یک کار فنی و بسیار هزینه‌بر و گران است، فعالان این حوزه تمایل چندانی به تحمل این هزینه‌ها نداشته و اقدام به خام‌فروشی محصول می‌کنند.

او تصریح کرد: از سوی دیگر، چون بازار جهانی اجازه ورود زعفران ایرانی با میزان بالای آلودگی را نمی‌دهد، خام‌فروشی و فله‌خری زعفران به کشورهایی، چون امارات و اسپانیا منحصر شده است که بعد از خرید فله‌ای زعفران ایران، با انجام مراحل ایزوله در آزمایشگاه‌های اعتبارسنجی، میزان آلودگی آن را به زیر استاندارد رسانده و سپس آنرا به صورت فرآوری شده با بسته‌بندی شکیل و با نام خود روانه بازار می‌کنند.

استاد گروه گیاه پزشکی رشته کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: البته پژوهشکده زعفران و برخی دست‌اندرکاران صنایع غذایی، کار‌های مشابه مفیدی برای ایزوله کردن زعفران ایران انجام داده‌اند، اما این برای نجات زعفران ما کافی نیست.

زکی‌عقل، خام فروشی زعفران ایران را ناشی از سه عامل ناتوانی کشاورزان ما در هماهنگی با بازار جهانی، ناآشنایی صادرکنندگان با مفاهیم بازاریابی بین‌المللی و نیز بی توجهی به نظرات جامعه دانشگاهی در برنامه‌ریزی‌های کلان حوزه زعفران اظهار کرد.

ضعف ما در فرآوری زعفران

احمد احمدیان استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه تربت‌حیدریه گفت: قصه پرغصه زعفران ایرانی از آنجا آغاز می‌شود که کشاورز خرده مالک آنقدر در مراحل کاشت و داشت محصول دچار فشار و مشکلات مالی می‌شود که بعد از برداشت محصول، برای بازگشت آنی سرمایه‌اش، نمی‌تواند به چیزی جز خام‌فروشی بیندیشد.

او با بیان اینکه ارزش اقتصادی زعفران در ایران مانند سکه طلاست، افزود: کسانی نیز که به دنبال سرمایه‌گذاری روی فرآوری زعفران هستند، به دلیل قوانین دست و پا گیر در همان ابتدای کار، از ادامه کار منصرف می‌شوند.

استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه تربت‌حیدریه در خصوص شیوه‌های سنتی گل‌پرکنی نیز با بیان اینکه زعفران در ذات خود خاصیت ضدعفونی کنندگی (آنتی باکتریال) دارد، ادامه داد: از همین رو است که با وجود گزارش‌های زیاد در خصوص تبعات ناشی از استفاده از سبزیجات آلوده، تا کنون گزارشی مبنی بر بروز بیماری ناشی از مصرف زعفران آلوده، منتشر نشده‌است.

احمدیان بیان کرد: زعفران اغلب در غذا پخته شده و یا با آب داغ، به صورت چای یا دمنوش، مورد استفاده قرار می‌گیرد که به طور کلی حرارت زیاد خاصیت میکروب‌کشی دارد و از سوی دیگر رطوبت عامل مهم انتقال میکروب است و، چون زعفران به صورت خشک استفاده می‌شود، شانس چندانی برای انتقال میکروب توسط زعفران خشک وجود ندارد.

زعفران، همچنان گرفتار شیوه‌های سنتی و خام‌فروشی

مهدی جهانشیری مدیرعامل شرکت بین‌المللی زعفران اصیل سرزمین کهن (سهامی عام) در حالی که سهم کشور ما در تولید زعفران جهان ۹۳ درصد است، اما تنها سودی ۶ درصدی از بازار این محصول نصیب ما می‌شود که دلیل عمده آن خام فروشی است.

او افزود: هرچند در سال‌های اخیر فناوری به کمک کشاورزان آمده و خشک کردن صنعتی زعفران جایگزین شیوه‌های سنتی شده، اما هنوز عمده مراحل کاشت، داشت و برداشت این محصول سنتی و گاه با آلودگی‌هایی همراه است که مشکل آفرین می‌شود.

مدیرعامل شرکت بین‌المللی زعفران اصیل سرزمین کهن (سهامی عام) ادامه داد: از سوی دیگر کشاورزان ما برای آنکه زودتر به اصل و سود سرمایه خود برسند، کوتاه‌ترین راه یعنی خام فروشی را برمی‌گزینند و در مقابل مدیران بالادستی این حوزه نیز تا کنون رغبت چندانی به موضوع فرآوری زعفران از خود نشان نداده‌اند.

با مشکل خلاء قانون مواجه هستیم

محمد قربانی معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تربت‌حیدریه در خصوص کنترل بهداشتی زعفران تولیدی، گفت: از نگاه ما تنها ۲ شرکت معتبر در این منطقه، که در زمینه تولید، فرآوری و صادرات زعفران فعالیت دارند، اصول بهداشتی را رعایت می‌کنند.

او افزود: ما از انجام سنتی عملیات پرکنی و پاک کردن زعفران به صورت خانگی آگاه هستیم، اما به لحاظ قانونی نمی‌توانیم نظارتی بر این نوع مشاغل خانگی فصلی داشته باشیم.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تربت‌حیدریه ادامه داد: از سوی دیگر دستگاه‌های مرتبط با تولید و فرآوری زعفران نیز تاکنون درخواستی مبنی بر ورود ما به این حوزه نداشته‌اند.

قربانی بیان کرد: البته پاک کردن زعفران توسط صاحبان مشاغل غیرمرتبط، ممنوع است و در صورت مشاهده با آن‌ها برخورد خواهد شد.

منبع: ایرنا