تبعات چرای دام بر جان زاگرس

زخم چرای بی‌رویه بر گونه‌های گیاهان و جانوران

گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در کشور با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستند. یکی از این چالش‌ها، چرای بی‌رویه دام است که موجب آسیب به جنگل‌ها، کوه‌ها، مراتع و گونه‌های در معرض خطر انقراض در مناطق حفاظت شده می‌شود.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از ایسنا، در آستانه فصل چرای دام هستیم؛ فصلی که به گفته مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی در آن سه موضوع اهمیت دارد.

ترحم بهزاد می‌گوید: زمان ورود و خروج دام، ظرفیت دام و مدت استفاده از مرتع سه موضوع مهم در بحث مدیریت چرا است. اینکه چه زمانی دام وارد و چه زمانی خارج شود، با چه تعداد دامی با توجه به تولید علوفه وارد مرتع‌های کشور شود و چه مدت از این مرتع استفاده کند.

در نشست اخیر معاونت طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست نیز حسن اکبری - معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی حفاظت محیط زیست - به این نکته اشاره کرده و گفته بود: تعدادی کمیته با عنوان کمیته پیگیری و مدیریت و کنترل چرای دام تشکیل شده است که وظیفه یگان حفاظت، پیگیری مسئله حفاظت در منطقه توران و وظیفه کمیته پایش نیز رسیدگی به تقویت فیزیکی توران و میان‌دشت است.

بیشتر بخوانید:

• چرای دام جدی‌ترین عامل تخریب در جنگل‌ها

• چرای ۳۶ میلیون دام در جنگل‌های زاگرس

به گفته او سازمان تلاش کرده است که در حوزه جلوگیری از تخریب بتواند به همه مناطق نفوذ کند و محدود به مناطق حفاظت شده نباشد. تاکنون به این صورت بود که به تخریب در مناطق حفاظت شده ورود می‌کرده ولی خارج از آن خیلی ورود نداشته است این درحالیست که مکاتبات متعددی را در مورد وضعیت چرای دام در کشور، جلوگیری از تخریب‌ها در جنگل‌ها با دستگاه‌های ذی‌ربط و مطالبه‌گری‌ داشته‌ایم.

اکبری در این راستا از حضور دامداران در فصل پاییز در زیستگاه‌های گونه‌های در معرض انقراضی مانند یوز ایرانی ابراز نگرانی می‌کند و با ذکر مثالی می‌گوید: زمانی که دامداران وارد حوالی منطقه حفاظت شده توران شوند، «هلیا» - یوز مادر تازه پیدا شده به همراه چهار توله‌اش - از منطقه خارج می‌شوند. در صورتی که به سمت میاندشت رود، جای امیدواری وجود دارد چراکه منطقه حفاظت شده است و مشکلی از لحاظ عبور از جاده نیز وجود ندارد اما اگر قصد بازگشت به توران را داشته باشد عبور این خانواده پنج نفره از دو لاین جاده بسیار باعث نگرانی است.

تبعات چرای دام بر جان زاگرس

زاگرس یکی از اقلیم‌های با ارزش و مهم زیست‌محیطی کشور است که با تخریب‌های گسترده‌ای در سال‌های اخیر روبرو بوده‌است. از جمله این عوامل می‌توان به وجود ۳۶ میلیون دام در منطقه اشاره کرد.

هادی کیادلیری، رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه آزاد، درباره این موضوع می‌گوید: تنها وجود ۱۶ میلیون دام در این منطقه مجاز است و وزارت جهاد کشاورزی و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری حتماً برای حل این مشکل باید برنامه ریزی کنند. متولی اصلی، وزارت جهاد کشاورزی است و این وزارتخانه باید راهبری کند اما سوال ما این است که آیا وزارت جهاد کشاورزی برای مردم محلیِ نیازمند به اشتغال می‌تواند کاری انجام دهد و جلوی چرای ۳۶ میلیون دام را بگیرد؟

همچنین درباره وضعیت اکوسیستم جنگل‌های زاگرس و نقش سازمان منابع طبیعی در رفع مشکلات این جنگل‌ها مرتضی ابراهیمی رستاقی - عضو پیشین شورای‌عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری کشور - می‌گوید: خرابی اکوسیستم زاگرس به حدی رسیده که از یک سازمان متولی مدیریت اکوسیستم زاگرس کاری ساخته نیست و بحران زاگرس باید به‌عنوان یک فاجعه ملی مورد توجه کل دولت قرار گیرد.

سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری باید مشکل چرای بی‌رویه دام و مشکل زراعت در این اکوسیستم را در راستای احیای زاگرس حل کند اما این سازمان اگر بخواهد هم به‌تنهایی نمی‌تواند کاری انجام دهد و سازمان‌های دیگر نیز باید به کمک آن بیایند.

ابراهیمی رستاقی از استفاده سه طبقه و چندمنظوره از عرصه طبیعی واحد زاگرس برای چرای دام، زراعت و سوخت‌رسانی فسیلی انتقاد و اظهار می‌کند: حدود ۲۰ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس مورد زراعت قرار می‌گیرند و این فشاری است که به این جنگل‌ها وارد و باعث بروز انواع مشکلات شده است.

چرا معضلی برای مراتع و کوه‌ها

یکی دیگر از معضل‌های بسیارجدی و پیچیده چرای بی‌رویه دام‌ها تاثیر آن بر محیط زیست کوه‌ها است. عباس محمدی - کارشناس و فعال محیط زیست - در این زمینه می‌گوید: چرای بی‌رویه دام به تعداد بیش از ظرفیت مراتع از این موارد است.

چرای زودهنگام در اوایل فروردین که برف روی زمین دیده می‌شود در کوهپایه‌ها بسیار زیاد انجام می‌شود و چرای دیرهنگام در پاییز که دام دیر از مرتع خارج می‌شوند؛ به عبارتی زمین فرصت زایش ندارد و بدین جهت بیشتر گیاهان مرغوب علوفه‌ای در آستانه انقراض هستند یا از بین رفته‌اند.

اقدامات انجام شده برای مدیریت چرا

به گفته بهزاد کوچ یکی از مهمترین موضوعات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور است که هر سال برنامه‌هایی در این زمینه تدارک دیده می‌شود.

وی در این راستا می‌گوید: اسفند ماه سال ۹۹ اولین بار بود که دستورالعملی با عنوان دستورالعمل مدیریت چرا، کنترل پروانه چرای دام و ساماندهی کوچ تدوین و به استانداران، سازمان جهاد و کشاورزی استان‌ها، مدیران کل منابع طبیعی استان‌ها و سازمان امور عشایر در راستای اجرای بهتر چرا برای حفظ منابع آب و خاک، تقویت افزایش پوشش گیاهی، آمایش سرزمین و جلوگیری از تخریب سرزمین و چرای زودهنگام و کنترل افرادی که فاقد پروانه چرا هستند، ابلاغ شد.

از جمله محورهای این دستورالعمل تشکیل کارگروه مدیریت چرا با محوریت استانداران و دبیری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان‌ها، تخصیص بیشتر اعتبارات از طرح احیا و اصلاح مراتع برای پروژه مدیریت چرا، اعمال قُرق برای سال‌های خشکسالی و پیشگیری از گرد و خاک، برخورد قضایی با متخلفان بهره‌برداری غیر مجاز، همکاری استانداران در آگاهی‌بخشی نسبت به ضوابط بهره‌برداری به منظور پیشگیری از افزایش تخلفات و موضوع تامین علوفه از سوی سازمان امور و عشایر ایران برای جلوگیری از کوچ زودهنگام است.

چرای بی‌رویه، بیش از ۸۰ درصد مراتع را به آستانه نابودی کشانده است و با بررسی «اکولوژیک» متوجه می‌شویم که نه تنها چرای بیش از ۷۰ میلیون راس دام در کشور، تنوع زیستی با ارزش را به شکل غیر قابل جایگزین از بین می‌برد بلکه اثرات جانبی نیز نظیر اختلال در چرخه آب، فرسایش خاک سطحی، رانش زمین، پدیده گرد و غبار و زیان ‌های مالی را نیز به همراه خواهد داشت.

امروزه شاهد آسیب به جمعیت‌های بسیاری از انواع گونه‌های جانوری و گیاهی در سطح اکوسیستم‌های طبیعی کشور هستیم و به نظر می‌رسد مسئولان باید برای چرای بی‌رویه دام‌ها به فکر اقدامات جدی و بیشتری باشند.