بحران نهاده‌های دامی؛ زنگ خطری دیگر برای امنیت غذایی ایران
اختلال در سامانه بازارگاه و تأخیر در تخصیص ارز زنجیره تولید دام و طیور را تهدید می‌کند. کارشناسان از کاهش جوجه‌ریزی و احتمال کمبود مرغ هشدار می‌دهند
بازار نهاده‌های دامی در ایران به مرز فروپاشی رسیده است. سامانه بازارگاه خالی، فروش‌های زیرمیزی، مشکل تأمین ارز و بدهی واردکنندگان، همه دست‌به‌دست هم داده‌اند تا زنجیره تولید دام و طیور زیر فشار شدید قرار گیرد.
اخبار سبز کشاورزی؛ اگر این روند ادامه یابد، باید منتظر کاهش جوجه‌ریزی، کمبود مرغ و جهش شدید قیمت گوشت در هفته‌های آینده باشیم.
اختلال در بازارگاه، سامانه‌ای که از کنترل خارج شد
گزارش‌های تولیدکنندگان نشان می‌دهد که سامانه بازارگاه در بسیاری از استان‌ها عملاً خالی از موجودی است. سهمیه‌ها یا تخصیص داده نمی‌شوند یا با تأخیر فراوان تحویل می‌گردند. در موارد متعدد، فعالان صنعت گفته‌اند که پول را طبق فاکتور دولتی پرداخت کرده‌اند اما کالا تحویل نمی‌شود یا فروشنده تقاضای مبالغ اضافی خارج از سامانه (دو فاکتوره) دارد.
بحران ارزی و بدهی واردکنندگان
واردکنندگان نهاده‌های دامی می‌گویند به دلیل بدهی‌های معوق و عدم‌پرداخت ارز توسط برخی بانک‌ها، امکان واردات منظم ندارند. این وضعیت باعث کندی ثبت‌سفارش‌ها و توقف واردات ذرت، سویا و کنجاله شده است. در نتیجه، کارخانجات خوراک دام با کمبود شدید مواد اولیه روبه‌رو هستند.
سه عامل اصلی شکل‌گیری بحران
۱. تأخیر در تخصیص ارز
وقتی ارز در زمان مناسب تأمین نشود، جریان واردات نهاده‌ها قطع و موجودی‌ها کاهش می‌یابد. بدهی‌های انباشته نیز واردکنندگان را از خریدهای جدید بازمی‌دارد.
۲. ضعف نظارت در سامانه بازارگاه
بررسی‌های سازمان بازرسی نشان می‌دهد هماهنگی میان پارامترهای اصلی — ثبت سفارش، قیمت ارزی، قیمت ریالی و ذخایر — به‌کلی شکست خورده و سامانه بازارگاه عملاً به بستری برای واسطه‌گری و فروش‌های توافقی تبدیل شده است.
۳. فروش خارج از سامانه و فساد توزیع
گزارش‌های میدانی از وجود پرداخت‌های پنهان و دلالی سازمان‌یافته خبر می‌دهند. برخی مسئولان وزارت جهاد کشاورزی نیز ضمن پذیرش ضعف سامانه، علت را در مشکلات تخصیص ارز عنوان کرده‌اند.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی بحران نهاده‌ها
کاهش جوجه‌ریزی و خطر کمبود مرغ
اتحادیه‌ها از افت جدی جوجه‌ریزی خبر داده‌اند. اگر این روند ادامه یابد، عرضه مرغ در بازار طی ۴ تا ۸ هفته آینده کاهش یافته و قیمت آن جهش محسوس خواهد داشت.
افزایش قیمت گوشت سفید و قرمز
افزایش هزینه خوراک دام باعث بالا رفتن قیمت تمام‌شده تولید می‌شود و این فشار مستقیماً به مصرف‌کننده منتقل می‌گردد. فعالان صنفی می‌گویند گرانی گوشت سفید و حتی قرمز در ماه‌های آینده اجتناب‌ناپذیر است.
تهدید امنیت غذایی خانوار
کمبود نهاده و افزایش قیمت محصولات پروتئینی، می‌تواند تغذیه خانوارها را دچار بحران کند و فشار تورمی قابل‌توجهی بر سبد خوراکی ایجاد نماید.
تعطیلی واحدهای کوچک تولیدی
دامداران و مرغداران خرد که نقدینگی محدود دارند، از چرخه تولید خارج می‌شوند. این اتفاق، کاهش ظرفیت تولید ملی را در بلندمدت رقم خواهد زد.
راه‌حل‌های پیشنهادی برای مهار بحران
۱. شفاف‌سازی تخصیص ارز
بانک مرکزی و وزارت جهاد کشاورزی باید فهرست دقیق دریافت‌کنندگان ارز، میزان و زمان واردات را منتشر کنند تا رانت ارزی و شبکه‌های واسطه‌گری محدود شود.
۲. برخورد قاطع با «دو فاکتوره» و فساد توزیع
سازمان بازرسی و دستگاه قضایی باید متخلفان را شناسایی و مجازات کنند و کوتاهی مدیران نظارتی را بررسی نمایند.
۳. گشودن مسیر واردات و تنوع‌بخشی به واردکنندگان
تمرکز واردات نهاده‌ها در دست چند شرکت خاص باید پایان یابد. ورود واردکنندگان جدید با شرایط شفافیت و نظارت دقیق ضروری است.
۴. تشکیل ذخایر استراتژیک و توزیع اضطراری
دولت می‌تواند با ایجاد ذخایر استراتژیک نهاده یا خریدهای اضطراری، از تشدید بحران در زمان اوج مصرف جلوگیری کند.
کلام آخر
بحران نهاده‌های دامی تنها کمبود فیزیکی خوراک دام نیست؛ این بحران مدیریتی، ارزی و نظارتی است. رفتار سوداگرانه، تأخیر در تأمین ارز و ضعف سامانه بازارگاه، زنجیره‌ای از ناکارآمدی ایجاد کرده‌اند که تبعات مستقیم آن بر امنیت غذایی و ثبات قیمت پروتئین در کشور مشهود است.
جلوگیری از این بحران نیازمند اقدام فوری سه‌محوره است: شفاف‌سازی ارزی، اصلاح بازارگاه و برخورد سریع با متخلفان. در غیر این‌صورت، موج گرانی‌های جدید اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
نویسنده: پانیذ امیدی
