شهرری، گهواره‌ای که تاریخش پنهان شد
تاریخ تهران در سکوت مُرد! افشاگری پشت پرده تخریب تپه قمی‌آباد
تخریب تپه قمی‌آباد در شهرری، داستانی از بی‌اعتنایی به میراث تاریخی پنهان! از کشف آثار پارینه‌سنگی تا ناپدید شدن بی‌مجازات یک تپه باستانی.
همین دی‌ماه سال ۱۴۰۲ بود که خبری مثل بمب در رسانه‌ها ترکید: «یک تپه باستانی در شهرری غیب شد!» تیتر تکان‌دهنده‌ای که از فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر حکایت می‌کرد؛ تخریب تپه قمی‌آباد، گنجینه‌ای باستانی در دل شهرری که کاوش‌های باستان‌شناسی در آن، آثاری شگفت‌انگیز از دوره‌های پیش از تاریخ تا دوران اسلامی را آشکار کرده بود.
اخبار سبز کشاورزی؛ اما چه شد که این تپه، با تمام ارزش‌های بی‌بدیلش، یک شبه تسطیح شد و برای همیشه از نقشه تاریخ محو گشت؟ و چرا با گذشت دو سال، هنوز نه پرونده قضائی برای این تخلف بزرگ تشکیل شده و نه مقصران و عاملان این تخریب ویرانگر شناسایی و معرفی شده‌اند؟
از هشدار کارشناسانه تا مجوز مشکوک: چه کسی فرمان تخریب تپه قمی‌آباد را صادر کرد؟
شاید باور نکنید، اما این پروژه‌ی ویرانگر ماه‌ها پیش از انتشار خبر آغاز شده بود. اسنادی که به دست ما رسیده، نشان می‌دهد که در فروردین‌ماه همان سال (۱۴۰۲)، اداره‌کل میراث فرهنگی شهرری از پایگاه ملی میراث ری درباره ارزش تاریخی این تپه استعلام کرده بود.
پاسخ صریح و بی‌پرده بود: مدیر پایگاه ری در نامه‌ای رسمی، تپه قمی‌آباد را "واجد ارزش" اعلام کرده و هرگونه عملیات خاکبرداری و تسطیح را "مجاز ندانسته بود." او حتی تأکید کرده بود که آثار ارزشمندی از دوره‌های ساسانی و سلجوقی در این محوطه وجود دارد.
اما این هشدار کارشناسانه به گوش کسی نرسید! در کمال تعجب، تنها چند هفته بعد، معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث تهران در نامه‌ای دیگر، مجوز تسطیح اراضی موقوفه مدرسه مروی (که شامل این تپه نیز می‌شد) را صادر کرد!
البته با یک بند مبهم که اگر در جریان عملیات به آثار تاریخی برخورد کردند، کار را متوقف کنند. بندی که مشخصاً نادیده گرفته شد، چرا که چند ماه بعد، دیگر اثری از تپه "مدرسه" (همان‌طور که اهالی روستا آن را می‌شناختند) باقی نمانده بود.
اعتراض اهالی روستا و گواهی آن‌ها بر وجود سفالینه‌ها و آثار تاریخی در این تپه نیز به جایی نرسید و ادعای اوقاف مبنی بر موقوفه بودن تپه، جنجالی دیگر آفرید.
گنجی که زیر خاک رفت: اهمیت باستانی تخریب تپه قمی‌آباد
پیش از این فاجعه، گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی در تپه قمی‌آباد به کشف آثاری منجر شده بود که قرار بود مبنای تدوین پرونده ثبت ملی این تپه باشد. اما پیش از آنکه این روند به ثمر برسد، تپه‌ای برای ثبت وجود نداشت!
میثم علیئی، باستان‌شناس و سرپرست هیئت گمانه‌زنی باستان‌شناسی قمی‌آباد، فاش می‌کند که پرونده ثبتی این تپه از سال ۱۴۰۰ آماده و ارسال شده بود، اما به بهانه "زمان‌بر بودن ثبت" و برگزاری جلسات نامعلوم، به تعویق افتاد.
او تأیید می‌کند که با وجود حفاری‌های غیرمجاز فراوان، یافته‌های ارزشمندی از اوایل دوران اسلامی و تاریخی در این تپه به دست آمده بود. پس از تخریب تپه قمی‌آباد، دیگر حتی یک تکه‌سفال هم در آنجا پیدا نشد.
کشف پارینه‌سنگی: تاریخ تهران ده‌ها هزار سال عقب رفت، اما تخریب تپه قمی‌آباد ادامه یافت؟
باستان‌شناسان اما تسلیم نشدند. حدود یک ماه پس از "غیب شدن" تپه قمی‌آباد، در نزدیکی همان مکان، کشفیات جدیدی رخ داد که تاریخ سکونت انسان در دشت تهران را به بیش از ۴۰ هزار سال و حتی تا حدود ۸۰ هزار سال قبل می‌رساند!
مرتضی حصاری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، و فریدون بیگلری، رئیس بخش پارینه‌سنگی موزه ملی ایران، وجود ابزارهای سنگی دوره پارینه‌سنگی را در این منطقه تأیید کردند. این یافته‌ها، دید ما را نسبت به تاریخ تهران دگرگون کرد و ثابت کرد که این منطقه، از مهم‌ترین محوطه‌های باستان‌شناسی دوران پارینه‌سنگی در ایران است.
با این حال، سکوت مسئولان میراث فرهنگی تهران و شهرری درباره سرنوشت تخریب تپه قمی‌آباد و پیامدهای آن بر مطالعات باستان‌شناسی این منطقه بسیار مهم، همچنان ادامه دارد.
آیا این تخریب، زمینه مطالعات آتی را برای همیشه از بین برده است؟ این سوالی است که هنوز بی‌پاسخ مانده و شاید هرگز پاسخ شفافی برای آن پیدا نشود.
