مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا؛ ورود به فاز فنی و چالش‌های پیش رو
مسقط این روزها میزبان سومین دور از سلسله مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکاست. گفتگوهایی که به گفته کارشناسان وارد مرحله حساس‌تر و پیچیده‌تری شده
مسقط، پایتخت عمان، این روزها میزبان سومین دور از سلسله مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکاست. گفتگوهایی که به گفته کارشناسان و گزارش‌های رسانه‌ای، وارد مرحله حساس‌تر و پیچیده‌تری شده است؛ مرحله‌ای که جزئیات فنی برنامه هسته‌ای ایران در کانون بحث قرار دارد و اختلاف‌نظرها عمیق‌تر نمایان می‌شوند.
اخبار سبز کشاورزی؛ در حالی که ایالات متحده با صراحت بیشتری شروط خود را مطرح می‌کند، ایران همچنان بر مواضع اصولی خود پافشاری دارد. این دور از مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در مسقط، نه تنها تحت تأثیر پیچیدگی‌های فنی است، بلکه سایه سنگین فشارها و مواضع گاه متناقض از سوی طرف آمریکایی و متحدانش، به ویژه اسرائیل، بر آن سنگینی می‌کند.
چالش‌های فنی مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا؛ اصرار بر توقف غنی‌سازی
به گزارش شبکه خبری سی.ان.ان، ایالات متحده و ایران سومین دور مذاکرات هسته‌ای خود را آغاز کرده‌اند و این گفتگوها در تعطیلات آخر هفته وارد فاز فنی و دشوارتری شده است.
در این مرحله، واشنگتن شروط خود را آشکارتر بیان می‌کند. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، به تازگی اعلام کرده که ایالات متحده معتقد نیست ایران باید به طور مستقل اقدام به غنی‌سازی اورانیوم کند. از نظر آمریکا، ایران باید سوخت هسته‌ای مورد نیاز برای برنامه غیرنظامی خود را صرفاً از منابع خارجی وارد کند.
در مقابل، موضع ایران بارها تکرار شده است: حق غنی‌سازی اورانیوم بر اساس معاهده‌های بین‌المللی، به ویژه معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، غیرقابل مذاکره و جزء اصول حیاتی سیاست هسته‌ای کشور است. این اختلاف نظر محوری، یکی از بزرگترین چالش های مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا محسوب می‌شود.
پیام‌های متناقض از واشنگتن؛ سردرگمی درباره برنامه هسته‌ای ایران
یکی از عواملی که روند مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا را پیچیده‌تر می‌کند، به نظر می‌رسد مواضع متناقض ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای ایران است. هنوز ابهام وجود دارد که آیا هدف نهایی آمریکا برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران، شامل بخش انرژی غیرنظامی آن است، یا اینکه در صورت توقف غنی‌سازی داخلی، با ادامه برنامه صلح‌آمیز ایران موافقت خواهد شد.
در همین ماه، شاهد تغییر موضع در این خصوص بوده‌ایم. استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در مذاکرات با ایران، ابتدا اعلام کرد که ایران نیازی به غنی‌سازی فراتر از حد نیاز یک برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی ندارد و از درخواست برای توقف کامل یا برچیدن کلی برنامه هسته‌ای خودداری کرد.
اما تنها یک روز بعد، ویتکاف در شبکه ایکس موضع خود را اصلاح کرده و تصریح کرد که هر توافق نهایی باید شامل «توقف و حذف برنامه غنی‌سازی و تسلیحات هسته‌ای» ایران باشد. همزمان، پیت هگسث، وزیر دفاع ایالات متحده نیز به طور علنی خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران شده است. این تفاوت دیدگاه‌ها در دولت ترامپ، پیام روشنی به طرف ایرانی نمی‌دهد.
حق غنی‌سازی اورانیوم؛ خط قرمز غیرقابل مذاکره برای ایران
در پاسخ به اصرار آمریکا بر توقف غنی‌سازی، ایران بر حق خود برای غنی‌سازی اورانیوم پافشاری کرده و دولت ترامپ را به ارسال پیام‌های متناقض متهم کرده است. اگرچه بسیاری از کشورهایی که غنی‌سازی داخلی دارند، دارای برنامه تسلیحات هسته‌ای نیز هستند، اما استثنائاتی هم وجود دارد.
انجمن جهانی هسته‌ای تأیید می‌کند که برزیل بخشی از اورانیوم مورد نیاز برنامه انرژی خود را داخلی غنی‌سازی می‌کند. همچنین کنسرسیوم اورنکو، تأسیسات غنی‌سازی را در آلمان و هلند مدیریت می‌کند؛ کشورهایی که سلاح هسته‌ای ندارند و همچون ایران، عضو معاهده NPT هستند. این معاهده بر استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای تأکید دارد.
نکته قابل تأمل دیگر، گزارشی از نیویورک تایمز به نقل از کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا در هفته گذشته بود که نشان می‌دهد واشنگتن و ریاض در مسیر توافقی هستند که ممکن است به عربستان اجازه غنی‌سازی اورانیوم را بدهد. این مسئله، استدلال ایران مبنی بر تبعیض در حق غنی‌سازی را تقویت می‌کند.
خطوط قرمز ایران در مذاکرات؛ از غنی‌سازی تا صنایع دفاعی
تهران در مذاکرات هسته‌ای، «خطوط قرمز» خود را به وضوح مشخص کرده است. این خطوط شامل عدم پذیرش «زبان تهدیدآمیز» دولت ترامپ و «مطالبات بیش از حد» درباره برنامه هسته‌ای ایران است. به گزارش پرس‌تی‌وی، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و نماینده ایران در مذاکرات هسته‌ای، در واکنش به تحولات اخیر تأکید کرده است: «برنامه غنی‌سازی ایران موضوعی واقعی و جدی است. ما آماده‌ایم برای رفع نگرانی‌های احتمالی اعتمادسازی کنیم، اما موضوع غنی‌سازی قابل مذاکره نیست.»
رسانه‌های ایرانی همچنین گزارش داده‌اند که یکی دیگر از خطوط قرمز ایران در مذاکرات، خودداری ایالات متحده از طرح موضوعات مرتبط با صنایع دفاعی ایران، به ویژه برنامه موشک‌های بالستیک است که متحدان آمریکا در منطقه آن را تهدید می‌دانند. سطح عالی رهبری ایران با احتیاط فراوان این مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا را دنبال می‌کند.
فرصت‌های اقتصادی؛ برگ برنده ایران در مذاکرات؟
جمهوری اسلامی تلاش کرده تا توافق احتمالی هسته‌ای را به عنوان یک فرصت سودآور برای ایالات متحده نیز معرفی کند. در همین هفته، عباس عراقچی از احتمال مشارکت شرکت‌های آمریکایی در برنامه انرژی هسته‌ای ایران سخن گفت و وعده «ده‌ها میلیارد دلار قرارداد بالقوه» در این زمینه را مطرح کرد. همزمان با مذاکرات سطح بالای عراقچی و ویتکاف، تیم‌های فنی دو طرف نیز کار خود را بر روی جزئیات فنی یک توافق احتمالی آغاز کرده‌اند.
تریتا پارسی، معاون اجرایی مؤسسه کوئینسی در واشنگتن دی‌سی، معتقد است که گفت‌وگوهای فنی میان ایران و آمریکا «چالش‌برانگیز» خواهند بود، چرا که قرار است به مسائلی پرداخته شود که حتی در توافق سال ۲۰۱۵ (برجام) نیز به طور کامل مورد بحث قرار نگرفته بودند. او تأکید می‌کند که این مرحله نیازمند «تخصص فنی» برای اطمینان از عملی بودن ایده‌ها است.
استراتژی مشترک یا درگیری پشت پرده؟ نتانیاهو و ترامپ
نقش و موضع اسرائیل نیز در این میان بسیار حائز اهمیت است. اسرائیل از سرسخت‌ترین مخالفان برنامه هسته‌ای ایران بوده و خواستار برچیدن کامل آن است؛ ایده‌ای که آن را تنها راه تضمین عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای می‌داند. منابع آگاه پیش‌تر به سی‌ان‌ان گفته بودند که خبر آغاز مذاکرات هسته‌ای میان آمریکا و ایران «قطعاً خوشایند اسرائیل نبوده» و ابهاماتی درباره میزان اطلاع یا مشورت با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، وجود داشت. تنها مدلی که نتانیاهو آن را قابل قبول می‌داند، مدل لیبی (برچیدن کامل) است.
با این حال، گزارشی در نیویورک تایمز هفته گذشته منتشر شد مبنی بر اینکه دونالد ترامپ از اسرائیل خواسته است تا به طور موقت از حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران خودداری کند تا روند مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا پیش برود. دفتر نخست‌وزیری اسرائیل این گزارش را رد نکرد و تنها تأکید کرد که اقدامات اسرائیل تاکنون باعث به تأخیر افتادن برنامه هسته‌ای ایران شده است. ترامپ نیز در واکنش به این گزارش، ضمن عدم تأیید مستقیم درخواست خود، گفت که «عجله‌ای برای این کار ندارم» و فکر می‌کند ایران «شانس بزرگی برای تبدیل شدن به کشوری بزرگ و زندگی بدون مرگ و ویرانی» دارد؛ اظهارنظری که نشان‌دهنده نوعی چراغ سبز مشروط به مذاکرات است.
"قرص‌های سمی" و چالش محدودیت‌های دائمی
تریتا پارسی هشدار می‌دهد که اگر مسائلی مانند درخواست برای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای (که او آن را "قرص‌های سمی" می‌نامد) وارد مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا شود، روند گفتگوها بسیار دشوار و پیچیده خواهد شد.
چالش دیگر، موضوع محدودیت‌های زمانی در توافق احتمالی است. ترامپ پیش‌تر به شدت از محدودیت‌های ده‌ساله برجام انتقاد کرده و مدعی بود که ایران پس از انقضای آن‌ها به سرعت می‌تواند به آستانه هسته‌ای برسد. پارسی اشاره می‌کند که ممکن است فرصت‌هایی برای تمدید جدول زمانی محدودیت‌ها وجود داشته باشد، اما هر تلاشی برای تحمیل محدودیت‌های دائمی و بدون تاریخ انقضا به احتمال زیاد با شکست روبرو خواهد شد و ممکن است این شکست از پیش طراحی شده باشد.
چشم‌انداز پیش رو
سومین دور مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در مسقط، نقطه عطفی در بررسی امکان دستیابی به توافقی جدید است. ورود به جزئیات فنی برنامه هسته‌ای، چالش‌های جدی را پیش روی طرفین قرار داده است. اصرار ایران بر حق غنی‌سازی، مواضع متناقض آمریکا، فشارهای خارجی، و پیچیدگی‌های فنی، همگی عواملی هستند که آینده این گفتگوها را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برند. موفقیت این دور از مذاکرات به توانایی طرفین در عبور از این چالش‌ها و یافتن راهکارهای عملی و مورد قبول طرفین بستگی خواهد داشت.
