زوال یوزپلنگ آسیایی در چنبره دام و جاده

اخبار سبز کشاورزی؛ این دستور به این معنی است که دامداران سامانه‌های عرفی می‌توانند به جای ۱۵ فروردین (آخرین مهلت قانونی حضور در مراتع زمستانه استان) تا آخر فروردین به صورت رسمی در مراتع از جمله مراتع داخل ذخیره‌گاه زیست‌کره توران حضور داشته باشند.

شاید در نگاه نخست این تمدید ۱۵ روزه چندان مهم به نظر نرسد، بنابراین تلاش می‌کنم که اهمیت و تاثیر مرگبار این تصمیم به ظاهر ساده را بر حیات‌وحش منطقه و از همه مهم‌تر یوزپلنگ آسیایی را بیشتر توضیح بدهم.

معمولا تصادفات جاده‌ای بخشی از آمار مرگ و میر یوزپلنگ آسیایی است که به دلیل ثبت و دیده شدن، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. اما علاوه بر جاده ایمن نشده به عنوان یک عامل بسیار مخرب دیگر به نام دام و سگ گله وجود دارد که تاثیر آن معمولا پنهان مانده و در نتیجه مورد توجه هم قرار نمی‌گیرد.

هرچند حضور دام و سگ گله همیشه برای یوزپلنگ یک تهدید جدی است،اما به طور خاص حضور سگ گله در زمان زایمان یوزها می‌تواند بسیار مخرب‌تر باشد.

تجربه نشان داده تا خالی شدن کامل دام از منطقه بعد از پایان مهلت رسمی، معمولا ۱۵ روز نیز زمان طی می‌شود و این به معنا است که دام کم و بیش تا ۱۵ اردیبهشت در منطقه حضور خواهد داشت. این یعنی امسال در بخش‌هایی از توران و در زمان زایمان یوزها سگ گله و دام حضور خواهد داشت.

به این ترتیب اندک یوزهای ماده باقی مانده توران برای فضای امن زایمان، شکار و بزرگ کردن توله‌هایشان در روزهای ابتدایی پس از زایمان با چالش‌های جدی و جدیدی مواجه خواهند شد.

برای درک بهتر این تهدید خوب است به خاطر بیاوریم آخرین باری که یک یوز ماده در زمان حضور دام در توران زایمان کرد چه اتفاقی رخ داد. از این رخداد کمتر از ۶ ماه می‌گذرد و حضور دام و سگ گله منجر به جدا شدن دو یوز ماده از طبیعت شد که امروز به نام «آذر» و «توران» شناخته می‌شوند و یک آسیب جبران ناپذیر به یوزپلنگ آسیایی وارد شد. البته از سرنوشت مادر این دو توله یوز و توله‌های احتمالی دیگر هم خبری نداریم و ممکن است دامنه آسیب بیشتر از چیزی باید که ما می‌دانیم.

از قضا آذر و توران در جایی از طبیعت توران جدا شدند که پیش از این نیز حداقل یک یوز دیگر یعنی «دلبر» ماده یوز مشهور در اسارت نیز توسط دامداران از طبیعت توران جدا شده بود. این توالی نشان می‌دهد حضور دام و سگ گله در مناطق مناسب برای زایمان یوزپلنگ همواره پتانسیل خلق فاجعه را دارد و با حضور دوباره دام مخصوصا در فصل زادآوری اکثر یوزها ماده باید هر لحظه انتظار یک فاجعه را داشته باشیم.

اما حتی اگر این حضور به صورت مستقیم باعث آسیب به یوزهای ماده و توله‌های آن‌ها نشود که تجربه نشان داده خواهد شد، تاثیرات غیر مستقیم آن باز هم برای یوزپلنگ آسیایی فاجعه بار خواهد بود.

برای مثال با نا امن شدن منطقه در فصل زایمان، ممکن است ماده یوزها اقدام به ترک منطقه کنند. در این صورت ممکن است که در علاوه بر تهدید‌های غیر قابل کنترل در خارج منطقه امن، باز هم در جاده ناامن منطقه شاهد تصادف جاده‌ای یک یوز باردار دیگر این‌بار در آستانه زایمان باشیم.

این احتمالا قریب به یقین نشان می‌دهد حضور دام به شکل مستقیم و غیر مستقیم درهمه زمان‌ها و به خصوص در این مقطع زمانی باعث تلفات و خسارت جبران‌ناپذیر به یوزپلنگ آسیایی خواهد شد و باید هرچه سریعتر این تصمیم حداقل برای منطقه توران ملغی شود و در ادامه برای حل دایمی مسئله دام در زیستگاه‌های یوز چاره‌اندیشی جدی شود. در غیر این حقیقت سرنوشت یوز نه با تلاش‌های بسیار و زحمات دیروز و امروز حفاظت‌گران و محیط‌بانان، که در چنبره مرگبار دام و جاده به شکل وحشتناکی رقم خواهد خورد.