تشخیص بقایای سموم در میوه و سبزی

اخبار سبز کشاورزی؛ به همین دلیل گوشت مرغ و تخم‌مرغی که ما با اطمینان مصرف می‌کنیم؛ به دلیل هورمون و باقی‌مانده آنتی‌بیوتیک و ... اجازه ورود به روسیه ندارند. همچنین، پس‌ماند سموم در محصولات تازه‌خوری نیز بیداد می‌کند و دولت کمتر به فکر چاره است.

مطلب را بخوانید چرا که در روند تداوم پیگیری برای داشتن یک زندگی سالم‌تر، شناسایی بقایای سموم کشاورزی در میوه و سبزی‌ تبدیل به یک موضوع بسیار مهم شده است. بنابراین شناسایی و نشان‌دادن آسیب‌های بالقوه این سموم، امری حیاتی است.

اساسا آفت‌کش به مجموعه‌ای از مواد شیمیایی یا مخلوطی از آن‌ها اطلاق می‌گردد که برای پیشگیری، کنترل، دور کردن و یا نابودی آفات به کار برده می‌شود. این آفات می‌توانند حشره، جوندگان، علف هرز، قارچ‌، باکتری‌ و یا هر موجود زنده‌ای باشد که بر عملکردهای کشاورزی و یا محیط‌زیست تاثیر می‌گذارد.

آنچه در کشور به‌عنوان آفت‌کش(Pesticide) به کار برده می‌شود برای حفظ محصول در برابر آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز است، گر چه این آفت‌کش‌ها گاه برای مقابله با پشه، مگس‌ و سایر حشره‌ها در مکان‌های مسکونی و محیط‌زیست نیز استفاده می‌شوند.

آفت‌کش‌ها موجب برهم‌زدن متابولیسم بدن آفات، تاثیر بر سیستم عصبی و جلوگیری از تکثیر است.

نکته اساسی در این‌جا، بقایای سمومی است که پس از سمپاشی در محصولات باقی مانده و سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست را تهدید می‌کنند.

سفر آفت‌کش

اجرای عملیات حفاظت از محصولات کشاورزی در مقابل آفات و بیماری‌ها، با استفاده از موادی شیمیایی است که به اشکالی پیچیده و سفری طولانی، عوامل زیست‌محیطی و مصرف‌کنندگان این محصولات را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

هنگامی که این سموم در خاک، مخازن آب‌های زیرزمینی و محصولات کشاورزی قرار می‌گیرند، سموم مذکور در واقع وارد شبکه جهانی غذا شده و دور از چشم مصرف‌کنندگان به همراه محصولات کشاورزی وارد خانه‌هایی در فواصلی بسیار دور و حتی از قاره‌ای به قاره دیگر می‌شوند.

و در این جا است که این بقایا توانایی به خطرانداختن چند برابری سلامت مصرف‌کنندگان را دارند، مشابه آنچه در این اواخر برای 47 هزار تن روغن‌های خوراکی وارداتی به کشور رخ داد و حداقل آلودگی به بقایای چند آفت‌کش در آن‌ها اثبات شد.

عملکرد نهایی این سفر طولانی بقایای سموم در بدن مصرف‌کنندگان اتفاق می‌افتد که پرسش‌های بسیاری در مورد خطر آن مطرح می‌کند. این روایت زمینه تایید لزوم درک و توجه حرکت سموم آفت‌کش برای جلب توجه مسئولان و تصمیم‌گیرندگان در پایداری کشاورزی و اطمینان‌دادن بر سلامت مواد غذایی است.

تکنولوژی‌های شناسایی سموم

تمام ساختارها و مراکزی که با تولید و توزیع موادغذایی سر و کار دارند باید مجهز به تکنولوژی‌های تشخیص بقایای سموم در تولیدات غذایی باشند. برخی از این تکنولوژی‌ها به شرح زیراند:

اسپکترسکوبی Spectroscopy یا طیف‌سنجی؛ اسپکتروسکوپی تکنیکی عملی است که واکنش بین مواد و اشعه‌های الکترومغناطیسی را بررسی می‌کند. این روش در سطح وسیعی برای آنالیز ساختار مواد، شناسایی ترکیبات شیمیایی و معلوم کردن اجزای آن‌ها به‌کار برده می‌شود. اشعه‌های الکترومغناطیسی می‌توانند اشعه ایکس(x) ماوراءبنفش(UV)، مادون قرمز و یا امواج رادیویی باشند. در روش طیف‌سنجی، نمونه‌ای از یک ماده(محصول گیاهی) تحت تابش این امواج قرار گرفته و چگونگی عکس‌العمل مواد تشکیل‌دهنده در آن مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. طیف به‌دست آمده شدت تابش اشعه‌ها با طول موج‌های مختلف را نشان داده و با این روش، اجزای تشکیل‌دهنده و مقدار آن‌ها در نمونه مذکور مشخص می‌گردد.

طیف‌سنجی آسیبی به مواد موجود در نمونه وارد نکرده و تحلیل دقیقی از مقدار آن‌ها ارایه می‌دهد.

کروماتوگرافی(رنگ‌آمیزی)؛ کروماتوگرافی روشی چند منظوره و دارای تکنیک تجزیه و تحلیل قوی که در آزمایشگاه و موضوعات مرتبط با مواد شیمیایی برای مشخص کردن جزئیات یک ترکیب شیمیایی به کار برده می‌شود. انواعی از کروماتوگرافی گازی(GC)، کروماتوگرافی مایع(LC) و کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا(HPLC) است.

این روش‌ها برای کاربردهای علمی، صنعتی، شیمیایی، بیوشیمی، محیط‌زیست، داروسازی و تجزیه و تحلیل موادغذایی استفاده می‌شوند. در زمینه شناسایی آفت‌کش‌ها، کروماتوگرافی نقش حیاتی ایفا می‌کند و به‌منظور شناسایی بقایای سموم آفت‌کش‌ها و سایر مواد شیمیایی در تولید غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حسگرهای زیستی(Biosensors)؛ حسگرهای زیستی ابزار بسیار پیشرفته‌ای هستند که با ترکیبی از بیولوژی و حسگرها تولید شده‌اند و تعداد مواد بیولوژیکی یا شیمیایی موجود در مواد را نشان می‌دهند. به کمک موادی ازقبیل آنزیم‌ها و یا آنتی‌بادی‌ها، حسگرها با دقت زیاد مواد موجود در یک ترکیب را شناسایی می‌کنند. دقت، سرعت و حساسیت این ابزار بسیار بالا بوده و در تشخیص اجزای یک ترکیب ازقبیل مواد پزشکی، زیست‌محیطی و سلامت موادغذایی استفاده می‌شوند.

استانداردهای قانونی

دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی برای تدوین و اجرای استانداردهای قانونی در این زمینه همکاری نموده و دستورالعمل‌های را برای استاندارد کردن میزان در بقایای آفت‌کش‌ها در مواد غذایی کشاورزی به‌منظور حفظ سلامت مصرف‌کنندگان تدوین نموده‌اند.

دوایری ازقبیل سازمان غذا و داروی آمریکا (EPA) و سازمان غذا و داروی اروپا(EFSA) با کشاورزان همکاری می‌نمایند. برنامه‌های رصد کردن و مراقبت بسیار شدید از محصولات غذایی در این کشورها به اجرا در می‌آید و با مکانیسم‌های جدی ازقبیل اخطار دادن، اعمال جریمه و برگرداندن محصولات از بازار مصرف به مبادی عرضه در زمان بالا بودن بقایای آفت‌کش‌ها در موادغذایی از آن جمله است. هر دو سازمان EPA و EFSA نقشی حیاتی و تعیین‌کننده در بررسی‌ها، اجرای استانداردها و توانمندکردن سایر سازمان‌ها در سطوح ملی و بین‌المللی دارند و در بسیاری از مواد محصولات کشاورزی و یا موادغذایی آلوده به بقایای آفت‌کش‌ها را معدوم کرده‌اند.

وظایف مصرف‌کنندگان

در زمینه در دسترس بودن اطلاعات، مصرف‌کنندگان در شکل‌دهی تقاضا برای محصولات فاقد سموم آفت‌کش تاثیر بسزایی دارند. در این جا برخی از آگاهی‌های ضروری اشاره می‌شود که باید مصرف‌کنندگان در زمان خرید یک کالای غذایی به آن‌ها توجه نمایند:

شناسایی برچسب‌ها؛ در هنگام خرید چنین کالاهای باید به اطلاعاتی نظیر ارگانیک، غیرتراریخته و بدون آفت‌کش دقت نمود. یک کالای دارای برچسب ارگانیک معمولا به معنی رعایت قوانین استفاده‌نکردن از آفت‌کش‌های شیمیایی در تولید آن است. غیرتراریخته بودن نیز به همین ترتیب به معنی نداشتن دستکاری ژنتیکی در تولید آن است.

تهیه کردن تولیدات محلی

تولیدات کشاورزی محلی در هر منطقه معمولاً از سموم شیمیایی کمتری استفاده می‌کنند و شفافیت بیشتری در استفاده از سموم شیمیای دارند. تماس با کشاورزان محلی موجب آگاهی از اقدام آن علیه آفات و بیماری‌ها توسط سموم شیمیایی می‌شود و می‌توان از استراتژی‌های مقابله آن‌ها با آفات و بیماری‌ها آگاه شد.

شستشو و پوست کندن

باید به‌منظور به حداقل رساندن مقدار بقایای سموم آن‌ها را در خانه به خوبی شستشو کرده و پوست آن‌ها را جدا کرد و در صورت ضخیم بودن پوست آن‌ها، از برس استفاده نمود. اگرچه ممکن است با جدا کردن پوست میوه‌ها مقداری از موادمغذی آن‌ها دور ریخته شود اما می‌توان  بخشی از بقایای سموم احتمالی در میوه‌ها را از آن‌ها جدا کرد.

تقویت در مصرف

با رعایت یک تناوب چرخش در محصولاتی نظیر سبزی‌ها و میوه‌ها می‌توان از استمرار آلوده بودن برخی از کالا اجتناب و از بروز آلودگی به بقایای سموم جلوگیری کرد.

تشخیص آفت‌کش‌‌ها در سبزی و میوه‌

جدا از تکنولوژی‌های آزمایشگاهی و فنی تشخیص بقایای سموم در موادغذایی، می‌توان به روش شخصی و کنجکاوانه به یافتن آثار سموم شیمیایی مبادرت نمود. قطعاً این روش‌ها حرفه‌ای نبوده؛ اما باعث می‌شود تا افراد علاقه‌مند به موضوع بتوانند تا اندازه‌ای چنین موادی را تشخیص دهند.

برخی از این موارد عبارتند از:

خیساندن در سرکه؛ خیساندن در سرکه یکی از ساده‌ترین روش‌ها در کاهش بقایای سموم در میوه‌ و سبزی‌ است. یک قسمت از سرکه سفید(لیوان) با سه قسمت آب و قرار دادن سبزی‌ و میوه به مدت 5 تا 10 دقیقه در این مایع مالش دادن یا برس کشیدن و شستشو با آب معمولی می‌تواند بقایای سموم را از روز سطح خارجی این مواد پاک نماید.

استفاده از جوش‌شیرین؛ برای تمیز کردن سطح خارجی میوه‎‌هایی نظیر سیب، سیب‌زمینی و آن‌هایی که پوست ضخیم دارند می‌توان از سودا یا جوش‌شیرین استفاده کرد. با تهیه ترکیبی از جوش‌شیرین و آب و مالش‌دادن سطح خارجی این محصولات توسط یک اسفنج یا برس و سپس شستشوی آن با آب معمولی مقدار زیادی از بقایای خارجی سموم پاک می‌شود.

استفاده از اشعهUV؛ توجه داشته باشید که اشعه UV می‌تواند در صورت تابانده شدن روی میوه و سبزی به علت انعکاس نور فلورسنت، وجود بقایای سموم را نشان دهد.

این کار را می‌توان در یک اتاق تاریک انجام داد، چرا که این انعکاس‌ها با چشم معمولی و در شرایط نور قابل رویت نیستند.

شناخت سموم؛ آگاهی داشتن از ویژگی‌های سموم کشاورزی و به‌ویژه آن‌هایی که برای محصولات خاصی به کار برده می‌شوند؛ می‌تواند برای پاک‌سازی این سموم کمک نماید. هرگونه تغییر در طعم، بو، بافت و ظاهر میوه‌ و سبزی‌ می‌تواند به طور بالقوه نشان‌دهنده وجود بقایای سوم در این مواد باشد.

دیدگاه جهانی

در تمام کشورها قوانین و دستورالعمل‌های مختلفی در مورد سموم کشاورزی و اثرات آن‌ها بر سلامت افراد و محیط‌زیست تدوین شده است. این دستورالعمل‌ها امکان دارد در یک کشور با کشور دیگری متفاوت باشد که بستگی به نوع آفت‌کش‌ها، روش‌های استفاده و میزان بقایای مجاز آن‌ دارد. اما از سوی دیگر چنین تفاوت‌‎هایی امکان دارد منجر به چالش‌هایی در تجارت محصولات کشاورزی گردد. این به آن معنا است که سازمان‌های نظارت‌کننده باید دقت کافی در رعایت استانداردهای کشورهای واردکننده محصولات کشاورزی داشته باشند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت -  شماره ۲۸۷- خرداد ۱۴۰۳