نقش کشاورزی آبی در تولید آلاینده‌ها

اخبار سبز کشاورزی؛ آیا باورتان می‌شود که آبیاری مزارع و باغات می‌تواند آلایندگی ایجاد می‌کند؟ آبیاری یا آلاینده‌های حاصل از کار تجهیزات و ماشین‌آلات آبیاری، سوخت دستگاه‌ها موتور پمپ‌ها و دود و دم آنها مخلوط‌کردن کود و سم در لوله‌های آبیاری توزیع آن و ... این‌گونه تاثیر می‌گذارند. پس چه باید کرد؟

آبیاری اراضی یک اقدام لازم در تولید محصولات کشاورزی همراه با اثرات زیست‌محیطی بسیار است؛ ضمن آن که مصرف انرژی و تولید آلاینده‌های کربنی می‌تواند نتیجه چنین کارکردی باشد، اگرچه برای بسیاری از افراد موضوعی ناشناخته است.

در حال‌حاضر، آبیاری مزارع کشاورزی موجب تولید 216 میلیون تُن گازکربنیک و مصرف 1896 اپتاژول (۱۰۱۵) انرژی به‌طور سالیانه می‌شود. این عددها، 15درصد از گازهای گلخانه‌ای تولید شده در کره‌زمین را در برمی‌گیرد.

باید توجه کرد که افزون‌بر 40درصد از آب آبیاری مزارع متکی به منابع زیرزمینی است که باید توسط انواع پمپ‌های دیزلی و یا الکتریکی از درون لایه‌های زمین استخراج و بالا آورده شود که تقریبا 89درصد از کل انرژی مصرفی در زمینه آبیاری را در بر می‌گیرد.

بررسی‌ها نشان داده که توسعه الزامی کشاورزی در آینده، افزایشی 38درصدی را در مصرف انرژی بیشتر به وجود می‌آورد. به‌کارگیری روش‌های موثر در کاهش تولید کربن در آبیاری مزارع می‌تواند ضمن کاهشی 50درصدی در مصرف انرژی، مقدار آلاینده‌های کربنی را نیز تا 90درصد تقلیل دهد.

گردش آب

آبیاری در تولید محصولات کشاورزی نقش اساسی داشته و پایه‌گذار امنیت غذایی است و در حالی که 40درصد از غذای ساکنان کره زمین با این روش به دست می‌آید؛ فقط 22درصد از اراضی زمین به زیر کشت می‌روند. در شرایطی که چالش‌هایی چون گرم‌شدن هوای کره زمین و رشد جمعیت وجود دارد، تشدید نگرانی‌ها درباره آب، امنیت غذایی و آبیاری را می‌تواند به‌منزله یک شاخص حیاتی، زمینه‌ساز بروز بحران‌های غذایی آینده(به‌همراه تغییرات اقلیمی) نشان دهد. هم‌اکنون، آبیاری متکی به سوخت‌های فسیلی برای پمپ‌کردن آب‌ است؛ که نتیجه و حاصل آن تولید گازهای گلخانه‌ای است.

بسیاری از تحقیق‌ها در مورد میزان آلاینده‌های گلخانه‌ای ناشی از انجام عملیات کشاورزی و سیستم‌های تولید غذا، موجب چشم‌پوشی بر شیوه استفاده از اراضی، تولید و به‌کار بردن کودهای شیمیایی ازتی، گازهای تولیدشده در دستگاه گوارش میلیاردها دام، در تمامیت عرصه‌های تولید غذا می‌شود. علاوه‌بر این، مطالعاتی که در مورد گازهای گلخانه‌ای تولید شده نظیر متان از ذخیره‌گاه‌های آبی، نهرها، رودخانه‌ها و کانال‌های آب‌رسانی برای آبیاری مزارع به‌عمل آمده و معلوم گردیده که مقادیر زیادی از گازهای متان و اکسیدازت از مزارع برنج و همچنین اکسیدازت از سایر مزارعی که در آن‌ها از کودهای ازتی به مقدار زیاد استفاده می‌شود؛ متصاعد می‌گردد.

بررسی‌ها در تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از مصرف انواع انرژی در آبیاری مزارع کشورهای آمریکا، چین، هندوستان، پاکستان و حوزه اطراف دریای مدیترانه، نشان از رها شدن حجم عظیمی از آلاینده‌ها از این حوزه‌های جغرافیایی دارد. ادغام‌شدن گازهای آلاینده از مصرف سوخت‌های فسیلی و مزارع تحت آبیاری، باعث سردرگمی در تفکیک این دو از یکدیگر می‌شود.

در زمانی که تلاش‌ها برای حذف گازهای گلخانه‌ای، وارد حوزه‌های مصرف انرژی در سیستم‌های صنعتی شده است؛ وجود 12درصد از مجموع گازهای گلخانه‌ای تولید شده در بخش کشاورزی چندان مورد توجه قرار نگرفته، در حالی که به‌نوبه خود واجد اهمیت بسیار است. آنچه اکنون به صورت عمده مورد نظر است؛ بهره‌وری بیشتر و بهتر از آب در مقابل کاهش مصرف انرژی و تولید آلاینده‌ها است. در نتیجه، نیازی اساسی برای پایداری توسعه در کشت‌های آبی به‌منظور ارتقای تولید غذا با کاهش وابستگی به آب، انرژی و تولید گازهای گلخانه‌ای است.

شدت آلاینده‌ها از آبیاری

شدت به‌کارگیری میزان انرژی و آلاینده‌ها، متغیرهای بسیاری در هر کشور و از قاره‌ای به قاره دیگر دارد. مقادیر متوسط از مقدار انرژی و آلاینده‌ها به‌ازای هر واحد(هکتار) در حدود 259 کیلوگاز کربنیک و 2655 مگاژول انرژی است. بیشترین مقدار انرژی برای آبیاری و نیز تولید آلاینده‌ها، متعلق به قاره آسیا است. پس از آن قاره آفریقا، آمریکای‌جنوبی، آمریکای‌شمالی، اقیانوسیه و در پایان قاره اروپا است.

تحلیل‌ها نشان می‌دهد که میانگین بالاترین مصرف انرژی و تولید آلاینده متعلق به روش آبیاری آب‌پاشی فواره‌ای(Sprinkler) است که پمپ‌های دیزلی بیشترین آلایندگی و پس از آن پمپ‌های الکتریکی قرار دارند.

آبیاری پایدار

آبیاری پایدار به مجموعه‌ای از عملکردها که موجب اتلاف منابع زیرزمینی نشود؛ اطلاق می‌گردد و به اکوسیستم‌های آب‌شیرین آسیبی وارد ننماید. همان‌طور که تقاضا برای غذای بیشتر و در نتیجه، گرم شدن هوای کره زمین رو به افزایش است، موضوع پایداری آبیاری راهکارهای مهم و جدی برای ممانعت از بروز بحران‌های غذایی و تغییرات اقلیمی است.

توسعه روند آبیاری به‌اجبار به مصرف انرژی بیشتر و آلاینده‌های زیادتر می‌انجامد، بنابراین باید برای میزان و روش مصرف انرژی و همچنین تولید آلاینده‌ها، چاره‌اندیشی کرد؛ که می‌توانند زندگی انسان و محیط‌زیست را به خطر بیندازند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۹۰-شهریور ۱۴۰۳