رتبه اول تخریب خاک در دنیا

خشکسالی و بی‌آبی در فصل زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ که به قول بسیاری در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده، شاید به مصداق «عدو شود سبب خیر»؛ هشداری برای کشاورزانی که همچنان و با سماجت هر چه بیشتر خاک را زیر و رو می‌کنند و جان و توان و پایداری آن را به خطر می‌اندازند، باشد، تا اندکی در چگونگی استفاده از خاک بازنگری کنند.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از مهر ، اراضی کشاورزی ایران به‌ شدت در معرض تخریب و فرسایش قرار دارند و این نیست مگر به‌ دلیل روش‌های بهره‌برداری از این خاک‌ها، چرا که سرعت از بین رفتن خاک بیش از ۱۰ برابر تولید آن است.

اگر چه به‌صورت ظاهر در خاک‌‎ها، جانداران چندان قابل رویت نیستند، اما در یک هکتار خاک، نزدیک به ۵ تن موجود زنده وجود دارد و در یک مشت از خاک زنده بیش از تمام انسان‌های کره زمین موجودات میکروسکوپی که حافظ خاک هستند زندگی می‌کنند.

بنابراین فرسایش و تخریب خاک به نفع هیچ‌کس نیست. اگر چه افرادی که دست‌اندرکار خاک و حفاظت از آن هستند ارقام فرسایش خاک در کشور را بین ۵ تا ۲۵ تن و حتی در برخی مناطق زمین ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار اعلام می‌کنند، اما هر چه باشد، میزان فرسایش خاک در ایران در رده‌های اول جهانی قرار دارد و سالیانه تا میلیاردها تن از خاک مفید و حاصلخیز کشور از بین می‌رود.

آماده‌سازی اراضی، قبل از شروع فصل پاییز آغاز می‌شود که با در نظر گرفتن خشک بودن آن‌ها و احتمال تداوم خشکسالی و کم‌بارانی در سال زراعی ۰۱-۱۴۰۰، جای آن دارد تا سازمان‌های ذی‌ربط و به‌ویژه وزارتخانه جهادکشاورزی روشی مناسب اتخاذ نماید.

مدیریت اراضی: خاک‌ها انواع بسیار متفاوتی دارند که گاه در دو مزرعه مجاور دو نوع خاک دیده می‌شود. گفته می‌شود که افزون‌ بر ۱۰ هزار نوع خاک در دنیا شناسایی گردیده که سرزمین ایران به‌دلیل داشتن انواع اقلیم‌ها از کوهستانی گرفته تا دشت و کویر، انواعی از این خاک‌ها را در خود جای داده است، بنابراین باید براساس ویژگی‌های خاک در حفظ آن‌ها کوشید.

زمان آن است که تا پیش از آغاز حرکت تراکتورها و ادوات در اراضی کشاورزی، بنابر ضرورت و شرایط، بر کار آن‌ها نظارت شود و تکنیک‌های حفاظت از خاک به کشاورزان یادآوری گردد، چرا که به هر حال با منافع درازمدت آن‌ها ارتباط دارد.

تکنیک‌های حفاظت خاک

حفظ بقایای محصولات گیاهی بر سطح خاک: سالیان درازی است که مزایای حفظ بقایای گیاهی بر خاک توصیه می‌شود اما متاسفانه چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد و بدتر آن که بسیار دیده می‌شود زارعان اقدام به آتش‌زدن این ثروت ملی می‌کنند که نتیجه‌اش مرگ زیست‌مندان خاک است.

باید از این خسارت جبران ناپذیر چه از راه آموزش و حتی با روش‌های بازدارندگی قانونی و اعمال جریمه، اقدام نمود.

رعایت تناوب زراعی: تناوب زراعی یکی از رایج‌ترین روش‌های حفظ خاک از هزاران سال قبل بوده و کشاورزان مزایای آن را می‌دانسته‌اند. متاسفانه امروزه به‌دلیل نیاز روزافزون به موادغذایی بیشتر، کشت محصولات بدون وقفه انجام می‌‌گیرد و فرصت بازسازی به خاک داده نمی‌شود.

آگاهی دادن و حتی الزام کشاورزان به رعایت تناوب می‌‎تواند آسیب کمتری به خاک وارد کرده و به حفظ آن کمک نماید.

استفاده از کود سبز: گیاهان پوششی در حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش آن نقش تعیین‌کننده‌ای دارند، چرا که به علت کند کردن جریان آب و همچنین ضربات وارده از بارش‌ها، ساختار خاک را حفظ می‌کنند. این گیاهان که اکثرا انواعی از خانواده لگوم‌ها(تیره نخود) هستند می‌توانند پس از رشد کامل شخم‌زده شده و به خاک اضافه شوند که موجب حفظ بافت و نیز افزایش مواد آلی آن می‌شوند.

حداقل جابه‌جایی خاک: زمانی اعتقاد بر انجام شخم عمیق و خرد کردن حداکثری اجزاء خاک بود که با مشاهده فرسایش سریع‌تر این نوع خاک‌ها به‌تدریج از این کار، خودداری می‌شود. امروزه کشت محصولات فقط در محل رشد آن‌ها و به صورت نواری انجام می‌گیرد و دیگر سطوح خاک درگیر عملیات آماده‌سازی و کشت نمی‌شوند. در صورت اجرای چنین کشتی در بقایای گیاهی، مساحت زیادی از زمین دست‌نخورده باقی می‌ماند.

کاهش عبور و مرور ماشین‌ها وادوات: حرکت ماشین‌ها و ادوات به‌علت وزن زیاد آن‌ها در اراضی کشاورزی موجب کوبیده شدن زمین می‌شود، به‌ویژه آن که این عبور و مرور در چند نوبت انجام می‌گردد. در بسیاری از موارد دیده می‌شود که برای یک کشت مانند گندم، بیش از پنج نوبت تراکتور و ادوات همراه آن وارد زمین می‌شود که حاصل آن کوبیده شدن زمین است.

به هرحال، برای انتخاب روش‌های خاک‌ورزی باید به نوع کشت، میزان بقایای گیاهی روی زمین، جنس خاک، عوارض زمین، شرایط اقلیمی و ماشین‌ها و ادوات، توجه نمود. اینک که زمان کشت در سرتاسر کشور را در پیش داریم، لازم است تا در این شرایط اقلیمی بحرانی به روش‌ها حفاظت خاک توجه شود.