ادامه روزهای خاکستری کلانشهرها
وضعیت قرمز و هوای ناسالم همه نگاه‌ها را به آسمان خاکستری و دودگرفته اصفهان دوخته است.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی، کارشناسان هشدار با توجه به اثرات مهلک آلودگی هوا بر سلامت انسان و محیط زیست، تنها توصیه به خانه ماندن شهروندان دارند که این روش راه حل مناسبی برای کنترل بحران نیست.
این روزها بیشتر کلانشهرهای ایران با مشکلات زیست محیطی بسیاری روبه‌رو هستند از آن جمله اصفهان به دلیل تبعات خشکسالی با چالش‌های بسیاری روبه‌روست، آلودگی هوا یکی از این مشکلات است که در فصول سرد و گرم سال مهمان شهروندان اصفهانی است، در دو سال اخیر که با بیماری کرونا مواجه بودیم با وجود دورکاری و کمتر شدن تعداد کارمندان در محل کار، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و برخی واحدهای صنفی و کاهش ترددها مشکل آلودگی هوا در کلانشهرها از جمله اصفهان همچنان بدتر از قبل ادامه داشته است.
این روزها هوای کلانشهر اصفهان حتی نسبت به تهران وضعیتی بدتر دارد و از ۲۷ آبان ماه تاکنون، کیفیت هوای کلانشهر اصفهان در ایستگاه‌های پایش دائم روی اعداد ۱۵۷، ۱۷۰، ۱۷۷ و ۱۷۹ مانده که به معنای وضعیت قرمز و شرایط هوای ناسالم برای عموم است.
آلودگی هوا یکی از مسائل عمده شهرهای بزرگ است و مواجهه با ذرات معلق به طور میانگین باعث کاهش امید به زندگی در مردم دنیا می‌شود، در حال حاضر ۹۲ درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آن سطح آلودگی هوا ۱۰ میکروگرم بر متر مکعب است؛ یعنی بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت، همچنین در کشورهای با سطح درآمد متوسط و پایین خطر بیشتری وجود دارد و آلودگی هوا در سطح جهان، به عنوان چهارمین علت مرگ زودرس پس از فشار خون بالا، مصرف دخانیات و سوءتغذیه و دومین علت اصلی مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر پس از استعمال دخانیات شناخته شده است.
ضعف سیستم خودپالایی جوی و انباشت آلاینده‌ها
یعقوب حاجی‌زاده عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره پدیده‌های تأثیرگذار بر آلودگی هوا اظهار می‌کند: وقتی پیش‌بینی می‌شود اواخر پاییز و اوایل زمستان هوا آلوده‌تر می‌شود نباید این طور برداشت کرد که آلودگی در این فصل‌ها بیشتر منتشر می‌شود بلکه همان میزان انتشار آلودگی در فصل‌های دیگر سال وجود دارد اما در فصل‌های سرد سال، مکانیسم‌های خودپالایی جوی که همان توان رقیق‌سازی و پخش آلاینده‌هاست، کاهش می‌یابد.
وی می‌افزاید: نتیجه این شرایط حبس شدن آلودگی‌های تولید شده در سطح پایین جو است، میزان انتشار آلودگی‌ها در طول سال، یکسان است و گرچه با گذشت زمان افزایش می‌یابد اما این فصل‌ها و عوامل جوی هستند که گاهی با ما همراه نیستند و در اثر پایداری جو، انباشت آلودگی را به دنبال دارند.
این متخصص کنترل آلودگی هوا منابع ثابت، متحرک و طبیعی را مهم‌ترین آلاینده‌های هوا می‌داند و می‌گوید: آلودگی‌های حاصل از فعالیت صنایع، خودروها و ریزگردهای برخاسته از بیابان‌ها، همواره در حال تولید هستند و روز به روز افزایش می‌یابند در کنار آنها عوامل جوی مانند سرعت و جهت باد، دما و رطوبت، ارتفاع و حبس شدن هوا، بارش‌های جوی و مهم‌تر از همه، تأثیر وضعیت توپوگرافیکی یا پستی و بلندی کوه‌ها و دره‌های اطراف نیز در پخش و رقیق سازی یا غلیظ شدن آلودگی‌ها موثرند.
مرگ زودرس سالانه 8 میلیون نفر در دنیا به دلیل آلودگی هوا
وی با اشاره به مرگ زودرس سالانه هشت میلیون نفر در دنیا به دلیل آلودگی هوا، اظهار می‌کند: در مقیاس جهانی نیز آلودگی هوا تأثیرگذار است از گرم شدن دمای کره زمین، ایجاد بارش‌های اسیدی، تخریب لایه ازون تا اثرات دیگر مانند مغذی شدن آب‌ها، خوردگی فلزات، آسیب به رنگ‌ها، مجسمه‌ها، نمای ساختمان‌ها و بناهای تاریخی، کاهش عمق دید و افزایش تصادفات رانندگی در جاده‌ها همه اثرات آلودگی هواست.
حاجی‌زاده با بیان اینکه آلودگی هوا تنها محدود به هوای آزاد نیست، خاطرنشان می‌کند: از آنجا که در ساختمان‌های مسکونی، سیستم تهویه هوا وجود ندارد، همان آلودگی خارج از خانه به داخل خانه‌ها راه می‌یابد و با اضافه شدن به آلودگی‌های احتمالی فضای بسته، شرایط خطرناک‌تری ایجاد می‌کند بنابراین توصیه به خانه ماندن در شرایط آلودگی هوا به خصوص در مرکز کلانشهرها بی‌معناست و توصیه به خانه ماندن تنها برای ساکنان حاشیه شهر و شهرک‌های اقماری، سودمند است.
وی تصریح می‌کند: افزایش عفونت ریه، سکته‌های مغزی، بیماری‌های قلبی، افزایش بیماری‌های انسداد مزمن مجاری تنفسی و افزایش سرطان ریه برخی از مهم‌ترین پیامدهای آلودگی هوا بر سلامت شهروندان است، ۱۰ درصد از مرگ و میرها در کل دنیا به دلیل آلودگی هوا اتفاق می‌افتد و در ایران نیز نیمی از جمعیت کشور در معرض درجه‌هایی از آلودگی هوا هستند و سالانه ۲۸ تا ۳۴ هزار نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
۱۲ درصد مرگ و میر در اصفهان به دلیل آلودگی هواست
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اظهار می‌کند: نزدیک به ۱۲ درصد از کل مرگ و میرهای اصفهان مربوط به آلودگی هواست که از این آمار ۲۰ درصد مربوط به عفونت‌های حاد تنفسی در کودکان، ۳۰ درصد بیماری‌های انسداد مزمن ریه، ۲۱ درصد سرطان ریه و حدود ۳۵ درصد بیماری‌های ناشی از مرگ مغزی و سکته قلبی است.
بین ۲ تا ۴ درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای دنیا صرف اثرات بهداشتی آلودگی هوا می‌شود و بر اساس برآورد سازمان بهداشت جهانی این عدد در ایران دو و نیم درصد است یعنی حدود ۳۰ میلیارد دلار در سال صرف هزینه ناشی از آلودگی هوا می‌شود که رقم بسیار بزرگی است.
وی تصریح می‌کند: کاهش رشد اقتصادی در اثر ناتوانی جسمی و مرگ زودرس افراد یا کاهش متوسط عمر انسان‌ها یا امید به زندگی از دیگر هزینه‌های سنگین آلودگی هوا برای کشور است، آلودگی هوا بر سیستم تنفسی نیز اثر نامطلوب دارد و باعث افزایش شیوه سرطان ریه و تشدید شیوع آسم می‌شود، ذراتی که در هوا وجود دارند به ویژه ذرات ریز، باعث التهاب ریه می‌شوند به عمیق‌ترین بخش ریه نفوذ می‌کنند از آنجا وارد خون می‌شوند و به بافت‌های مغز می‌رسد.
حاجی‌زاده اظهار می‌کند: تماس با آلاینده‌های هوا به ویژه ذرات با میزان مرگ و میر منتسب به بیماری‌های قلبی ارتباط قوی دارد، مطالعات کشور آمریکا نشان می‌دهد به ازای هر ۱۰ میکروگرم در مترمکعب ذرات کوچک‌تر از ۲ و نیم میکرون، ۱۷ درصد کل مرگ و میرها و ۲۵ تا ۶۰ درصد مرگ و میر ناشی از سکته قلبی و سرطان ریه افزایش می‌یابد، پژوهش دیگری در آمریکا نشان داد اگر بتوانیم در شهری ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب غلظت پی ام ۲ و نیم را کاهش دهیم چهار ماه به طول عمر افراد افزوده‌ایم این اگر ۲۰ میکروگرم باشد هشت ماه و ۳۰ میکروگرم در مترمکعب یک سال به عمر افراد اضافه می‌کند.
پیشی گرفتن آلودگی هوای اصفهان از تهران
وی ادامه می‌دهد: استاندارد میانگین سالانه غلظت ذرات آلاینده موجود در هوا، ۱۰ میکروگرم در مترمکعب است در حالی که در کشور ما به ویژه شهرهای آلوده هیچگاه این عدد به کمتر از ۳۰ نرسیده است یعنی همیشه سه برابر میانگین، آلودگی داریم. در روزهای اخیر شاخص آلودگی هوای اصفهان تا ۱۷۷ نیز رسید در حالی که این عدد در پایتخت ۱۶۷ بود که زنگ خطری برای سلامت شهروندان اصفهانی است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بالا رفتن شاخص آلودگی هوا از مرز ۱۵۰ میکروگرم را شرایط زیان بار برای عموم مردم دانست و می‌افزاید: در حالی غلظت آلاینده‌ها از ۱۰۰ میکروگرم بالاتر رفته که استاندارد این ذرات حدود ۱۰ میکروگرم است یعنی ده برابر استاندارد ذرات در هوا داریم.
آسیب‌های ژنتیکی آلودگی هوا
وی ادامه می‌دهد: آلاینده‌های جوی تنها محدود به ذرات و اکسیدهای ازت و گوگرد نیست، آلاینده‌های خطرناک دیگری هم وجود دارد که به شکل جامد، مایع یا بخار در هوا هستند مانند هیدورکربن‌های چند حلقه‌ای که سرطان زاست و از منابع احتراق سوخت‌های فسیلی به ویژه سوخت‌های دیزلی منتشر می‌شود و باعث اختلال در رشد جنین تولد کودکان ناقص و عقب ماندگی ذهنی حتی سرطان می‌شود یا ترکیبات آلی فرار دیگر، همچنین بنزن با جلوگیری از تشکیل گلبول قرمز در مغز استخوان، باعث سرطان خون می‌شود این آلاینده بیشتر از خودروها و صنایع پتروشیمی، تولید پلاستیک و داروسازی و … منتشر می‌شود.
حاجی‌زاده می‌افزاید: ترکیبات خطرناک دیگری مانند هیدروکربن‌های عطری از مصرف سوخت‌های فسیلی، منابع طبیعی مثل آتش‌سوزی جنگل‌ها، مزارع، سنتز گیاهی یا کشیدن سیگار و غذاهای سرخ کرده یا کبابی روی زغال ایجاد می‌شوند آلاینده‌های دیگر مثل دی اکسین‌ها و فوران‌ها سمی‌ترین آلاینده‌های هوا به شمار می‌آیند که از سوزاندن زباله، صنایع آهن و استیل، ذوب آهن و فناوری فلزات و صنایع کاغذ و چوب منتشر می‌شود و اینها اثرات سرطان‌زایی، تخریب سیستم عصبی و اختلال در تولیدمثل را دارند اما بسیاری از این ترکیبات خطرناک حتی در کشور ما پایش نمی‌شوند.
ادامه سیاست‌های کنترل آلودگی هوا در شرایط پاندمی کرونا ضروری است
وی ادامه می‌دهد: عناصر رادیواکتیوی همراه با ریزگردها به سوی شهرها می‌آید در داخل شهرها نیز منابعی برای تولید این آلاینده‌های خطرناک وجود دارد که بیشتر در کشاورزی، طب و صنعت، نیروگاه‌های تولید برق و صنایع نظامی تولید می‌شود همچنین ریزگردهایی که از مناطق جنگ زده وارد کشور می‌شود، طبق مطالعات حاوی عناصر رادیواکتیو است.
همچنین تماس طولانی با ذرات کمتر از دو و نیم میکرومتر با نرخ بالاتر مرگ و میر ناشی از کووید ۱۹ ارتباط مثبت دارد یعنی افرادی که برای دهه‌ها در شهرهایی زندگی می‌کنند که میزان ذرات زیر ۲ و نیم آنها بالا است احتمال مرگشان به خاطر کرونا ۱۵ درصد بیش از کسانی است که در منطقه‌ای فقط با یک واحد ذرات کمتر از دو و نیم کمتر زندگی می‌کنند.
این متخصص کنترل آلودگی هوا می‌گوید: ادامه سیاست‌های کنترل آلودگی هوا در شرایط پاندمی کرونا ضروری است، همه مطالعات نشان می‌دهد آلودگی هوا چه تأثیرات مهلکی در کوتاه و بلندمدت بر سلامت انسان و محیط زیست در مقیاس منطقه‌ای و جهانی دارد بنابراین اگر بخواهیم در این شرایط پیش رو فقط به مردم بگوییم در خانه بمانیم و مسئولان محیط زیست فقط توصیه کنند مردم مراقب سلامتشان باشند این روش راه حل مناسبی نیست.
وی با تاکید بر لزوم همکاری شهروندان برای کنترل آلودگی هوا می‌گوید: مردم در شرایط آلودگی هوا، کمتر به محیط‌های آلوده و مرکز شهر مسافرت کنند، به جاهایی بروند که سالم باشند یا دست کم در خانه بمانند و فعالیت‌های فیزیکی کمتر داشته و غذاهای دارای آنتی‌اکسیدان مانند میوه و سبزیجات که سرشار از ویتامین‌های ای و سی و بتاکارتن باشد مصرف کنند.
حاجی‌زاده می‌افزاید: بهتر است مردم در روزهای آلوده، سفرهای درون شهری را به حداقل برسانند، کمتر از خودرو استفاده کنند یا در صورت نیاز از مناطق پرترافیک عبور نکنند، صنایع آلاینده به شکل مقطعی تعطیل شوند و همه این اقدامات در کوتاه مدت باعث کاهش آلودگی هوا می‌شود، اگر به سلامت شهروندان اهمیت دهیم باید پیش از رسیدن بحران، برای روزهای پایداری جوی و انباشت آلاینده‌ها برنامه‌ریزی کنیم، همچنین برای تأمین سوخت پاک صنایع و افزایش محدوده طرح ترافیک در شهر طرح‌های جدی‌تری اجرا کنیم.
وی می‌افزاید: هنگامی که غلظت آلاینده‌ها از ۱۵۰ فراتر رود باید علاوه بر مراکز آموزشی، ادارات و حتی تردد نیز تعطیل شود و دستورالعمل‌های بهداشتی و اقدامات لازم برای کاهش آلودگی هوا را سرسختانه‌تر اجرا کنیم، با توسعه مترو، اتوبوس‌های تندرو، دوچرخه همگانی، انتقال صنایع، نوسازی ناوگان حمل و نقل و ارتقای کیفیت سوخت و موتور خودرو می‌توان این بحران را مهار کرد تجربه موفق مکزیکوسیتی که وضعیت بدتری از تهران داشت نیز گواه آن است که اگر به سلامت مردم اهمیت دهیم باید این برنامه‌ها در اولویت باشد.
افزایش آلودگی هوای کلانشهر اصفهان
محمود سلطانی کارشناس و فعال محیط زیست درباره افزایش آلودگی هوای کلانشهر اصفهان در روزهای اخیر می‌گوید: اواخر فصل پاییز هر سال، شرایط وقوع پدیده وارونگی دما در منطقه اصفهانِ بزرگ فراهم و تشدید می‌شود که تا اواخر فصل زمستان ادامه دارد بنابراین لازم است که هرگونه فعالیت همراه با تولید آلودگی به حداقل ممکن برسد.
وی می‌افزاید: باید شهروندان در کاهش استفاده از وسایل نقلیه موتوری، فعالیت‌های صنعتی و خدماتی همکاری کنند به ویژه عملیات ساختمانی که با ایجاد گرد و خاک همراه است باید به کمترین میزان برسد و هر کس به اندازه توان خود موظف است فعالیت و رفت و آمد خود را به کمترین میزان ممکن برساند تا از این شرایط پایداری هوا بگذریم.
سلطانی با اشاره به نقش عوامل طبیعی مانند وزش باد و باران در کاهش آلودگی هوا افزود: دخالت‌های انسانی، نقش بیشتری در ایجاد آلاینده‌های جوی دارند که راهکار کوتاه مدت آن این است که کارگروه اضطرار آلودگی هوا با حضور مسئولان محیط زیست، مرکز بهداشت، استانداری و هواشناسی تشکیل شود و اعضا برای تعطیلی مدارس، رفت و آمدها و … تصمیم گیری کنند.
وی تعطیلی‌های مقطعی برای کنترل آلاینده‌های جوی را اقدامی مؤثر نمی‌داند و می‌گوید: ما در شرایط کنونی میراث‌دار برنامه‌ریزی‌های نادرستی هستیم که زندگی ما را با انواع کار و فعالیت در هم تنیده و ما را در محدودیت‌هایی قرار داده که سلامتی‌مان را تهدید می‌کند بنابراین در درازمدت برنامه‌ریزی‌های حمل و نقل، مدیریت شهری و صنعتی باید به گونه‌ای باشد که مراکز تولید آلودگی به دور از مناطق مسکونی مکان‌یابی شوند.
لزوم مکان‌یابی درست فعالیت‌های صنعتی و آلاینده
این کارشناس و فعال محیط زیست تصریح می‌کند: تولید هرگونه آلودگی خودروهای شخصی یا واحدهای صنعتی و مراکز خدماتی بر اساس قوانین موجود ممنوع است و باید از هر فعالیتی که آلودگی تولید می‌کند خودداری کرد و این ممنوعیت‌ها در شرایط وقوع وارونگی دما به مراتب تشدید شده و ضرورت بیشتری پیدا می‌کند، باید رفت و آمد در چنین شرایطی به حداقل برسد تا بار آلودگی هوا کاهش یابد.
این کارشناس محیط زیست، راهکار ریشه‌ای حل بحران آلودگی هوا را مکان‌یابی درست فعالیت‌های صنعتی و آلاینده می‌داند و می‌گوید: ما در شهرها و مناطقی زندگی می‌کنیم که ساختار آنها پیش از این بدون ملاحظات محیط زیستی تشکیل شده از این رو متأسفانه همچنان درگیر مشکلات زیست محیطی همچون آلودگی هوا خواهیم بود.
سلطانی می‌افزاید: آلودگی هوا در حال سخت‌تر شدن است و امکانات مدیریتی و منابع مالی موجود هم محدود است، به عبارت دیگر، مدیریت و پایش کلانشهر اصفهان در زمینه محیط زیست نیاز به امکانات بسیار زیادی دارد به ویژه در منطقه اصفهان بزرگ یعنی شهرهای اطراف که در اثرات متقابل با آن هستند و امکانات محیط زیست به هیچ وجه برای اقداماتی که باید انجام شود کافی نیست چه از نظر تجهیزات و چه نیروی انسانی و این موضوعی است که باید در آینده برای آن برنامه‌ریزی بلند مدت انجام شود.
