کاهش پهنای باند واتس‌اپ
کاهش پهنای باند واتس‌اپ؛ گزارش‌های OONI از وضعیت اینترنت ایران پس از جنگ و تصمیمات بی‌اجازه دبیر شورای عالی فضای مجازی
شاید این روزها شما هم متوجه افت کیفیت در استفاده از واتس‌اپ شده‌اید، حتی با وجود ادعای بازگشت اینترنت به حالت عادی.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ ماجرا از این قرار است که محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی، بدون تشکیل جلسه این شورا و بدون دریافت تأییدیه از مسعود پزشکیان (رئیس جمهور و رئیس این شورا) و همچنین بدون هماهنگی با وزارت ارتباطات، دستور به کاهش ۵۰ درصدی ترافیک واتس‌اپ را صادر کرده است.
این اقدام در حالی صورت گرفته که وزارت ارتباطات رسماً از دستور رئیس جمهور برای دسترسی آزاد به اینترنت خبر داده بود. اما گزارش‌های وب‌سایت‌های معتبر جهانی که وضعیت اینترنت را رصد می‌کنند، تصویر دیگری را نشان می‌دهند.
داده‌های OONI چه می‌گویند؟ وضعیت مبهم واتس‌اپ در ایران
وب‌سایت OONI (Open Observatory of Network Interference)، که یک پروژه مستقل برای رصد اختلالات اینترنتی است، داده‌های قابل تأملی را منتشر کرده است. بررسی داده‌های OONI نشان می‌دهد که ترافیک واتس‌اپ در روزهای جنگ اخیر به شدت کاهش یافته بود که عمدتاً به دلیل فیلترینگ و قطع اینترنت بود. اما نکته اینجاست که حتی پس از ادعای بازگشت اینترنت به شرایط عادی، پهنای باند واتس‌اپ هنوز هم به شرایط پیش از جنگ نزدیک نشده است.
نمودارهای منتشر شده توسط OONI به وضوح نشان می‌دهند که در حالی که ترافیک واتس‌اپ در فروردین و اوایل اردیبهشت کاملاً عادی بود، با شروع جنگ در تاریخ ۲۳ خرداد، این ترافیک به شدت افت کرده و حتی در تاریخ ۲۹ خرداد عملاً به صفر رسیده است. این وضعیت تا سوم تیرماه (روز اعلام آتش‌بس) ادامه داشته است.
با وجود اعلام وزارت ارتباطات در ۴ تیرماه مبنی بر عادی شدن اینترنت، داده‌های OONI حکایت از ترافیک "Anomaly" یا "ناشناخته" واتس‌اپ دارد. این یعنی درخواست‌هایی به سرور واتس‌اپ فرستاده می‌شوند اما پاسخی دریافت نمی‌کنند. این ابهام، سؤالات زیادی را در مورد وضعیت واقعی این پیام‌رسان در ایران ایجاد می‌کند. آیا واتس‌اپ فیلتر است یا فقط پهنای باند آن کاهش یافته؟
سیاست‌های پنهان: کاهش پهنای باند؛ ابزار قدیمی کنترل ترافیک؟
این اولین بار نیست که شورای عالی فضای مجازی دستور به کاهش پهنای باند یک پلتفرم خارجی را می‌دهد. از مرداد ۱۴۰۱ تا پیش از اعتراضات پاییز همان سال، اینستاگرام با اختلال شدیدی مواجه بود. بسیاری از کارشناسان دلیل این اختلال را کاهش پهنای باند از داخل کشور می‌دانستند، چرا که با روشن کردن فیلترشکن، اختلال برطرف می‌شد.
در آن زمان، مسئولان وزارت ارتباطات دولت سیزدهم ادعا می‌کردند که "هیچ سیاستی مبنی بر محدودیت پلتفرم‌های بین‌المللی اتخاذ نشده است." اما بعدها مشخص شد که منظور از "سیاست‌های گذشته"، مصوبه‌ای از شورای عالی فضای مجازی بوده که برای میزان پهنای باند مورد استفاده پلتفرم‌های خارجی سقف تعیین کرده بود. در صورت عبور ترافیک از این سقف، دسترسی به پلتفرم‌ها محدود می‌شد. (در سال ۱۴۰۱، بیش از ۴۰ درصد ترافیک اینترنت ایران مربوط به اینستاگرام بود.)
ریشه‌های مصوبه کاهش پهنای باند: بازگشت به ۱۳۹۷؟
جواد جاویدنیا، معاون سابق فضای مجازی دادستانی، در زمستان ۱۳۹۷ از "کم‌کاری‌های وزارت ارتباطات" در مورد اینستاگرام انتقاد کرده بود. او گفته بود که طبق مصوبات شورای عالی فضای مجازی، ترافیک اینستاگرام نباید از یک سطح بالاتر می‌رفت و دولت باید برای فعالیت آن مجوز صادر می‌کرد. این اظهارات نشان می‌دهد که ایده کنترل پهنای باند پلتفرم‌های خارجی سابقه‌ای طولانی دارد.
حتی پیش از این هم، در سال ۱۳۹۳ و در دوران وزارت محمود واعظی، پیام‌رسان وایبر به دلیل "بی‌احترامی به مقامات" با کاهش سرعت مواجه شد و نهایتاً بدون فیلترشکن قابل استفاده نبود. این اتفاق باعث کوچ کاربران به تلگرام شد، و سپس تلگرام نیز در سال ۱۳۹۷ فیلتر شد و کاربران به سمت استفاده بیشتر از فیلترشکن و واتس‌اپ روی آوردند. به نظر می‌رسد این چرخه محدودیت‌ها همچنان ادامه دارد.
چرا واتس‌اپ دوباره محدود شده است؟ تناقض‌ها و ابهامات
واتس‌اپ که پس از فیلترینگ در پاییز ۱۴۰۱، در دی ماه ۱۴۰۳ با اما و اگرهای فراوان "رفع فیلتر" شد، اکنون دوباره با محدودیت‌هایی مواجه است.
محمدامین آقامیری پیشتر در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرده بود که واتس‌اپ "چارچوب‌های مدنظر ما را به صورت استاندارد در خودشان رعایت می‌کنند و با بررسی که انجام شد، رفع فیلتر صورت گرفت."
اما در کمال تعجب، صداوسیما در روزهای جنگ، بدون هیچ استنادی، ادعا کرد که واتس‌اپ جاسوس است و مردم را به حذف آن تشویق کرد. این در حالی است که شرکت متا بلافاصله این ادعا را رد کرد. کارشناسان امنیتی نیز بر این باورند که حذف پلتفرمی بدون مدرک مشخص منطقی نیست و اگر جاسوسی مطرح باشد، پلتفرم‌های بومی نیز می‌توانند همین خطر را داشته باشند.
مسئله کاهش پهنای باند واتس‌اپ تنها یک مشکل فنی نیست، بلکه بازتابی از یک سیاست پیچیده و گاه متناقض در فضای مجازی کشور است.
آیا این محدودیت‌ها به بهانه امنیت صورت می‌گیرد یا دلایل دیگری پشت پرده است؟ تنها چیزی که مشخص است، اینترنت برای کاربران ایرانی همچنان پر از ابهام و محدودیت باقی مانده است.
