انگل فاسیولوز یا کپلک در دام‌ها+اینفوگرافی
فاسیولوزیس، یک بیماری انگلی با گسترش جهانی است که اهمیت اقتصادی و بهداشتی قابل توجهی دارد و جزو بیماری‌های مشترک انسان و دام نیز به حساب می‌آید.
اخبار سبز کشاورزی؛ این عارضه که در دام‌ها اصطلاحا به عنوان کپلک شناخته می‌شود، نوعی بیماری انگلی است که علاوه‌بر دام‌ها، انسان را نیز درگیر می‌کند. انگل از نوع کرم‌های پهن بوده و از بافت کبد نشخوارکنندگان تغذیه و در همان بافت کبد نیز تولیدمثل می‌کند و در واقع فرسایش و ضایعات ایجاد شده در کبد، نتیجه فعالیت و تخم‌ریزی این انگل است.
بیشتر بخوانید: شایع ترین بیماری های گاو شیری کدامند؟
این عارضه بیشتر در گاوها و گوسفندان و به‌خصوص در مناطق و فصول مرطوب و پرباران شیوع گسترده‌ای دارد که دلیل آن وجود برخی حلزون‌ها به‌عنوان میزبان واسط این انگل است؛ یعنی انگل در دورهای از زندگی خود را باید در بدن حلزون طی کند و پس از آن دام‌ها را آلوده نماید. بنابراین توجه به این عارضه در فصول پر بارش و در مناطق با زمین‌های مرطوب و بدون زهکشی مناسب، اهمیت پیدا می‌کند.
چرخه زندگی این انگل به شکلی است که کرم یا تخم آن به وسیله مدفوع دام‌های آلوده، دفع می‌شود و پس از وارد شدن به بدن حلزون و طی مراحل اولیه زندگی خود در بدن آن، از بدن حلزون خارج شده و روی علف‌ها قرار می‌گیرد و هنگامی که دام‌ها با ان علوفه‌ها تغذیه می‌شوند، همراه با خوردن علف‌ها وارد بدن دام‌های جدید شده، خود را به بافت کبد می‌رساند و مراحل زندگی خود را ادامه می‌دهد.
استفاده از حلزون به‌عنوان میزبان واسط که این جاندار خود نیاز به یک محیط مرطوب برای زندگی نیاز دارد و نیز شرایط محیطی مرطوب، وجود آب در محیط مراتع برای حرکت انگل از بدن حلزون به روی گیاهان و… نشان می‌دهد که چرا این عارضه در محیط‌های مرطوب و فصول پرباران شیوع پیدا می‌کند.
البته دامداران خبره شناخت مناسبی از این انگل و راه درمان آن داشته و به‌صورت تجربی هر ساله در فصول مرطوب و پرباران با استفاده از داروهای ضدانگل با این بیماری مقابله می‌کنند.
علائم بالینی بیماری در دام‌ها
بیماری کپلک یا فاسیولوزیس به شکل‌های حاد، تحت حاد و مزمن رخ می‌دهد که در ایران اغلب به شکل مزمن مشاهده می‌شود شکل مزمن سه مرحله دارد که عبارتند از: مرحله شیوع بیماری، مرحله آنمیک یا کم‌خونی و مرحله لاغری یا کاشکسی. به‌طور کلی، نشانه‌های بالینی بستگی به شدت آلودگی دارد؛ کم‌خونی پیش رونده، بی‌اشتهایی، کاهش وزن شدید و تغییر رنگ بافت ملتحمه چشم به رنگ قرمز متمایل به زرد و یرقان می‌تواند از نشانه‌های بیماری باشد. گاهی در حیوانات یبوست دیده می‌شود. آب‌دیدگی در محوطه بطنی (آسیت)، لاغری و مرگ در آلودگی‌های شدید نیز ممکن است اتفاق بیفتد.
تورم زیرگلو (به‌اصطلاح بطری زیرفکی) از دیگر نشانه‌های آلودگی با انگل فاسیولوز است.
بیماری فاسیولوز ممکن است به اشکال تحت بالینی حاد، تحت حاد یا مزمن خود را نشان دهد. بیماری حاد در نتیجه صدمه مکانیکی ناشی از مهاجرت تعداد زیادی کرم در بافت کبدی پیش می‌آید. خون‌ریزی در کبد، فیبروز، هپاتیت، پریتونیت، بزرگ شدن مجاری صفراوی و گاهی انسداد مجاری صفراوی نیز ممکن است اتفاق بیفتد.
ایجاد بیماری آنتروتوکسمی و قانقاریا
نکته بسیار با اهمیت در مورد کپلک، فعال کردن باکتری کلستریدیوم و ایجاد بیماری‌هایی نظیر قانقاریا و آنتروتوکسمی در دام‌ها، به‌خصوص گوسفند و بز است. باکتری کلستریدیوم، به طور طبیعی و به حالت خفته در بخش وسیعی از کبد سالم دام‌ها وجود دارد، در اثر وجود انگل در کبد زمینه مساعدی برای رشد آن فراهم می‌شود که در اثر آن ممکن است مرگ دام اتفاق افتد. در مورد این بیماری‌ها نیز باید برنامه اصولی واکسیناسیون گله انجام شود.
پیشگیری و درمان
برای پیشگیری یکی از بهترین اقدامات زهکشی زمین‌های زراعی و جلوگیری از مردابی شدن آنها جهت از بین بردن حلزون‌ها به‌عنوان میزبان واسط است تا بدین شکل در چرخه زندگی انگل اختلال ایجاد شود.
درمان از طریق استفاده از انواع داروها از قبیل کلوزانتل، آلبندازول، رافوکساناید، آیورمکتین و… صورت می‌گیرد که بهتر است با مشورت دامپزشک اقدام به درمان گله نمود. البته دامداران طبق تجربه چندین ساله طی برنامه‌های منظم با انگل‌ها و به‌ویژه انگل کپلک مبارزه می‌کنند.
ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۷۱ - بهمن ۱۴۰۱
