رواناب، سرمایه‌ای که هدر می‌رود

نفوذپذیری خاک و زمین از بین رفته است

باران، نعمت الهی است که در مسیر طبیعی خود باید جذب زمین شده و سفره‌های آبی زیرزمینی را تقویت کند، اما بشر با دستکاری در طبیعت و ساخت و سازهای مصنوعی، نفوذپذیری خاک و زمین را از بین برده و با گستردن روکش بتنی بر زمین خاکی، مانع تغذیه سفره‌های آبی و هدرروی بارندگی در قالب رواناب می‌شود.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از ایرنا ، توسعه شهرنشینی و دست اندازی بشر به طبیعت، پیامدها و معضلات زیادی به همراه دارد که از بین رفتن اراضی طبیعی و کشاورزی و نفوذناپذیر شدن خاک از مهمترین آنهاست.

افزایش نفوذناپذیری خاک، تهدید سیلاب را در پی دارد که گاه با یک بارندگی، خسارات سنگینی به بار آمده و رواناب در معابر شهری به حرکت درمی آید، اما همین رواناب اگر به مسیر صحیح استحصال هدایت شود، می تواند سرمایه پایدار آبی و مرهمی بر زخم خشکسالی باشد.

بیشتر بخوانید: سیلاب‌ ثروتی که هدر می‌رود

با توجه به اهمیت استحصال آب باران و جلوگیری از هدررفت روانابها، نشست تخصصی "مدیریت رواناب شهری" روز سه‌شنبه به همت مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، انجمن علمی سیستم های سطوح آبگیر باران و با همکاری پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد با حضور متخصصان این حوزه برگزار شد.

رواناب‌ها رها نشوند

تغییرات اقلیمی به نحوی پیش رفته که خشکسالی و سیل به تناوب مناطق مسکونی و شهری را تهدید می کند و باید مدل‌ها و طرح هایی برای هدایت سیلاب و جلوگیری از بروز خسارات آن اجرایی شود.

رییس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد در این نشست اظهار کرد: در پدیده سیلاب با خیزش، هدایت و دفع مواجه هستیم، با گسترش شهرها به دلیل تغییر بافت زمین، خیزش خیلی بیشتر شده و با سیل مواجه می شویم.

دکتر کامران داوری افزود: توسعه شهرها منجر به ایجاد مزاحمت در محیط اطراف و ایجاد سیلاب های بزرگتری می شود، لذا باید تدبیری در شهرسازی اتخاذ شود تا سرعت و میزان تخریب سیلاب کاهش یابد.
وی ادامه داد: همچنین گسترش بسیار زیاد شهرها منجر به مطرح شدن شهر اکولوژیک شده است یعنی شهرها باید شرایط مناسبی برای زندگی افراد، جانواران و گیاهان فراهم کنند.

وی با اشاره به لزوم جمع آوری آبهای سطحی افزود: ساخت بند، حوضچه ها و جمع آوری سیلاب در مخازن، ساخت جوی ها و مسیل هایی برای جمع آوری آبهای سطحی در شهرها از روشهای هدایت سیلاب و آبهای سطحی است تا با اجرای آنها نه تنها از بروز خسارت جلوگیری شود، بلکه بتوان آب را به سمت مخازن ذخیره نیز هدایت کرد.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: حفر چاه برای جذب رواناب ها از دیگر روشهاست که منجر به تغدیه سفره های زیرزمینی نیز می شود.

وی ادامه داد: البته در شهرها ساخت مسیل با کف بتنی انجام می شود که منجر می شود آب هیچ نفوذی به سفره های زیرزمینی نداشته و در پایین دست شهرها رها شود.

داوری افزود: در مشهد نیز باید طرحی برای جمع آوری آب باران و نفوذ آن در فضای سبز و سفره های زیرزمینی در دستور کار باشد، روان کردن آب باران در مسیل ها و رهاسازی آنها در پایین دست، روش نادرستی است که منجر به هدررفت این نعمت الهی می شود.

وی تاکید کرد: می توان در کنار مسیل ها، باغچه هایی ایجاد کرد تا آب را در حد ممکن جذب کند و سرریز آن وارد مسیل شود.

لزوم مدیریت پایدار آب

عضو هیات عملی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی و دبیر نشست تخصصی مدیریت رواناب شهری نیز اظهار کرد: کمتر به مدل سازی در رواناب شهری توجه شده و ذخیره آب آشامیدنی در شهرها در سالهای اخیر به شدت به دلیل عوامل محیطی و انسانی کاهش یافته است.

دکتر علیرضا اسلامی، تخلیه فاضلابهای شهری در منابع آب زیرزمینی را از معضلاتی بیان کرد که تهدیدی برای مناطق شهری است و آب سالم را از دسترس خارج می‌کند.

وی ادامه داد: خشکسالی ها و تغییرات اقلیمی نیز از عوامل کاهش منابع زیرزمینی است با افزایش شهرنشینی، مدیریت پایدار آب در شهر ضرورت پیدا می کند، مدل سازی در حوزه های شهری می تواند فرایندهای بارش رواناب ها و مدل سازی هیدرولیکی برای پهنه بندی سیلابها را مشخص کند تا بتوان برای مدیریت پایدار آب برنامه ریزی کرد.

اسلامی اضافه کرد: با مدل سازی، مکانهای مناسب برای هدایت و جمع آوری روانابهای سطحی شناسایی شود و در بین گزینه های مختلف با استفاده از مدل سازی، بهترین گزینه را برای جمع آوری رواناب ها و پیاده سازی طرح ها استفاده کرد.

وی گفت: توسعه شهری منجر به افزایش سطح نفوذناپذیر و به تبع آن افزایش رواناب می شود، اما با استفاده از مدل سازی می توان با توسعه فضای شهری، تهدید مناطق نفوذناپذیر را کاهش داد.

اسلامی اضافه کرد: برای جمع آوری رواناب و سیلاب در مشهد مدلهای مختلفی در مناطق مختلف اجرا شده است، همچنین در مدل سازی شهری برای مشهد، سیلاب برای دوره های بازگشت پنج ساله، ۲۵ ساله و ۵۰ ساله پهنه‌بندی شده است.

وی خاطرنشان کرد: چالش های زیادی در مسیر مدل سازی وجود دارد که فراهم نبودن زیرساختهای داده برداری نظیر ایستگاه های باران سنجی در مشهد از آن جمله است، طراحی همه مدلها نیاز به داده‌های مشاهداتی دارد که اکثر شهرها فاقد این پارامتر هستند.

عضو هیات عملی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی ادامه داد: بی توجهی به مدلهای کارآمد در حوزه های شهری از چالشهای دیگر این بخش است و اکثر مدیران به نتایج مدلها اعتمادی ندارند.

دکتر اسلامی خاطرنشان کرد: عدم دسترسی به داده‌های شهری، بومی نبودن مدلها و برگشت ناپذیری توسعه شهری از دیگر چالش های موجود در این مسیر است.

وی تاکید کرد: در حوزه‌های شهری و در مشهد باید مدلهای مختلف جمع آوری و استحصال رواناب بررسی و بهترین مدل انتخاب شود تا داده ها بر اساس آن طراحی شود، مدلهای طراحی شده نیز باید قابلیت اصلاح و به‌روزرسانی داشته باشند.

لزوم استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز

استفاده از آب آشامیدنی برای آبیاری فضای سبز شهری از معضلات این حوزه است، با توجه به خشکسالی های پیاپی، دیگر امکان استفاده از آب شرب برای آبیاری فضای سبز وجود ندارد و برای توسعه فضای سبز، مدیران شهری باید ساخت تصفیه خانه و استفاده از پساب را در دستور کار داشته باشند.

معاون مهندسی آب سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری مشهد در این نشست در خصوص کارایی تصفیه خانه های محلی در تامین آب فضای سبز کلانشهرها اظهار کرد: استفاده از پساب، بازچرخانی و ساخت تصیفه خانه های محلی رویکرد مدیریت شهری مشهد برای آبیاری فضای سبز است.

دکتر عبدالله سلطان احمدی افزود: در آبیاری فضای سبز، آب شرب مورد استفاده قرار نمی گیرد و برای جلوگیری از افت سفره های آب زیرزمینی، تاکید بر استفاده از پساب است، لذا ساخت و بهره برداری تصفیه خانه های لوکال (محلی) با سرمایه گذاری بخش خصوصی دنبال می شود.

وی ادامه داد: احداث تصفیه خانه های لوکال در مشهد به بخش خصوصی واگذار و استاندارد سختگیرانه ای برای تولید پساب در آبیاری فضای سبز مشخص شده است به طوری که پسابی در حد آب شرب برای آبیاری فضای سبز مشهد استفاده می شود.

سلطان احمدی تاکید کرد: استانداردها براساس کمترین مخاطرات ممکن تدوین شده است و نداشتن بو و تجمع حشرات، از خط قرمزهایی است که باید برای استفاده از پساب مورد توجه جدی قرار گیرد.

وی ادامه داد: در این راستا از سال گذشته تصفیه خانه "چهل‌بازه" به عنوان پیشرفته‌ترین تصفیه‌خانه غشایی کشور با ظرفیت تولید پساب ۵۰ لیتر بر ثانیه با استانداردهای سخت‌گیرانه تولید پساب برای آبیاری فضای سبز وارد مدار بهره برداری شده است.

وی اضافه کرد: این تصفیه خانه بزرگترین تصفیه خانه لوکال با رویکرد آبیاری فضای سبز در کشور است و شهرهای دیگر از این مدل الگو برداری کرده اند.

معاون مهندسی آب سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری مشهد افزود: تصفیه خانه لوکال منطقه "سیدی" نیز با ظرفیت ۱۴۰ لیتر بر ثانیه در دست ساخت است.

عدم توجه به استحصال آب باران در مشهد

رییس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این نشست تخصصی گفت: الگوی استحصال آب باران باید براساس نیازها و موقعیت جغرافیایی و تراکم مناطق مختلف شهری طراحی شود.

دکتر محمدتقی دستورانی افزود: در آبخیز شهری تفاوتهای جدی ایجاد می شود، که توجه به همه عوامل محیطی در طراحی الگوی استحصال و جمع آوری رواناب شهری ضروری است.

وی ادامه داد: رواناب شهری به عنوان یک منبع پایدار برای توسعه شهری باید درنظر گرفته شود، از رواناب تولید شده برای توسعه فضای سبز باید استفاده کرد.

این استاد دانشگاه افزود: متاسفانه در ایران و مشهد کمتر به استحصال آب باران و رواناب ها توجه می شود و رواناب شهری فقط لباس ها و خودروها را آلوده می کند و پساب آن تبخیر می شود.

دستورانی ادامه داد: اگر بتوان آب باران را در ۵۰ درصد از سطح شهر مشهد، استحصال کرد، در سال ۲۵ میلیون متر مکعب آب باران جمع آوری خواهد شد که معادل آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز این کلانشهر است.

وی گفت: طبق تحقیق صورت گرفته، آب باران جمع آوری شده از پشت بام و سینک آشپزخانه یک واحد مسکونی، می تواند ۲۵ تا ۳۰ درصد از آب مورد نیاز غیرشرب خانواده را تامین کند.

رییس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد افزود: رواناب‌های شهری اگر درست جمع آوری و تصفیه شوند، می توانند تاثیرگذار باشند اما قیمت پایین آب باعث شده مردم رغبتی به روش های استحصال آب باران نداشته باشند.

دکتر دستورانی تاکید کرد: روانابها منابع پایدار و دائمی هستند و باید روی این منبع آبی برنامه ریزی شود.

هم اکنون از مجموع ۳۷ دشت استان خراسان رضوی، نیمی در شرایط ممنوعه بحرانی قرار دارند و وجود چاههای غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی مهمترین علت بحرانی شدن وضعیت دشت‌های استان است.

در این شرایط هدررفت رواناب‌ها و عدم برنامه ریزی برای استحصال آن غیرقابل توجیه است و طبق اذعان کارشناسان این منبع پایدار آبی باید هر چه زودتر در چرخه آب مصرفی جا باز کند.