لزوم استفاده از نژادهای برتر زنبورعسل و تنوع تولیدات

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ از طرفی نژاد زنبورعسل ایرانی با توجه به شرایط اقتصادی فعلی و وضعیت هزینه‌ها، عملکرد مناسبی نداشته و عملاً توجیه اقتصادی ندارد.

برنامه‌هایی هم برای انجام کارهای اصلاح‌نژادی روی نژاد زنبورعسل ایرانی انجام شد اما به نظر می‌رسد که نتایج چندانی نداشته است. شاید یکی از راه‌حل‌ها در شرایط فعلی تولید ملکه از نژادهای اصلاح شده اروپایی مانند آلمان، اتریش و اسلونی باشد که روی این زنبورها کار اصلاح‌ نژادی شده و ضمن سازگاری با آب و هوای متنوع، بازدهی خوبی نیز دارند.

نژاد‌ قفقازی و نژاد «کارنیکا» از نژادهای شناخته شده زنبورعسل هستند و امروزه در تمام نقاط دنیا آنها را پرورش می‌دهند. نژاد قفقازی یکی از زنبورهای رایج در ایران است که در سال‌های قبل در بیشتر مناطق کشورمان پرورش می‌یافت و بعد از ورود ملکه‌های هیبرید، این نژاد از بین رفت ولی در مناطق قفقاز، روسیه، گرجستان و ارمنستان به صورت خالص باقی مانده است. این نژاد در مناطق سرد توان زندگی و مقاومت خوبی دارد و عسل‌آوری آن هم بالا است.

اهمیت اصلاح نژاد در زنبور عسل

اصلاح نژاد زنبورعسل یک فرآیند پیچیده و از جهات مختلف حائز اهمیت است. در روند اصلاح نژاد باید صفات زیادی را مدنظر داشت تا نتایج اصلاحی مناسبی عاید شود. به چند مورد از اهداف اصلاح نژادی که مورد توجه قرار گرفته شده به صورت نمونه اشاره می‌شود:

• عسل‌آور بودن؛ • آرام بودن زنبور و عدم نیش‌زنی؛ • مقاومت در مقابل بیماری‌ها؛

• بچه‌دهی کم؛ • رشد بهاره؛ • سازگار با شرایط نامناسب آب و هوایی؛ • زمستان گذرانی؛

• تولید ژل رویال

اصلاح نژاد برای مقاومت در برابر بیماری‌ها

امروزه در بحث اصلاح نژاد، یکی از فاکتورهای مهم اصلاح نژاد ایجاد مقاومت در مقابل بیماری‎ها و کنه وآروا هست.

چند بیماری مهم برای زنبورعسل در دنیا وجود دارد که در صورت عدم کنترل، خسارت زیادی به زنبورستان‌ها وارد می‌آورند. یکی از مهم‌ترین این بیماری‌ها «کنه واروآ» است و آن را با بعضی از داروها مانند اسید اگزالیک، اسید فرمیک و تیمول می‌توان کنترل کرد. در نژاد «کارنیکا» که توسط آلمان‌ها اصلاح‌نژاد شده، رفتاری کشف کرده‌اند به نام «رفتار بهداشتی کنه واروآ» و بر طبق آن، زنبورعسل کارنیکا تشخیص می‌دهد که در داخل سلول‌های نوزاد، کنه وجود دارد یا نه و به این صورت تخم آلوده‌ی شناسایی شده را از کندو خارج می‌کند تا بقیه کندو آلوده نشود.

اصلاح‌نژاد برای تولید بیشتر ژل رویال

در مباحث اصلاح نژادی روی این صفت زنبور کار می‌کنند تا زنبورهای اصلاح شده واجد این صفت باشند. مثال دیگر اصلاح‌نژادی در مورد تولید ژل رویال از زنبور عسل است.

میانگین تولید ژل رویال در کشورهای چین، ژاپن و تایوان بالاست. دلیل آن هم کارهای اصلاح‌نژادی است که روی زنبورعسل انجام شده است. زنبورهای وارداتی را با زنبورهای خودشان تلاقی داده‌اند و نزدیک به دو دهه روی آن کار کرده‌اند و زنبورهایی انتخاب کردند که غدد ترشحی ژل رویال آن‌ها بیشتر از سایر زنبورها فعال است و ژل بیشتری تولید می‌کنند.

نژاد زنبور ایرانی

به نظر می‌رسد الان در سطح کشور زنبور خالص ایرانی را نمی‌توان یافت؛ چون بدون مدیریت مناسب در دهه 60 ملکه‌های هیبرید و بدون شناسنامه به داخل کشور و به زنبورستان‌ها انتقال پیدا کرد و از آن به بعد کم‌کم نسل زنبور ایرانی از بین رفته است. یعنی زنبور خالص ایرانی نداریم بلکه تقریباً همه زنبورهای موجود، دو رگه هستند.

مشکلات بخش ایستگاه های تولید ملکه

در بحث پرورش ملکه یک مشکل اساسی که وجود دارد این است که یک مرجع مشخص برای شناسایی و معرفی ملکه‌های و ایستگاه‌های مختلف و ارزش‌گذاری آن‌ها وجود ندارد تا ملکه‌های پرورش یافته در واحدهای مختلف تولیدی را به زنبورداران معرفی نمایند.

تولیدات مختلف زنبور عسل

علاوه بر عسل، ژل رویال، بره موم، موم زنبورعسل و زهر زنبورعسل می‌تواند از جمله تولیدات دیگر زنبورعسل می‌باشد و می‌توان روی تولید آنها تمرکز کرد.

در ایران نیز چند سالی می‌شود که بخش خصوصی به‌صورت خودجوش کلاس‌های آموزشی برگزار می‌کنند و از اساتید باتجربه دعوت می‌شود و در زمینه تولیدات مختلف زنبورعسل شروع به فعالیت کرده‌اند.

ژل رویال

میانگین تولید ژل رویال برداشت شده در بین زنبورداران ایرانی بین یک تا چند گرم بود اما با آموزش‌های لازم در حال حاضر میزان برداشت ژل رویال از زنبورستان‌ها بهبود یافته است. البته نسبت به میانگین بعضی کشورها مانند چین، ژاپن و تایلند هنوز خیلی پایین است.

زنبورداران می‌توانند با کسب آموزش‌های لازم به‌صورت تئوری و کارگاهی، برای تولید ژل رویال و سایر محصولات زنبورعسل مانور بدهند. تعداد زیاد کندو هم مهم نیست و با حدود 50 کلنی می‌توانند وارد کار تولید ژل رویال شوند و اگر خوب پیش بروند می‌توانند در تولید ژل رویال موفق باشند. ضمن اینکه تا 3 الی 6 ماه در سال هم به‌طور مداوم می‌توانند برداشت داشته باشند.

به‌طور کلی زنبورداران در فصل بهار از طبیعت بکر استفاده می‌کنند تا با افزایش جمعیت بتوانند عسل بیشتری برداشت کنند. در بهار چون افزایش جمعیت داریم و تعداد زنبورها پرستار داخل کندو بیشتر است از این فرصت می توان جهت تولید ژله رویال استفاده کرد.

گرده زنبورعسل

با افزایش جمعیت دربهار می‌توانیم از «گرده‌گیر»های موجود در بازار استفاده کنیم و بین 100-50 گرم در روز می‌توان از هر کندو گرده برداشت کرد. جمع‌آوری و تنوع گرده به پوشش گیاهی منطقه بستگی دارد. دانه‌های روغنی مانند کلزا بیشترین گرده را دارند.

بره موم و زهر زنبورعسل

تولید زهر زنبورعسل هم کم‌کم در ایران دارد رواج پیدا می‌کند و از آن داروهای زیادی تهیه می‌کنند. هر گرم زهر زنبورعسل به اندازه 7-6 گرم طلا ارزش دارد.

شرکت‌هایی که باید سرمایه‌گذاری کنند روی زهر زنبورعسل، شرکت‌های داروسازی هستند که تابحال هیچ نوع تمایلی به این کار نشان نداده‌اند و زهر تولیدی به‌صورت خام از کشور خارج می‌شود. در حالی که ارزش افزوده زیادی دارد و می‌تواند به داروهای دیگر تبدیل شود. آزمایش‌هایی که روی زهر زنبورعسل نژاد ایرانی انجام شده، مشخص کرده است که زهر این زنبور کیفیت بسیار بالایی در بین سایر زنبورها دارد.

تولید بر اساس شرایط هر منطقه

باید به این نکته توجه داشت که با توجه به تنوع اقلیمی در کشور ما، هر منطقه از کشورمان با توجه به شرایط آب‌وهوایی برای تولید بعضی محصولات مناسب‌تر است.

مثلاً در شمال به‌خاطر پوشش گیاهی بهتر در طول سال، ژل رویال بهتری تولید خواهد شد اما این مناطق برای تولید زهر زنبور ارجحیت ندارد؛ چون رطوبت بالاست و زهر زنبور هم رطوبت را جذب می‌کند. در منطقه جنوب چون هوا گرم و خشک است برای تولید زهر مناسب است. پس با توجه به تنوع اقلیمی در کشورمان، امکان تهیه همه نوع از محصولات زنبورعسل را به‌صورت علمی و منطقی خواهیم داشت.

برخی مشکلات اساسی در زنبورستان‌ها

بحث تهیه نهاده‌ها در زنبورستان‌ها یکی از چالش‌ها و مشکلات زنبورداران است؛ چراکه مثلا شکر به اندازه کافی در اختیار زنبوردار قرار نمی‌گیرد. در طول یک فصل پرورش زنبورعسل، 10-5 کیلوگرم شکر برای هر کندو نیاز است تا تغذیه مناسب زنبور انجام شود اما در کل به هر کندو یک کیلوگرم شکر سهمیه می‌دهند. شکر یکی از نهاده‌هایی است که هزینه‌ زیادی به زنبورداری‌ها تحمیل می‌کند. بیمه زنبورداران یکی هم مشکلاتی هست که لازم است در این مورد دولت و بیمه تامین اجتماعی راهکار مشخصی ارایه دهند.

چنانچه برنامه‌ریزی مناسبی برای صنعت زنبورداری کشور از نظر اصلاح نژادی و تنوع تولیدات و از آن مهم‌تر بازار فروش برای این تولیدات وجود داشته باشد، این صنعت می‌تواند نقش مهمی در اشتغال‌زایی و بهبود وضعیت معیشتی جامعه بازی نماید.