آبخیزداری راهکاری مطمئن برای مدیریت آب

آبخیزداری راهکاری مطمئن برای مدیریت منابع آب ‌و خاک با هدف بهره‌برداری بهینه و پایدار در یک حوزه‌آبخیز است که توسعه اجرای آن به دلیل اهمیت جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش خسارت سیل و خشکسالی و تغذیه سفره‌های زیرزمینی در استان حادثه خیز گلستان ضروری است.
گلستان طی سال های گذشته همواره شاهد بروز حوادث طبیعی از جمله سیل‌های مرگبار متعدد بوده که به گفته کارشناسان علاوه بر ضرورت تقویت پوشش گیاهی، تلاش برای گردآوری روان آب ها و هدایت آب های سطحی به سمت سفره های آب زیرزمینی با توسعه طرح های آبخیزداری می تواند از حجم وسیع آسیب های حوادث مشابه در آینده را کم کند.
مطابق گزارش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، وسعت حوزه های آبخیز این استان ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است که یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار آن نیاز به عملیات آبخیزداری دارد.تاکنون توسعه آبخیزداری و آبخوان داری در ۲۵ میلیون هکتار از اراضی ملی انجام شده است و بیش از ۱۲۵ میلیون هکتار نیز باید طرح آبخیزداری در کشور انجام شود تا بتوان از حرکت روان آب‌ها و سیلاب‌ها و آثار منفی آنها جلوگیری کرد.
آخرین نمونه از سیل گسترده در استان گلستان اولین روزهای سال ۹۸ رخ داد،این سیل از آن دست اتفاقات غیرقابل فراموشی است که همچون زخمی عمیق به ماندگارترین روزهای کتاب تاریخ این سرزمین شمالی تبدیل شده است.
ویران شدن هزاران خانه، تخریب گسترده زیرساخت ها، مرگ ۱۱ نفر، مشکلات بهداشتی و آسیب های اجتماعی از جمله نتایج این سیل ویرانگر بود که برخی از آن ها با گذشت یکسال هنوز برای مردم گلستان تازگی دارد.

امکان بهره برداری از آب سیل

ماهیت طرح های آبخیزداری به گونه ای است که علاوه بر حفظ و توسعه اراضی منابع طبیعی، احتمال بروز سیل را تا حد زیادی کاهش می دهد و با فراهم کردن امکان بهره برداری از آب سیل، انگیزه بهره برداران را در اجرای روش های مهار سیلاب ترغیب می کند.
ذخیره رطوبت و تغذیه سفره های آب زیرزمینی با گردآوری روان آب و سیل، یکی از سیاست های اصلی آبخیزداری با هدف کاهش اثرات بحران آب است. در حالی که این استان شمالی با ۲ میلیون نفر جمعیت همچون دیگر نقاط کشور با چالش جدی کم آبی مواجه است.
علاوه بر نقش آفرینی موثر طرح های آبخیزداری در مهار سیلاب، اجرای این گونه طرح ها به دلیل جمع آوری آب های سطحی، در رفع مشکل تنش خشکسالی بسیار تاثیرگذار است.
در سال های اخیر شدت بارش های پیاپی و زودگذر در گلستان طی فصول مختلف قابل مشاهده است که به اعتقاد کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری استان با مدیریت صحیح و اجرای طرح های آبخیزداری از جمله ایجاد بندهای خاکی می‌توان خسارت بارش‌های شدید را کاهش داده و بخشی از کمبود آب موردنیاز منطقه را در شرایط خشکسالی جبران کرد.

ضرورت توجه به پیامدهای تغییر اقلیم

میثم سالاری‌جزی، دانشیار گروه مهندسی آب و خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: ایران در منطقه خشک و کم آب قرار گرفته و در سال های اخیر دسترسی به آب به دلیل برخی تغییرات اقلیمی مانند افزایش دما سخت تر هم شده که در این شرایط برنامه ریزی برای مدیریت منابع آبی باید بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرد.
سالاری‌جزی اظهارداشت: یکی از نشانه های تغییر اقلیم، ظهور چند سال خشک با بارش اندک باران و برف و در پی آن ترسالی به همراه سیلاب های ویرانگر است که این چرخه زیستی در دهه های گذشته بارها در گلستان مشاهده شده است.
وی بیان کرد: در زمان حاضر بخش عمده منابع آبی گلستان در بخش کشاورزی مصرف می شود که به دلیل کمبود مستمر آب، توسعه محوری پایدار حوزه کشاورزی فارغ از افزایش تناژ، عملکرد، سطح و گونه های زیر کشت است باید همواره با طرح های متناسب اجرا گردد.
دانشیار گروه مهندسی آب و خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان ادامه داد: اشتغال زیاد در بخش کشاورزی، فشار به منابع آبی را افزایش داده و در این شرایط باید کشت محصولات کم آب‌بر و بازنگری در طرح های موجود کشاورزی برای ادامه اجرای آنها به اولویت اصلی دست اندرکاران و بهره برداران کشاورزی گلستان تبدیل شود.

لزوم توجه بیشتر به آبخیزداری و آبخوانداری

محمد عبدالحسینی استادیار مهندسی آب و خاک دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نیز گفت: کمبود آب یکی از بحران های استان گلستان به شمار می رود که حل این مشکل با توجه به اقلیم منطقه، بارندگی کم و کشت محصولات با نیاز آبی بالا، نیازمند برنامه ریزی و توجه ویژه برای ذخیرۀ آب در زمان پر آبی است.
عبدالحسینی اظهارداشت: در کنار احداث سدها به عنوان یک طرح بزرگ و پرهزینه، راهکارهای کارآمد و کم هزینه تر زیادی برای رفع این چالش از جمله ذخیره آب در بالادست و یا در زیر زمین با استفاده از عملیات آبخوانداری و آبخیزداری قابل اجراست که باید در گلستان به آن توجه کرد.
وی به ایرنا گفت: آبخوانداری و آبخیزداری علاوه بر ذخیره آب، دستاورد ویژه تری مانند جلوگیری از فرسایش خاک و جلوگیری از بروز سیلاب را برای گلستان به همراه خواهد داشت.

اهمیت کنترل فرسایش خاک

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم گفت: یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار حوزه آبخیز گلستان نیازمند اجرای عملیات آبخیزداری است که برای یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار آن مطالعه اجرای طرح انجام شده است.
عبدالرحیم لطفی اضافه داشت: تاکنون عملیات آبخیزداری در ۶۵۰ هکتار از حوزه های آبخیز گلستان به بهره برداری رسیده و در صورت تامین اعتبار، عملیات آبخیزداری در ۳۰۰ هزار هکتار دیگر اجرا خواهد شد.
کنترل فرسایش خاک، کاهش خطرات ناشی از سیلاب‌، توسعه و تقویت پوشش گیاهی در شیب‌های ناپایدار برای کنترل هرز آب‌ها و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی از جمله اهداف اجرای طرح های آبخیزداری است.
استان گلستان با وسعت ۲ میلیون و ۵۰ هزار هکتار، دارای هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیاست که ۸۶۲ هزار هکتار عرصه مرتعی در شمال و در همسایگی کشور ترکمنستان، ۴۵۲ هزار هکتار عرصه جنگلی در نواحی جنوب از بندرگز تا شرق در کلاله، ۱۲۰ کیلومتر ساحل دریای خزر از بندرگز تا گمیشان، ۶۶۷ هزار هکتار زمین زراعی و افزون بر ۳۰ هزار هکتار باغ مثمر دارد.