خبر فوری
شناسه خبر: 24201

بحران آب بیش از همیشه به ایرانیان نزدیک شده

بحران آب به زندگی روزمره شهروندان ایرانی نزدیک شده است. اخطاری که از حدود یک دهه پیش بارها و بارها گفته شده بود حالا به مرحله وضعیت حساس کنونی رسیده است

بحران آب بیش از همیشه به ایرانیان نزدیک شده

ایران ایستاده بر مرز تنش آبی

بحران آب به زندگی روزمره شهروندان ایرانی نزدیک شده است. اخطاری که از حدود یک دهه پیش بارها و بارها گفته شده بود حالا به مرحله وضعیت حساس کنونی رسیده است. روزگاری حدود دو سال پیش تنها به خاطر بارش های موسمی و فصلی مناسب بسیاری تصور بحران آبی را خطای گویندگان و کارشناسانش می دانستند اما به نظر می رسد پس از بحران های پیاپی در تابستان سال گذشته در چندین استان کشور از جمله خوزستان و اصفهان، حالا دیگر کمتر مسولی اخطار بحران آبی را جدی نخواهد گرفت.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از روزنامه ابتکار| اخیرا شرکت آب و فاضلاب استان تهران عبور از شرایط کم‌بارشی را با کمک و همیاری مردم ممکن دانست و اعلام کرده است که؛ فقط ۱۸ درصد سدهای تهران آب دارد.
شرکت آب و فاضلاب استان تهران با ارسال پیامکی به شهروندان تهرانی اعلام کرد: تداوم پایداری تامین آب در سومین پاییز کم بارش متوالی، همیاری شما را می‌طلبد.
این شرکت همچنین تاکید کرد: گزارش تازه دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نشان می‌دهد درصد پرشدگی سدهای تهران ۱۸ درصد است.
بیشتر بخوانید: دیو خشکسالی در کمین ایران

بحران آب و فاجعه منطقه‌ای و جهانی

این در حالی است که به گزارش اقتصاد انرژی ، از سوی دیگر نگاهی به اخبار و گزارش‌های منتشر شده طی شش ماهه اخیر نشان می‌دهد که بحران آب به مساله امنیتی برای کشورهایی نظیر مصر، سودان، اتیوپی، ایران و عراق تبدیل شده است.
فسطین اشغالی و اردن نیز با بحران آب دست به گریبان هستند. کمبود منابع آبی مدت‌‌ها است که به کاتالیزوری بالقوه برای درگیری‌ها و بی‌ثباتی‌ها در خاورمیانه تبدیل شده اما در یک سال اخیر وضعیت به گونه‌ای بوده که هیچ وقت شاهدش نبوده‌ایم. از این رو خطر تبدیل شدن بحران آب به یک بحران منطقه‌ای نمود بیشتری یافته است.
برخی از کارشناسان معتقدند یکی از دلایل اصلی کم‌آبی در استان‌های جنوبی ایران پایین‌ آمدن غیرمعمول سطح منابع آبی به دلیل خشکسالی است. البته باید به خاطر داشت که بحران آب ایران تنها به استان خوزستان محدود نمی‌شود اما به نظر این استان نقطه‌ای است که به این بحران بیشتر و زودتر احساس شده است.

دیو خشکسالی در کمین کشور دیو خشکسالی در کمین کشور

سایه بحران آبی ایران بر سر منطقه

تحریم‌های شدید، نگهداری نکردن از زیرساخت‌ها و مدیریت غیراصولی منابع آب موجب شده که بخش‌های آب و انرژی در ایران عملکرد نامتناسب داشته باشند و این مسئله به شدت اعتراضات افزوده است.
البته از سوی دیگر این مشکل را حالا باید یک بحران منطقه‌ای دانست و حتی بحران در ایران به عراق نیز سرایت کرده است. چرا که این کشور بخش اصلی انرژی برق خود را از ایران تامین می‌کند و کمبود منابع آبی در ایران به معنای کمبود انرژی برق در عراق خواهد‌بود. عراق هچنین همانند ایران از کاهش شدید منابع آبی رنج می‌برد.

پروژه آبی ترکیه و نبرد پنهان آبی در منطقه

نکته عجیب این است که در حالی که ترکیه با پروژه آبی گاپ در حال نابودی مسیرهای آبی عراق است این کشور به جای شکایت از ترکیه دست به شکایت از ایران زده است.
پروژهٔ آناتولی جنوب شرقی یا پروژه گاپ ، یک پروژهٔ توسعهٔ چند بخشی است که شامل سدسازی گسترده در جنوب شرق آناتولی ترکیه می‌باشد که بر اساس مفهوم توسعهٔ پایدار برای ارتقای زندگی ۹ میلیون نفر (۲۰۰۵) ساکن این منطقه آغاز شده‌است.

ورشکستگی آب چه معنایی دارد؟

ورشکستگی آب زمانی رخ می دهد که میزان مصرف آب بیش از منابع قابل بهره برداری آب باشد. اکنون که بحران آب یکی از اساسی‌ترین چالش‌های قرن حاضر است پس منشا بسیاری از مسائل و مشکلات نیز به شمار می‌رود.
هرچقدر که فاصله بین توان تامین آب و شدت تقاضا بیشتر شود عمق بحران نیز بیشتر می‌شود. در صورتی که این عدم تعادل با راهکارهای مدیریتی منطقی و مطلوب مهار نشود تبدیل به چالش خواهد شد.
در ایران به دلیل کم‌آبی، موقعیت جغرافیایی، خشکسالی انسان محور، نحوه مدیریت منابع آبی کشور و استفاده از روش‌های غیراصولی برداشت به بحران آب دامن ‌زده شده است. هم چنین بحران مدیریت، بسیار فراتر از ضعف در مدیریت بحران است.
کاهش منابع آب، استفاده‌های مهارگسیخته و نابجای ما از منابع زیرزمینی آب و رفتار نامسئولانه ما با کره زمین، جمعیت بزرگی از ساکنان این سرزمین را در همین روزها با نه پدیده کم‌آبی که با بی‌آبی روبه‌رو کرده است و به تبع آن با بی‌برقی، نشست زمین و مهاجرت میلیونی ایرانیان از جنوب و شرق کشور به بخش‌هایی از سرزمین که هنوز در آنها کم‌و بیش آب در دسترس است.
کشاورزی نیز یک فعالیت پرمصرف آبی است که در اثر فقدان آب محدود خواهد شد. بنابراین کمبود آب در ادامه کمبود مواد غذایی را نیز به دنبال خواهد داشت که مستقیماً حیات انسان و تمام موجودات زنده را تهدید می‌کند. از این‌رو تنش‌های آینده به جنگ آب تعبیر می‌شود.
بلایی که بر سر منابع آب و مردم ساکن در این سرزمین نیز آمده است نتیجه درست مدیریت ‌نکردن منابع آب، برنامه‌ریزی نادرست، انتخاب طرح‌های توسعه در مسیری نادرست در سرزمین کم‌آب، صادرات محصولات غذایی، برداشت‌های بی‌رویه و غیرمجاز، نابودی مراتع و محیط زیست، اجرا نکردن طرح‌های جبرانی و فقدان برنامه‌ریزی جامع و دورن‌گر (درازمدت) و توجه ناکافی به مرحله ارزیابی، از جمله مهم‌ترین دلایل نارسایی‌های گسترده در چرخه مدیریت به شمار می‌روند.

ایران در مرز تنش آبی

این شرایط اکنون در حالی رخ می دهد که ایران هم اکنون نیز در حال تجربه مشکلات جدی آب است. خشکسالی‌های مکرر توام با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه‌های بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده است.
درحقیقت به دلیل افزایش تقاضای آب بر عرضه طبیعی آب، کشور دچار ورشکستگی آبی است. از لحاظ نظری این مشکل را می‌توان با ایجاد مجدد تعادل بین عرضه و تقاضای آب از طریق توسعه منابع آب عرضه شده و اجرای برنامه‌های جدی کاهش تقاضای آب حل کرد.
با این وجود، ساختار فعلی نظام حکمرانی آب در ایران و عدم وجود درک جامعی از علل ریشه‌ای مشکلات، حداقل امید را برای راه‌حل‌های پایدار جهت رفع مشکل آب ایران از بین می‌برد و تا جایی که این وضعیت به مصرف آب مربوط می‌شود باید گفت ایران توانسته با احداث سدها و تاسیسات تنظیم و ذخیره‌سازی آب از ۸۵ درصد منابع آب کشور بهره‌برداری کند. اما حداکثر از ۵۰ درصد منابع تجدید پذیر بهره‌برداری می‌شود. این در حالی است که متوسط این رقم در جهان حدود ۷۰ درصد گزارش شده است.

خطر بحران آب و کاهش منابع زیرزمینی برای امنیت غذایی کشور

حال باید توجه کردکه این شرایط البته در حالی رخ می دهد که تقریبا تمامی حوضه‌هایِ آبریزِ اصلی در ایران در بازه زمانی ۱۴ ساله بین 2002تا 2015، کاهش حجم داشته‌اند، کاهش حجمی که بین ۲۰ درصد تا ۲ هزار و ۶۰۰ درصد از منابع آبی این حوضه‌های آبریز را در بر می‌گیرد.
بالاترین افت در ذخایرِ آبی در حوضه آبریزِ «کویر نمک» رخ داده که حدود ۲۶ درصد از جمعیت ایران را هم در خود جای داده است. ذخایرِ آب در این حوضه آبریز، در بازه ۱۴ ساله مورد مطالعه، حدود ۲۰ کیلومتر مکعب کاهش پیدا کرده‌اند.
این شرایط نیز در حالی است که حوضه آبریزِ «بختگان» در استان فارس، که حدود ۳٫۵ درصد از جمعیت ایران را بر می‌گیرد، با افت حدود ۲ هزار و ۶۰۰ درصدی، بیشترین «درصدِ» افت در ذخایرِ آبی را در این مدت تجربه کرده است. در مقابل، حوضه آبریزِ «هراز-قره سو» در شمال ایران، که حدود ۴ درصد از جمعیت ایران را در بر می‌گیرد، کمترین میزانِ کاهش در ذخایر آبی (معادل حدود ۲۰ درصد) را تجربه کرده است.
هم چنین کاهش منابع آبیِ ایران، امنیت غذایی کشور را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است. بر این اساس، کاهش سطح منابع آب زیرزمینی در ایران، عمدتا در آن دسته از حوضه‌هایِ آبریزی متمرکز شده که در غرب، جنوب‌غرب و شمال‌غرب ایران قرار دارند، یعنی دقیقا همان مناطقی که بیشترین میزان غلاتِ استراتژیک ایران، (گندم و جو) را تولید می‌کنند.
توجه کنید که برای مثال تنها در حوضه آبریز «کرخه» که به تنهایی ۹ درصد از مناطق تحت کشت ایران و ۱۱ درصد از تولید گندم در کشور را به خود اختصاص داده، سالانه معادل ۰٫۰۸ کیلومتر مکعب از منابع آب زیرزمینی خود را در فاصله سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ از دست داده که به معنی حدود ۱٫۰۸ کیلومتر مکعب در سراسرِ این ۱۴ سال است.
از سوی دیگر ایران حدود ۹۰ درصد از منابع آبی خود را برای کشاورزی مصرف می‌کند و این در حالی است که مناطقی که به دلیل همین اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی با خطر فرونشست روبه‌رو شده‌اند نیز حدود ۷۱ درصد از جمعیت کشور را در خود جای می‌دهند و ۷۰ درصد از تقاضای آب در ایران نیز به همین مناطق مربوط می‌شود.
ایران هم چنین به تنهایی حدود ۳۴ درصد از تمامِ مصرفِ آب در منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص داده است و ۶۰ درصد از نیاز ایران به آب از سفره‌هایِ آبِ زیرزمینی تامین می‌شود و تکان‌دهنده‌تر این که بر اساس داده‌های موجود، میزان برداشت از این منابع آب زیرزمینی در ایران، ۳ برابر سریع‌تر از میزان بازیابی منابع است.
معنای بسیاری از آمارها و پژوهش ها در واقع این است که ما به دست خود بدون توجه به برنامه ریزی آبی در کشور در حال نابودی تدریجی این سرزمین و مکیدن جان کشور هستیم. ایران هر روز بیشتر در گیر خشکسالی و تنش آبی می شود و به نظر می رسد بحران آن قدر بزرگ و فراگیر و غیرقابل تصور شده که حتی فاجعه ای که در مقابل چشمانمان رخ می دهد را نیز به درستی نمی بینیم.
دیدگاه تان را بنویسید

چندرسانه‌ای