در چه هوایی نفس می‌کشیم؟/ نوشتار هشتم
نقشه راه ۱۵گانه برای ایجاد زیرساخت‌های مردم‌سالاری
تحلیل جامع ۱۵ زیرساخت و بستر اساسی برای شکل‌گیری مردم‌سالاری پایدار؛ از استقلال قضایی و شایسته‌سالاری تا اقتصاد شفاف، گردش نخبگان، عدالت اجتماعی و تاب‌آوری زیست‌محیطی.
بسترها و زیرساخت‌های یک جامعه مردم‌سالار که درخت مردم‌سالاری را با میوه‌های نجات‌بخش پر بار می نماید.
اخبار سبز کشاورزی؛ اگر مردم‌سالاری را درختی بدانیم که باید میوه‌هایی چون عدالت، آزادی، رفاه و تاب‌آوری اجتماعی بدهد، کیفیت زمین، عمق ریشه‌ها و چارچوب‌های حمایتی تعیین‌کننده سرنوشت آن‌اند.
در این نوشتار ۱۵ بستر و زیرساخت کلیدی را با زبانی علمی، دقیق و فرهنگی بیان می‌کنم تا نقشه‌ای روشن برای کاشت، پرورش و نگهداری درخت مردم‌سالاری در اختیار خواننده قرار گیرد.
این موارد پایه های اصلاحات و اصلاح طلبی (صرف نظر از عنوان جریاناتی سیاسی) در یک حکمرانی مطلوب است .
اصول روش‌شناختی:
- هر بند بر یک سازه نهادی یا فرهنگی تمرکز می‌کند.
- توضیحات کوتاه، تحلیلی و عمل‌گرا هستند تا قابلیت ترجمه به سیاست و برنامه داشته باشند.
- تأکید بر همزمانی اصلاحات نهادی، فرهنگی و اقتصادی است؛ هیچ یک به تنهایی کافی نیست.
۱۵ بستر و زیرساخت مردم‌سالاری:
1. قوه قضاییه مستقل و حرفه‌ای :
- قضا باید فارغ از نفوذ سیاسی عمل کند؛ ضمانت حقوقی شهروندان و رعایت قانون ,اساس است.
- استقلال قضایی، پیش‌شرط اعتماد عمومی و کاهش خودکامگی است.
2. نهادهای نظارتی و پاسخگو :
- نهادهای نظارتی مستقل بر عملکرد دولت، قراردادها و بودجه نظارت کنند.
- پاسخگویی شفاف، فساد را کاهش و مشروعیت را افزایش می‌دهد.
3. احزاب پاسخگو و نظام حزبی رقابتی :
- احزاب باید کارآمد، شفاف و مسئول در برابر رأی‌دهندگان باشند.
- نظام حزبی تقویت‌شده، کانال سازمان‌یافته برای بیان مطالبات و جایگزینی رفتارهای درست و بهینه در حکومت فراهم می‌آورد.
4. قواعد بازی شفاف و قانون‌مداری :
- قوانین روشن، قابل پیش‌بینی و برابر، برای همه اجرا شوند.
- برابری حقوقی و اجرای یکسان قانون، پایه حقوق شهروندی است.
5. شایسته‌سالاری در گزینش مدیران عمومی:
- انتصابات مبتنی بر صلاحیت، نه خویشاوندی یا ملاحظات سیاسی، کارایی مدیریت عمومی را ارتقا می‌دهد.
- نظام توانمندسازی و ارزیابی عملکرد باید وجود داشته باشد.
6. گردش نخبگان در قدرت :
- قابلیت ورود و خروج آزاد نخبگان به عرصه حکمرانی؛ تنوع فکری و رقابت برای ایده‌ها.
- گردش نخبگان از انسداد و رکود تصمیم‌گیری جلوگیری می‌کند.
7. اقتصاد متنوع و شفاف :
- کاهش وابستگی به تک‌منبعی در اقتصاد ، تقویت بخش خصوصی رقابتی و نظام مالی شفاف.
- اقتصاد متنوع، انگیزه‌های رانت را می‌کاهد و فرصت‌های برابر می‌آفریند.
8. عدالت اجتماعی و توزیع فرصت‌ها :
- سیاست‌های بازتوزیعی هدفمند، شبکه‌های حمایت اجتماعی و دسترسی برابر به خدمات پایه.
- عدالت اجتماعی سرمایه اعتماد را بنا می‌کند و مشارکت را تقویت می‌کند.
9. آموزش مدنی و سواد سیاسی عمومی:
- آموزش رسمی و برنامه‌های عمومی که حقوق، مسئولیت‌ها و ابزارهای مشارکت را آموزش دهند.
- شهروند آگاه رکن بنیادین عملکرد مردم‌سالاری است.
10. رسانه‌های آزاد و زیرساخت‌های ارتباطی باز :
- رسانه‌های مستقل و اینترنت باز، امکان نظارت عمومی و تبادل آگاهانه اطلاعات را فراهم می‌کنند.
- فضای اطلاعاتی سالم، مبنای گفتگوهای عقلانی و اصلاحات است.
11. حذف امتیازات فراقانونی و نظام مالی شفاف :
- هیچ نهادی یا فردی نباید از پاسخگویی یا پرداخت مالیات مصون بماند.
- شفافیت مالی، پایه اعتماد میان نهادها و جامعه است.
12. نهادهای میانجی مدنی و شبکه‌های اجتماعی سازمان‌یافته:
- انجمن‌ها، سندیکاها، سازمان‌های مردم‌نهاد و نهادهای محلی پل میان جامعه و دولت باشند.
- نهادهای میانجی، ظرفیت تلفیق مطالبات و مدیریت تضاد را افزایش می‌دهند.
13. سیاست‌های مدیریت بحران و تاب‌آوری زیست‌محیطی:
- برنامه‌های بلندمدت برای آب، هوا، انرژی و تغییر اقلیم که ثبات و رفاه را تضمین کنند.
- تاب‌آوری زیست‌محیطی از فرسایش سرمایه انسانی و اقتصادی جلوگیری می‌کند.
14. حمایت از نوآوری و نگهداری سرمایه انسانی:
- سیاست‌های انگیزشی برای بازگشت نخبگان، سرمایه‌گذاری در آموزش عالی و پژوهش، و بسترسازی برای کارآفرینی.
- حفظ و ارتقای سرمایه انسانی موتور رشد نوآورانه است.
15. فرهنگ سیاسی شهروندمدار و گفت‌وگوی عقلانی:
- ترویج هنجارهای مدنی شامل احترام متقابل، پذیرش تنوع و حل اختلاف از طریق سازوکارهای مسالمت‌آمیز.
- فرهنگ شهروندی، روح مردم‌سالاری است که نهادها را زنده نگاه می‌دارد.
حمایت‌ها و پشتیبانی‌های موازی
- پشتیبانی علمی و سیاست‌محور: اتکا به پژوهش‌ها و تیم‌های سیاست‌گذاری مستقل برای طراحی مداخله‌های اثربخش.
- آنچه گفتیم مهمترین شاه بیتهای جامعه ای مردم سالار است و استاتید فن می توانند آن غنی تر و قابل اجرا نمایند.
- خوش تر آن باشد که سر دلبران ، گفته آید در حدیث دیگران.
- اگر زیر ساخت ها و ضرورت های یک جامعه مردم سالار , تدارک و تعلیم و مشق نگردد، بعید ندانید که قرنها اینچنین بر ما خواهد گذشت و در انتظار به بار نشستن درخت مردم سالاری، نسل های ما پی در پی پیر خواهند شد.
مهندس عبدالله حاتمیان
نماینده دوره دهم مجلس شورای اسلامی
دانش آموخته حقوق بین الملل و اقتصاد کشاورزی
