چای ایران در طوفان آشفتگی‌های 1402

پرده اول: وضع موجود چای ایرانی

اخبار سبز کشاورزی، زوبین امیری، وضعیت بیش از 55 هزار خانوار چایکار، 180 کارخانه چای‌سازی با حداقل 5000 نیروی‌انسانی در چرخه تولید و عرضه اقتصادی که به‌طور مستقیم 300 هزار نفر و غیرمستقیم بیش از نیم میلیون نفر اشتغالزایی، پتانسیل بسیار خوبی دارد تا با رشد و توسعه صنعت تولید چای، به خودکفایی در تامین چای مصرفی کشور برسد.

این در حالی است که بزرگ‌ترین اختلاس و فساد ارز چای دبش بلاتکلیف مانده و کسی پاسخگوی این خفقان روی قشر کشاورز و تولیدکننده نیست که هر دو در راستای استفاده از ظرفیت‌های توانمندی کشور و اشتغالزایی گام برداشتند..

سندیکای کارخانجات چای کشور بیش از 10 سال است که بلاتکلیف مانده و سازمان چای کشور برای اجازه دادن به استفاده از چای سنواتی که قریب به 20 سال است سایه سنگین آن روی این صنعت افتاده(و هنوز گرفتار آن است) از حل مشکلات این صنعت عاجز است.

چگونه است که شرکت چای دبش(با حمایت و لابی‌گری برخی از مقامات یا جریان‌های پشت‌پرده و روی‌پرده) سال‌ها در صنعت تولید چای کشور اختلال وسیع انجام داده اما هیچ‌یک از سازمان‌های حاکمیتی مانع از این اختلال، آشوب و فساد نیستند.

این شرکت که در چند سال اخیر کارخانه چای‌سازی بزرگی به‌نام چهارده معصوم خریداری کرد، در روند تولید و بازار با سوءاستفاده‌گری، اختلال اساسی به‌وجود آورده و با اینکه سال‌ها است چای سنواتی در این کارخانه ردیابی شده ولی سازمان چای، سازمان غذا و دارو، موسسه استاندارد و یا مقامات قضایی پاسخگوی به‌هم‌ریختگی وضع موجود و اجحافی که در حق صنعت چای شده، نیستند.

مروری بر آرشیو تولید چای کشور نشان می‌دهد در اواسط دهه 70 خورشیدی، به تولید 70 هزارتن چای خشک رسیده بود؛ که در آن زمان در رده کشورهای مطرح تولید چای در دنیا بود؛ حال 30 هزار تن چای خشک فرآوری می‌شود که در حدود یک‌سوم مصرف سالانه کشور و در انبارها دپو شده است؛ در حالی که در شرایط عادی می‌بایست تمام چای تولیدی از انبار کارخانجات خارج و به قیمت مناسب فروخته می‌شد؛ تا کارخانه‌ها برای تولید فصل بهار آماده می‌شدند.

چای ارگانیک در اغما

صنعت و تولید چای ارگانیک در ایران همچنان بدون رشد و بلاتکلیف است؛در حالی که سال 1402 را به پایان می‌بریم هنوز تعریف قانونی از صنعت ارگانیک توسط قانونگذاران(کمیسیون‌های تخصصی مجلس، وزارتخانه‌های کشاورزی، بهداشت و صمت) ارائه نشده و هیچکدام عزمی برای حمایت از تولید، فرهنگ‌سازی، ترویج و عرضه محصولات سالم و ارگانیک را ندارند و تا زمانی که مسئولان به این امر مهم پی نبرند، متاسفانه رشد و پایداری در تولید محصول ارگانیک نخواهیم داشت.

پرده دوم: مشکلات و چالش‌های صنعت چای

به‌نظر می‌رسد مشکلات این صنعت مستمر و لاینحل و شاید به عمد، بر سر چای سایه افکنده باشد: از سال 1397 ارز 4200 تومانی یا ارز ترجیحی برای واردات چای اختصاص می‌یافت و زمانی که هزینه‌های تولیدی سالانه 60-50درصد افزایش داشته، مسلماً رقابت بازار به نفع چای خارجی و به ضرر چای ایرانی رقم خورد. یارانه پرداختی به چای وارداتی هر کیلوگرم 100 هزار تومان و به چای تولید داخلی هر کیلوگرم 15 هزار تومان بوده که به‌معنای حمایت 5/6 برابری از چای وارداتی است.

• نبود تعرفه گمرکی مناسب و حجم واردات نامتناسب، واردات بی‌رویه؛

• معضلاتی مثل صادرات نفت در قبال واردات چای از هند و سریلانکا، گلوی تولید داخل را گرفته است.

• قیمت‌گذاری نادرست ارزش گمرکی صادرات چای در شش ماه اول سال ۹۷.

• مشکل نقدنیگی کارخانجات باعث فروش چای به قیمت پایین و یکباره در اول سال شده و بقیه تولید تابستان و پاییز نیز به‌دلیل یکنواخت نبودن کیفیت تولید باقی‌مانده که درنهایت این روند، کارخانه‌دار را به نابودی و ورشکستگی می‌کشاند. دستمزد و سربار هزینه تمام‌شده بالا و فروش چای زیر قیمت تمام‌شده است.

• فراموش نکنیم فقط ۳۰درصد چای تولیدی با کیفیت ممتاز و قلم‌ریز و 70درصد بقیه به‌دلیل کیفیت پایین برگ‌سبز، کیفیت لازم را ندارد.

متاسفانه 20 سال است معضلی به‌نام چای سنواتی بردوش صنعت سنگینی می‌کند که برای رفع آن ضرورت دارد چای سنواتی، زیر قیمت تمام شده چای سال، به فروش نرسد و تبدیل به صنایع بهداشتی یا حتی کمپوست شود. مزارع چای برای تولید برگ‌سبز با کیفیت نیازمند جوان‌سازی با نهال‌های جدید هستند.

همچنین، برداشت برگ سبز چای براساس استاندارد صورت نمی‌گیرد و رابطه بین کشاورز و کارخانه‌دار باید به‌دلیل نداشتن نظارت درست، برگ‌سبز تحویلی از سوی کشاورز با کیفیت پایین و دارای مشکل است.

تخصیص‌نیافتن تسهیلات مناسب به‌زراعی، جوان‌سازی، آبیاری مزارع، نوسازی ماشین‌آلات، توسعه و سرمایه در گردش از سایر مشکلات صنعت چای است.

نبود برند در چای ایرانی

بی‌میلی و انگیزه نداشتن نسل جوان برای کار در بخش کشاورزی و نداشتن امنیت شغلی

تصویب‌نشدن سیاست‌های به‌ هم پیوسته و متداوم و مستمر و بلندمدت و البته اجرایی نشدن مصوبات دولت مانند مصرف چای ایرانی در اداره‌ها و سازمان‌های دولتی، از بی‌توجهی‌های سهمگین صنعت چای است.

پرده آخر: راهکارها، سیاست‌ها و اقدامات حمایتی از صنعت تولید چای

سیاست‌های کوتاه‌مدت:

• چای سنواتی مانده در انبار فقط به‌‌عنوان کمپوست استفاده یا تبدیل به مصارف بهداشتی شود.

• تسهیلات سرمایه در گردش برای تامین حداقل 50درصد از هزینه‌های جاری، مواد اولیه تولیدی، پرسنلی و ... برای کارخانجات عملیاتی گردد.

• حذف مبادلات تهاتری نفت در برابر واردات چای؛

• رعایت ضوابط تحویلی خرید برگ‌سبز چای، بنابر استاندارد دو و سه برگ و یک غنچه؛

• کنترل و نظارت بر خرید برگ‌سبز کارخانجات براساس ظرفیت حجم اسمی؛

• تخصیص مجوز واردات چای بدون تعرفه بر اساس میزان تولید کارخانجات یک به یک(یک کیلوگرم واردات در ازای یک کیلوگرم تولید)؛

نکته بسیار حائز اهمیت: در صورت توجه مسئولان به این امر مهم ملی، باید تمامی راهکارها براساس سیاست‌های حمایتی به‌هم بپوسته و مستمر اعمال شود تا این صنعت به رشد، پویایی و خودکفایی برسد.

سیاست‌های بلندمدت:

برنامه‌ریزی و ارائه تسهیلات بلندمدت 20 ساله(بدون بوروکراسی) با بهره 4درصد برای جوان‌سازی باغات چای از نژاد غیرتراریخته و مناسب برای اقلیم مناطق چای‌خیز کشور.

• تسهیلات 10 ساله 4درصد برای نوسازی ماشین‌آلات فرآوری چای؛

• تخصیص بودجه سالانه برای فرهنگ‌سازی و برندنیگ چای ایرانی در داخل و خارج کشور.

• تعرفه واردات چای در یک برنامه مستمر سالانه از 1403 با رقم 40درصد شروع و تا سال 1423 به مرور به 150درصد برسد.

• برنامه‌ریزی برای توسعه تولید(توسعه از نظر کمیت و کیفیت) چای تا مرز تولیدی سالانه 100 هزار تن تا سال 1423.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۴-اسفند ۱۴۰۲