قطعی برق در ایران؛ بحرانی که در بهار آغاز شد و تابستان بدتر می‌شود؟
بحران ناترازی و قطعی برق در ایران شروع شده و پیش‌بینی‌ها از تابستانی سخت‌تر حکایت دارد دلایل ریشه‌ای این معضل چیست و آیا راهکاری برای آن وجود دارد؟
بحران ناترازی و قطعی برق در ایران از بهار امسال شروع شده و پیش‌بینی‌ها از تابستانی سخت‌تر حکایت دارد. دلایل ریشه‌ای این معضل چیست و آیا راهکاری برای آن وجود دارد؟ گزارشی تحلیلی در این باره را بخوانید.
بحران ناترازی برق، از صنعت تا خانه‌ها
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ در حالی که هنوز به اوج گرمای تابستان و افزایش بی‌سابقه تقاضا برای سرمایش نرسیده‌ایم، موضوع قطعی برق در ایران از اواسط فصل بهار آغاز شده و نگرانی‌ها را درباره تابستان پیش رو تشدید کرده است.
سال گذشته، کشور با کسری حدود ۱۷ هزار مگاواتی برق روبرو بود که بیشترین فشار آن بر بخش صنعت وارد شد؛ طبق اعلام اتاق بازرگانی، این کمبود برق، ظرفیت تولید کشور را ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش داد. اما ناترازی به حدی رسید که خاموشی‌ها به بخش خانگی هم سرایت کرد و ابعاد بحران برای جامعه آشکارتر شد.
خاموشی‌های زودهنگام و بی‌برنامه
امسال، برای اولین بار در سال‌های اخیر، شاهد قطعی برق در ایران در نخستین ماه سال (فروردین) بودیم که بخش خانگی را نیز درگیر کرد. این خاموشی‌ها که گاه تا ۴ ساعت یا بیشتر در روز به طول انجامیده، اغلب بدون برنامه مشخص و هماهنگی قبلی صورت می‌گیرد و به گفته مردم، شماره‌های پاسخگویی نیز در دسترس نیستند.
این وضعیت در شهرستان‌های استان تهران و برخی نقاط دیگر کشور گزارش شده و حتی در مناطقی که تامین آب آن‌ها وابسته به پمپ‌های برقی (چاه) است، منجر به قطعی آب نیز شده است. طبق اعلام شرکت توزیع برق تهران بزرگ، این خاموشی‌ها اکنون به شهر تهران نیز رسیده است.
مدیرعامل توانیر نیز تایید کرده که در همین ابتدای سال، افزایش تقاضا نسبت به دوره مشابه سال قبل بسیار بیشتر از رشد ظرفیت تولید است.
ریشه‌های عمیق بحران ناترازی برق در ایران
کارشناسان معتقدند وضعیت فعلی نتیجه بی‌برنامگی و آشفتگی مدیریتی طی دو دهه اخیر در بخش برق کشور است. دلایل اصلی این بحران فراتر از مشکلات فصلی است:
1. پیشی گرفتن فزاینده تقاضا از تولید: آمار سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که در حالی که تقاضا بیش از ۴۰۰۰ مگاوات افزایش یافته، ظرفیت تولید عملی تنها حدود ۱۲۰۰ مگاوات بیشتر شده است؛ ناترازی در حال افزایش است.
2. وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی و آب: بیش از ۹۵ درصد تولید برق کشور وابسته به منابعی است که تامین مستمر آن‌ها (به دلیل محدودیت گاز در زمستان، کمبود آب در تابستان و...) تضمین شده نیست.
3. عدم تنوع در سبد تولید برق: برخلاف روندهای جهانی که به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کرده‌اند (سهم ۳۵ درصدی در اتحادیه اروپا)، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از مصرف برق در ایران تنها حدود ۰.۷ درصد است.
4. عدم مدیریت تقاضا و پایین بودن راندمان مصرف: تمرکز بر افزایش تولید و غفلت از مدیریت مصرف و پایین آمدن بازدهی مصرف برق (افزایش شدت مصرف) در شرایط رکود اقتصادی، ناترازی را تشدید می‌کند.
5. دولتی بودن و عدم مشارکت موثر بخش خصوصی: ساختار دولتی، بوروکراسی پیچیده، نبود تضمین برای بازگشت سرمایه و رقابت منفی دولت با بخش خصوصی، مانع اصلی توسعه و سرمایه‌گذاری، به خصوص در بخش‌های نیازمند فناوری جدید مانند تجدیدپذیرهاست.
وعده‌ها و واقعیت‌ها؛ آیا راهکاری وجود دارد؟
پیش از این، وزیر نیرو وعده بهبود وضعیت در سال جاری و رفع مشکل تا سال آینده را داده و از برنامه‌هایی چون توسعه انرژی خورشیدی و تعمیرات نیروگاه‌ها خبر داده بود. اما واقعیت‌های اخیر (خروج نیروگاه بوشهر از مدار، عقب ماندن تعمیرات، کاهش شدید تولید برقابی) منجر به چرخش ۱۸۰ درجه‌ای و پیش‌بینی ناترازی بیش از ۲۰ هزار مگاواتی در تابستان شده است.
اگرچه ایران پتانسیل عظیم انرژی خورشیدی (بیش از ۳۰۰ روز آفتابی و ظرفیت تولید ۵۰ تا ۶۰ هزار مگاوات) دارد و پیشنهاداتی برای اجباری شدن نصب پنل در ادارات مطرح شده، اما موانع جدی بر سر راه توسعه عملی و در مقیاس بزرگ تجدیدپذیرها وجود دارد: محدودیت‌های مالی و تحریم‌ها برای تامین تجهیزات و سرمایه، نبود سیاست‌های پایدار حمایتی و قیمت‌گذاری مشخص برای خرید برق تجدیدپذیر از بخش خصوصی و خانوارها، و مقاومت ساختارهای دولتی در برابر تغییر.
سوالات متداول درباره قطعی برق در ایران:
• میزان ناترازی برق در ایران چقدر است؟
سال گذشته این کسری حدود ۱۷ هزار مگاوات بود و پیش‌بینی می‌شود در تابستان امسال از ۲۰ هزار مگاوات فراتر برود.
• قطعی برق بیشتر چه بخش‌هایی را درگیر کرده است؟
ابتدا بخش صنعت متحمل اصلی‌ترین فشار بود، اما اکنون خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده و بی‌برنامه بخش خانگی را نیز درگیر کرده است.
• دلایل اصلی ناترازی و قطعی برق چیست؟
مهم‌ترین دلایل شامل رشد سریع‌تر تقاضا از تولید، وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی، سهم اندک تجدیدپذیرها و ضعف مدیریت و سیاست‌گذاری دولتی است.
• آیا انرژی خورشیدی می‌تواند مشکل قطعی برق را حل کند؟
ایران پتانسیل عظیمی در انرژی خورشیدی دارد، اما موانع جدی مانند تحریم‌ها، نبود سرمایه، سیاست‌های نامشخص و دخالت دولت، مانع توسعه گسترده آن است.
• مشکل اصلی که مانع حل بحران برق می‌شود چیست؟
به اعتقاد کارشناسان، اصلی‌ترین مشکل، ساختار دولتی بخش برق و عدم اصلاحات اساسی در حکمرانی انرژی و ایجاد زمینه برای مشارکت موثر بخش خصوصی است.
بحرانی که عمیق‌تر می‌شود؟
به نظر می‌رسد با توجه به آمار و ارقام، بحران قطعی برق در ایران در حال عمیق‌تر شدن است. مشکل ریشه‌ای در ساختار حکمرانی انرژی کشور و اصرار بر کنترل دولتی است که مانع شکل‌گیری یک بازار برق کارآمد و مشارکت واقعی بخش خصوصی می‌شود.
مادامی که افزایش تقاضا با سرعت بیشتری نسبت به افزایش عرضه پیش برود و سیاست‌های اصلاحی جدی در حوزه مدیریت مصرف، تنوع‌بخشی به منابع تولید (به خصوص تجدیدپذیرها) و رفع موانع بخش خصوصی اعمال نشود، انتظار حل ریشه‌ای بحران در کوتاه‌مدت دور از واقعیت به نظر می‌رسد.
این وضعیت نه تنها زندگی روزمره مردم را مختل می‌کند، بلکه به دلیل کاهش ظرفیت تولید صنعتی، مانع اصلی رشد اقتصادی کشور نیز محسوب می‌شود؛ واقعیتی که حتی در برآورد صندوق بین‌المللی پول از کاهش رشد اقتصادی ایران نیز بازتاب یافته است.
