رد پای خشکسالی در شالیزارهای گیلان

کاهش ۶۰ درصدی منابع آبی سد سفیدرود

خشکسالی که طی ۲ سال اخیر بیش از هر زمان دیگر در استان باران خیز گیلان خودنمایی کرده است، حال با کاهش ۶۰ درصدی منابع آبی سد سفیدرود به عنوان اصلی ترین منبع تغذیه کننده کشاورزی استان چهره ای خطرناک‌تر و جدی‌تر به خود گرفته است.

به گزارش مزرعه سبز به نقل از ایرنا، گیلان ۲۳۸هزار هکتار شالیزار دارد؛ ۱۷۱‌هزار هکتار آن تحت پوش شبکه سد سفیدرود است؛ این سد بر روی رودخانه سفیدرود و در پایین دست محل تلاقی ۲ رودخانه قزل اوزن و شاهرود در ۷۵ کیلومتری جنوب شهر رشت و در مجاورت شهر منجیل احداث شده اما حوضه آبریز آن از هشت استان کشور تغذیه می شود.

ظرفیت سد سفیدرود نسبت به سال های اولیه آغازراه اندازی آن از یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب با رسوب های جمع آوری شده طی این سال ها در زمان کنونی به یک میلیارد و ۵۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته است؛ اما اکنون با چیره شدن خشکسالی ذخیره آن در ماههای پایانی و پرباران سال نه تنها پر نشده، بلکه طبق آمارهای رسمی به نیمه هم نرسیده است.

از یکسو خشکسالی و کاهش بارندگی ها و از سوی دیگر با برداشت‌های مستقیم از آبهای سطحی بالادست به ویژه طی دو دهه اخیر، تامین آب اراضی کشاورزی این استان با چالش مواجه شده است و این شرایط چشم انداز روشنی را برای کشاورزان ترسیم نمی کند.

هم اینک گزارش شرکت آب منطقه‌ای گیلان از کاهش بیش از ۶۰ درصدی سد سفیدرود با ذخیره حدود ۳۷۰ میلیون متر مکعب آب در سد سفیدرود نسبت به مدت مشابه سال گذشته حکایت دارد.

سال سخت آبی در پیش روی کشاورزان گیلان

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گیلان با اشاره به تامین آب ۱۷۱ هزار هکتار از ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار استان گفت: اگرچه این کاهش ۶۰ درصدی در سد سفیدرود وجود دارد که این میزان از آغاز ساخت سد تا کنون کم نظیر است اما انتظار می رود با ورود آب بارش های زمستانه با توجه به پوشش برفی و همچنین بارش‌های بهنگام در حوضه سفیدرود رود این میزان جبران شود.

محمد جواد خانی‌پور با اشاره به اقدامات شرکت آب منطقه ای گیلان برای تامین آب کشاورزی استان افزود: برای تامین آب مورد نیاز شالیزارها علاوه بر استفاده از سد سفید رود؛ از تجهیز، تعمیر و راه اندازی حدود ۹۱۰ دستگاه پمپ ، ۴۵۴ ایستگاه پمپاژ ، ساخت و آبگذاری ۳۷۰ سردهنه خاکی با محوریت مناطق سنتی آبخور و لایروبی ۵۰۰ کیلومتر از انهار برای استفاده بهینه آب استفاده می کنیم.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گیلان با بیان اینکه لایروبی تمامی انهار در یک مرحله امکان‌پذیر نیست، گفت: لایروبی با اولویت انجام می شود که برای امسال ۵۰۰ کیلومتر هدف‌گذاری شده است.

خانی پور با بیان اینکه درگذشته بسیاری از لایروبی انهار توسط مردم انجام می‌شده است، افزود: در حال حاضر بیشترین تلفات آب در بین مزارع است زیرا لایروبی انهار انجام نمی شود آب به طور صحیح در بین مزارع به پایین‌دست انتقال پیدا نمی کند و امسال نیز انجام این امر توسط مردم بسیارمهم است.

وی با تاکید بر ضرورت عمل کردن کشاورزان به توصیه‌های سازمان جهاد کشاورزی استان گفت: علاوه بر استفاده از منابع آب در دسترس برای آماده‌سازی اراضی کشاورزی با توجه به میزان ذخیره سد، ناگزیر به نوبت‌بندی آب نیز هستیم.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گیلان اظهار داشت: امسال با توجه کمبود منابع آب، سال بسیار سخت آبی را در پیش داریم بنابراین کشاورزان ضمن مشارکت و همکاری با دستگاه‌های ذیربط ، توصیه ها را جدی بگیرند تا بتوانیم از این مرحله نیز با موفقیت عبور کنیم.

وی گفت: در حال حاضرکشاورزان لایروبی انهار بین مزارع و شخم زمستانه را انجام دهند زیرا رها سازی آب از سوی شرکت آب منطقه ای از زمان نشاء خواهد بود ؛ ضمن اینکه دهیاران نیز همکاری لازم را برای توزیع و مدیریت آب داشته باشند.

تداوم روند کاهشی بارش‌ها

آمارهای ارائه شده هواشناسی گیلان نیز اطلاعات قابل توجهی از وضعیت بارش ها و دما در استان طی سال زراعی جاری (از مهرماه هر سال تا شهریور ماه سال بعد را سال زراعی گویند) نسبت به سال گذشته و بلند مدت بدست می دهد.

کارشناس اداره پیش بینی و هشدار اداره کل هواشناسی گیلان در این ارتباط گفت: از ابتدای سال زراعی ۱۴۰۰ (ابتدای مهرماه) تا پایان بهمن ماه گذشته، به‌طور متوسط در سطح پهنه گیلان (شامل نواحی جلگه ای، کوهستانی و دامنه ها) حدود ۵۷۸ میلیمتر بارش اتفاق افتاده است که این مقدار در مقایسه با شرایط متوسط بلندمدت، حدود چهار درصد کاهش و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته۱۳ درصد افزایش داشته است.

سمانه نگاه افزود: به همین ترتیب در مجموع در نواحی جلگه ای، ۸۱۵ میلیمتر بارش به ثبت رسیده است که در مقایسه با شرایط متوسط بلندمدت، ۲ درصد کاهش و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۲۵ درصد افزایش داشته است؛ بنابراین در نگاه کلی، مجموع بارش از ابتدای سال زراعی تا پایان بهمن ماه، مشابه شرایط متوسط بلندمدت استان بوده است اما اگر به تفکیک ماه‌ها، میزان بارش استان را بررسی کنیم طی ماه‌های مهر، آبان و دی ، شرایط ترسالی و ماههای آذر و بهمن، کم بارشی بر استان حاکم بوده است.

وی ادامه داد: همچنین به‌ترتیب طی ماه‌های مهر، آبان و دی در نواحی جلگه ای گیلان میزان بارش به‌ترتیب ۲۷ درصد، ۱۳ درصد و ۵۲ درصد افزایش و طی ماه‌های آذر و بهمن ۶۷ و ۴۱ درصد کاهش یافته است.

به گفته این کارشناس ؛ از نظر تقسیم بندی منطقه ای نیز از ابتدای سال زراعی تا پایان بهمن‌ماه مناطق غربی و شرقی گیلان به‌ترتیب ۵ و ۱۰ درصد افزایشِ بارش و مناطق مرکزی و کوهستان‌های گیلان به‌ترتیب ۱۰ و ۱۹ درصد کاهشِ بارش را در مقایسه با شرایط متوسط بلندمدت تجربه کردند.

نگاه ادامه داد: به همین ترتیب شرایط دمایی استان بیانگر کاهش ۱.۲و۱.۴درجه ای دمای هوا طی ماه‌های مهر و آبان و همچنین افزایش ۳.۲، ۰.۲ . ۱.۳ درجه سلسیوس دمای هوا به‌ترتیب طی ماه‌های آذر، دی و بهمن در گیلان نسبت به متوسط دمایی بلندمدت استان است بنابراین در مجموع از ابتدای سال زراعی تا پایان بهمن ماه، متوسط دمای استان به میزان ۲.۱ بیشتر از شرایط متوسط بلندمدت استان بوده است.

کارشناس پیش بینی و هشدار هواشناسی گیلان بیان کرد: گرمایش هوا طی امسال تا حد زیادی وابسته به شرایط الگوی آب و هوایی حاکم بر استان و فراوانی وقوع باد جنوبی(باد گرم) در گیلان بوده است که این شرایط علاوه بر کاهش بارش، موجب افزایش تبخیر سطحی بویژه در سطح مزارع و شالیزارها و کاهش ذخایر آب های سطحی شده است.

انتظار دقیقه نودی برای سیرابی بزرگترین سد شمال کشور

کارشناس مطالعات و تحقیقات اداره کل هواشناسی گیلان نیز به پیش بینی هواشناسی طی ماههای اسفند و فروردین ماه اشاره کرد و ادامه داد: متوسط بلندمدت بارش ماه های اسفند و فروردین در استان گیلان بترتیب ۷۸ و ۷۶ میلیمتر است که با درنظرگرفتن شرایط نرمال بارشی که در پیش بینی اقلیمی (با احتمال وقوع ۷۰ درصد) برای شرایط بارشی این دوماه در گیلان پیش بینی شده ، به‌نظر می رسد باید منتظر فعالیت موج های بارشی و تحقق این میزان بارش، در این دو ماه در استان گیلان باشیم.

نیما فرید مجتهدی گفت: بارش ماه‌های اسفند و فروردین علاوه بر تداوم تامین آب برای منابع زیرزمینی مانند چشمه‌ها و چاه‌ها، در مقوله آب های سطحی، افزایش دبی رودخانه‌ها،، تامین ذخیره آبیِ آب بندان ها و مهم تر از همه، تامین آب شالیزارها برای مرحله شخم، اعم ازشالیزارهای تحت آبیاری شبکه سدسفیدرود وشالیزارهای سنتی آبخور اهمیت بسیاری دارد.

وی ادامه داد: نکته حائز اهمیت دیگر اینکه نیاز آبی حدود ۷۰ درصد از شالیزارهای گیلان (که عمدتا در جلگه مرکزی گیلان واقع شده اند)، از شبکه آبیاری سدسفیدرود تامین و تغذیه می شوند بنابراین شرایط بارشی حوضه آبریز سدسفیدرود نقش مهمی در میزان ذخیره آبی این سد برای فصل کشت ایفا می کند.

فرید مجتهدی با بیان اینکه متاسفانه میزان حجم آب ذخیره شده پشت سدسفیدرود تا پایان بهمن ماه ۱۴۰۰ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، کاهش چشمگیری را نشان می دهد، اظهار داشت: یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار در آورد آبی سدسفیدرود بویژه برای ماه‌های اسفند و فروردین، پوشش برف حوضه آبریز سد است که بتدریج طی این دو ماه با توجه به افزایش تدریجی دمای هوا در مناطق کوهستانی و همچنین وقوع بارش های رگباری که به ذوب برف کمک می کند موجب افزایش دبی ورودی و حجم ذخیره آبی سد می شود.

وی گفت: مقایسه میزان پوشش برف حوضه در پایان بهمن ماه بیانگر افزایش ۷۰ درصدی میزان پوشش برف مناطق کوهستانی حوضه سد سفیدرود در مقایسه با سال گذشته است بنابراین این شرایط، نوید آن را می دهد که با وجود کاهش قابل ملاحظه میزانِ آورد سد سفید رود، طی هفته های آتی با توجه به ذوب تدریجی پوشش برف بر میزان ذخیره آبی سد افزوده شود.

شخم زمستانه راهی برای فرار از تشنگی

شخم زمستانه از تدابیر ای است که برای کمک به تامین آب شالیزارها به کشاورزان در این فصل توصیه می شود. معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه برای تولید برنج دو شخم در شالیزارهای استان یکی در زمستان و شخم دوم در بهار انجام می‌شود، گفت: با توجه به کمبود آب پشت سدها برای تغذیه فصل کم بارش، شخم زمستانه پیشنهادی برای سیراب کردن اراضی شالیزاری است.

سید علی موسوی شخم زنی در این فصل را سبب آمادگی بهتر خاک برای کشت با تکیه بر آب باران دانست و با اشاره به افزایش نزولات جوی از کشاورزان خواست از آب‌های سطحی و بارش‌های این روزها استفاده کنند و زمین‌های خود را هر چه سریعتر شخم بزنند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان اضافه کرد: زیر خاک رفتن کاه و کلش با انجام شخم زمستانه علاوه بر دفع آفات، موجب بهبود کیفیت خاک شالیزار، کاهش مصرف کود و افزایش تولید در کشت بعدی می شود.

سالانه زراعت برنج در ۲۳۸ هزار هکتار از اراضی شالیزاری گیلان انجام می شودامسال یک میلیون و ۱۵۰ هزار تن شلتوک برنج تولید شود گیلان بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در کشور به شمار می آید که با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و همچنین رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده است.

به نظر می رسد آوای خشکسالی در گیلان امسال نیز در این سرزمین طنین انداز می شود اما آنچه که اکنون اهمیتداردهمگام بودن کشاورزان با برنامه های آب منطقه ای و جهاد کشاورزی و رعایت جدی توصیه هاست تا با کمترین آسیب خشکسالی روبرو شده و بتوانند حلاوت رنج برنج را در زمان برداشت بچشند.