ارس را دریابید

خطر در کمین کشاورزی و محیط زیست شمالغرب ایران

چندی پیش سایت تحقیقات آب و هواشناسی دانشگاه تبریز، درخصوص آسیب وخسارات جبران ناپذیر زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی استان آذربایجان شرقی و استان های شمالغربی کشور گزارش داد:

- آلاینده ها، تغییر اقلیم و خشکسالی‌ ، منجر به افزایش آلودگی هوا‌ و تشدید ریزگردها شده است.

- تبخیر افزایش یافته و استان، بعنوان قطب تولید با کاهش آب و تهدید امنیت غذایی روبروست.

- بدلیل نوسانات آب‌ و هوایی، معضل سرمازدگی درختان را افزایش خواهد یافت.

- در آذربایجان شرقی، اقلیم به سمت نیمه خشک رفته که مهاجرت از روستا‌ها را رقم زده است.

- تغییر اقلیم، موجب تبخیر شده وذخیره‌ آبی شکل نمی‌گیرد. البته مشکلات به اینجا ختم نمی گردد!

- پروژه داپ ترکیه (ساخت 90 سد) می تواند، میزان ورودی آب ارس را تا50 درصد کاهش دهد.

اخبار سبز کشاورزی ؛ وحیدرضا شادفر- کارشناس ارشد منابع طبیعی | این یعنی آسیب جدی به اکوسیستم و کشاورزی منطقه شمالغرب کشور از آذربایجان تا خزر!

همانطورکه اطلاع دارید، موضوع مناقشات آبی، کشور عزیزمان ایران را درگیر کرده و متأسفانه عملکرد منفعلانه مسئولین در دیپلماسی محیط زیست نیز به برخی کشورها موقعیت سوء استفاده داده است.

چندسالی است کشورهایی همچون افغانستان و ترکیه برای منافع خود قصد دارند که از آب، برای تحت فشارگذاشتن ایران استفاده کنند، ترکیه در حوضه رودخانه ارس در شمالغربی کشور ایران، با اجرای پروژه های سدسازی متعدد، باعث کاهش آورد رودخانه ارس شده است و با کاهش بیش از 30 درصدی آب به ارس، تهدید جدی برای کشاورزی، محیط زیست و سرمایه گذاری های مختلف تا دشت مغان محسوب می شود و منطقه آزاد تجاری ماکو و منطقه آزاد ارس که نقش مهمی در اقتصاد کشور دارند نیز از این موضوع ضربه خواهند خورد.

چهاردهه خشکسالی

کارشناسان معتقدند، چهاردهه خشکسالی و پایین بودن بارندگی های اخیر می تواند، این آمار را در فصل تابستان به حدود 60 درصد برساند و معیشت مردم منطقه را با مشکل مواجه کند. درحال حاضر رودخانه ارس تأمین 20 درصدی و دشت مغان تا 15 درصدی امنیت غذایی ایران را برعهده دارند.

دربین دشمنان ایران، سدسازی های ترکیه نقش گسترده ای دارند و رژیم صهیونیستی درترکیه بحث فنآوری های آب پایه و افزایش کشاورزی نوین را مطرح کرده است، یکی از دلایل ورود رژیم صهیونیستی به قفقاز نیز همین موضوع است که مشابه این طرح ها را در جمهوری آذربایجان نیز تکرار کند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند اگر اقدام عاجلی صورت نگیرد، با ادامه این روند، ممکن است دشت مغان بین سال های 1408 تا 1410 بطور کامل خشک شود . اگر ارس خشک شود، مهاجرت اقلیمی را درپی خواهد داشت و مردم استان های مرزی، باید به سایر نقاط کشور مهاجرت کنند. تهدید امنیت غذایی، تهدید سلامتی انسان ها، خشکیدن دشت های حاصلخیز منطقه، تشدید آلاینده ها وآلودگی ها، نابودی جنگل های ارسباران، تهدید امنیت ملی ایران در شمالغربی کشور و کشمکش و تنش در آینده، بین کشورهای حوضه آبریز و… ازجمله معضلات پیشرو است.

بعد از بحران چانه‌زنی می‌کنیم و راهکار می دهیم

دکتر میان آبادی استادیار دانشگاه تربیت مدرس می گوید: " اگر وزارت نیرو درمسئله پروژه داپ مثل سد کمال ‌خان افغانستان عمل کند، شمالغرب کشور نیز مانند سیستان وبلوچستان خشک خواهد شد" متأسفانه در ایران ابتدا صبر می‌کنیم بحران پیش بیاید و وقتی که تبعات آن دامنگیر منطقه شد، روی آن چانه‌زنی می‌کنیم و راهکار می دهیم!

تبعات پروژه گاپ برای ایران تشدید گرد و غبار است

زهرا قریشی، کارشناس ارشد هیدروپلیتیک نیز می گوید: "تبعات پروژه گاپ برای ایران تشدید گرد وغبار است، اما در داپ، ساخت سد‌ها برای استفاده کشاورزی وتوسعه آبیاری است که تکمیل آن سه استان آذربایجان غربی، شرقی و اردبیل را دچار مشکل خواهدکرد واگر آب ارس به دریای خزر نریزد، تعادل اکولوژیک دریای خزر بهم ریخته، استان‌های شمالی کشور نیز درگیر نموده ازسویی دو منطقه آزاد ماکو و منطقه آزاد ارس که درسطح کلان، بیشترین سرمایه گذاری درحوزه کشاورزی دارند را متأسفانه تحت تأثیر قرارداده و با ادامه سدسازی‌ها، بزرگترین پروژه‌ آب وخاک ایران (کشت وصنعت دشت مغان) و همچنین پروژه توسعه اراضی پایین دست سد خداآفرین و … از بین می‌روند و نهایتاً امنیت غذایی منطقه و کشور با تهدیدی بسیار جدی مواجه خواهد شد.

فاجعه‌ای زیستی

با کاهش آب رودخانه ارس که صدمه سنگینی به اقتصادکشاورزی منطقه وارد کرده، کیفیت آب هم پایین آمده، مشکل آلودگی آب ارس، بالارفتن PH و غلظت املاح ازدیگر معضلات منطقه است، تاجاییکه برای مصارف شرب هم دچار مشکل شده ایم و اگر اقدامی عاجل و درخور انجام نگردد، منطقه به سمت بحران خطرناک زیستی هدایت خواهد شد و شاهد فاجعه ای زیستی خواهیم بود.

متأسفانه کار به همین جا ختم نمی شود، کاهش سطح آب ارس وبقولی سیری که منطقه بسمت خشکسالی دارد، زیستگاه های حیات‌وحش منطقه را تحت ‌تأثیر قرارداده، خشک شدن دشت‌ها، نابودی هزاران هکتار از مراتع طبیعی ازیک طرف، نابودی گونه‌های مختلف گیاهی وجانوری، کاهش پوشش علفی زیستگاه ها، ازبين رفتن منابع غذایی، واکنش زنجیره در ازبین رفتن حیات وحش، کاهش ذخایر ژنتیکی مناطق حفاظت شده و زیستگاه های حیات وحش واقع در دو منطقه آزاد ماکو و ارس (زیستگاه مراکان- میامکی و …) از دیگر عواقب کاهش دبی آب رودخانه ارس، بعنوان مهمترین رودخانه ایران اسلامی است که علاوه بر موقعیت استراتژیک، جذابیت ویژه گردشگری و تأثیرات مثبت اکوسیستمی، قابلیت مهمی از نظر تولید و تکثیر ماهی‌های قابل صید دارد.

طی دهه های اخیر بدلایلی ازجمله تغییرات اقلیمی، خشکسالی، برداشت بی‌رویه آب از بالادست و کم آبی و کاهش بارندگی ها، کاهش پوشش گیاهی، کمبود علوفه، رمه گردانی و تجاوز به مناطق 4 گانه، تشدید تبخیر ازسطح، فرسایش خاک، تشدید آلبیدو، شوری خاک، بادها و طوفان های شدید، سرمازدگی، آلودگی های آب وخاک، کاهش سطح آبهای زیرزمینی، خشکی چشمه ها و مهمتر کاهش دبی آب رودخانه ارس بدلایل وجود سدهای متعدد، زنگ خطر نابودی اکوسیستم و اقتصاد پایدار و بومی منطقه به صدا درآمده است و اوضاع بحدی بحرانی است که لازم است هرچه سریعتر پیگیری و اقدامات منسجم‌تر و قوی‌تری از سوی مدیران، برنامه ریزان استانی و مسئولین کشوری اجرا گردد.

تاکنون عملکرد مشخصی از وزارت نیرو، وزارت میراث فرهنگی وگردشگری، وزارت امورخارجه و سایر وزارتخانه‏هایی که به نحوی با بحران آب در ارتباط هستند، مشاهده نشده است. لازم است وزارت امورخارجه و دستگاه دیپلماسی نقش مهمی در اینخصوص ایفا کرده و منافع کشور را از این رودخانه تأمین کنند. این مهم عزم ملی میطلبد.

اکنون این پرسش مطرح است که آیا به موازات اقدامات دیپلماتیک، برای مقابله و کاهش معضلات زیست محیطی و بمنظور پیشگیری از تبعات کاهش آب و خشک شدن آب رودخانه ارس، راهکاری وجود دارد؟

مدیریت بحران (مدیریت ریسک):

يكي از پروژه هاي موفقی که در بیش از 47 کشور دنیا، براي حفاظت از هجوم باد، ریزگردها و پیشگیری از تبعات کاهش بارندگی ها، کم آبی، بی آبی و کاهش دبی رودخانه ها، در راستای کاهش تبخیر و تعرق و جلوگیری از سیلاب های مخرب و… بطور موفق تجربه شده اند، شبكه هاي بزرگ و بسيار عظيم بادشكن زنده است. ترکیب و ارتفاع این بادشکن ها متناسب با اهداف خاص و مناطق مختلف، تفاوت دارد ولی درهرصورت رابطه آنها برپایه شناخت مکانیسم فرآیند بیابانزایی از دیدگاه اکولوژیک استوار است. احداث کمربند عملیاتی پیشگام، برای ایجاد حفاظت سراسری کل سیستم می باشد، زیرا کمربندسبز ایجاد شده، بعنوان طرحی پیشگیرانه، اگر بموقع اجرایی گردد، اثرات مثبت خود را خیلی سریع اعمال می نماید.

کمربندهای سبز یا بادشكن ها، معمولاً براي محافظت از مزارع، باغ ها، دیمزارها، مراتع، دامداری ها، مرغداری ها، كانال هاي آبياري، اتوبان ها، جاده هاي دسترسي، راه آهن، شهرک های صنعتی، کارخانجات، معادن، تأسیسات وزارت نیرو، رودخانه ها، شبکه وخطوط انتقال، مناطق حفاظت شده، زیستگاه های حیات وحش، روستاها و شهرها و … به فراواني و با موفقیت مورد استفاده قرار مي گيرند.

خسارات هجوم ریزگردها و طوفان های ماسه

هجوم ریزگردها و طوفان های ماسه ، خسارات وصدمات جبران ناپذيري به توليدات كشاورزي وارد مي کنند، لذا کشاورزان و بهره برداران این مناطق با ايجاد شبكه هاي بزرگ بادشكن عمدتاً ازگونه ها و درختان مقاوم به خشكي مانند سنجد ، موفق شده اند علاوه بر حفاظت، ميزان توليد در اراضي زراعي و باغات را افزايش دهند. ( آذر 1385 دکتر محمد خسروشاهي)

البته ضرورت احداث بادشکن، علاوه بر کاهش خسارات ناشی از خشکسالی، کم آبی و مقابله با 70 معضل زیست محیطی، درراستای افزایش راندمان تولید و دستیابی به امنیت غذایی در کشور در ضابطه شماره 658 معاونت برنامه ریزی ریاست جمهوری نیز به صراحت آمده است.

براساس آمار ارائه شده، راندمان آب دربخش کشاورزی حدود 30 درصد است، یعنی70 درصد از کل آب در بخش کشاورزی تلف می شود. بادشکن ها علاوه بر افزایش راندمان تولید محصولات کشاورزی، باعث صرفه جویی چشمگیر درمصرف آب وافزایش بهره وری آب، خصوصاً در روشهای آبیاری تحت فشار می گردند.

بادشکن ها طرحی مولد و درآمدزا هستند (معیشت جایگزین) و اکنون که ضریب امنیت غذایی کشور به 40 درصد رسیده است، بادشکن ها تنها راهکار ارزان- علمی، اجرایی و سهل الوصول برای دستیابی به امنیت غذایی منطقه و کشور می باشند .

بعبارت ساده تر دراین برهه حساس و بحرانی که متأسفانه با کاهش 60 درصدی دبی آب رودخانه ارس مواجه هستیم و تولید محصولات کشاورزی در کشت وصنعت های بزرگ، سرمایه گذاری های کلان در بخش کشاورزی در دو منطقه آزاد ارس و منطقه آزاد ماکو و سایر تولیدات کشاورزی (اراضی خرده مالکی) در سه استان آذربایجان شرقی- غربی و اردبیل را تحت الشعاع قرارداده، به استناد 30 دلیل علمی می توان، با همین میزان کم آب موجود و باقیمانده، مبادرت به تولید با بالاترین راندمان و تناژ نمود، البته بشرط احداث بادشکن پیرامون مزارع، باغ ها، دیمزارها، مراتع و …. این هدف بزرگ، دست یافتنی و اجرایی است.

اکنون که تغییرات اقلیمی، سبب افزایش 2درجه ای گرمایش زمین شده است، بادشکن ها بعنوان طرحی چندمنظوره با تعدیل دما، در مقابله با آلبیدو و کاهش تبخیر و تعرق بعنوان مناسبترین روش علمی کاربرد داشته و با برترین اثرگذاری در دستیابی به اهداف پروژه ترسیب کربن نیز ایفای نقش می نماید.

مدیریت بحران- زیستگاه های حیات وحش (مدیریت ریسک):

احداث بادشکن با گونه غالب و بومی سنجد ، درمناطق حفاظت شده، طبق تجارب موفق کشورهای پیشرو می تواند، نویدبخش کاهش چشمگیر معضلات زیستی صدر الاشاره گردیده، با احیاء، حفاظت و توسعه واقعی زیستگاه ها (اكتينوميست ها گروهي از ریزجانداران تثبيت كننده نیتروژن مولكولي هستند كه برخي از جنس هاي آن مانند فرانكیا با گياهان چندساله مانند سنجد، درمناطقی كه داراي خاك خشك، شني و فقير از عناصر غذايي هستند، با همزيستي، سبب حاصلخیزی خاک وسرعت فتوسنتز بيشتری می گردند) و ازهمه مهمتر مهاجرت معکوس حیات وحش به منطقه (که بدلیل عدم وجود غذا وعلوفه منطقه را ترک کرده بودند) شده و از طرفی با افزایش روزافزون تنوع زیستی، از پرندگان و پستانداران کوچک (با تغذیه از میوه سنجد و لانه گزینی برروی درختان سنجد بادشکن) گرفته تا استفاده چهارپایان، کل، بز و آهو از برگ درختان سنجد، بعنوان علوفه و نهایتاً با افزایش کل و بز بدلیل وجود علوفه دسترس و غذای بیشتر (بدلیل ارزش متابولیسمی بالای برگ درختان سنجد) شاهد دوقلوزایی نیز خواهیم بود و با ایجاد میکروکلیمایی که بادشکن ها، بوجود می آورند، کم کم گونه های شکارگر، گرگ، خرس، پلنگ و … نیز به جمع اضافه و زنجیره غذایی کلیه مناطق حفاظت شده، خصوصاً در منطقه آزاد ماکو و منطقه آزاد ارس، به اوج و شکوفایی قبل خود بازخواهند گشت. در تأیید مطالب فوق، به دستورالعمل های فائو توجه فرمایید:

درگزارش فائو 1958 آمده است: گياهان چوبي، داراي ارزش اقتصادي فراواني براي دام (اهلی- وحشی) بوده و جهت تأمين پروتئين و مواد معدني در نواحي خشک ونیمه خشک، اهميت بسياري دارند. بطوركلي ظرفيت پروتئين گياهان علفي50 درصد پروتئين گياهان چوبي است. (نگارنده: مانند گونه سنجد)

و درگزارش 2016 فائو آمده است: تغییرات اقلیمی و افزایش دما، برعملکرد محصول و قیمت مواد غذایی تأثیر گذاشته، بنابراین با ‌استفاده از ارقامی که در برابر گرما مقاوم بوده و دارای شاخص‌ کارآیی نیتروژن (در باروری واحیاء خاک) باشند، می‌توان به افزایش بهره‌وری و بهبود افزایش درآمد کشاورزان، دامداران و روستاییان کمک کرد . (نگارنده: دقیقاً مانند گونه سنجد)

به موازات پیگیری های دیپلماتیک و یا انجام اقدامات لازم جهت عدم توسعه اراضی آبی کشاورزی در منطقه و عدم تغییر اراضی دیم به آبی، اکنون که طرح ملی تولید و کاشت یک میلیارد اصله نهال درکشور مصوب هیأت دولت به وزارت جهادکشاورزی ابلاغ و استارت خورده است، لازم است، با اولویت بندی مناطق تحت تأثیر (کانون بحران) روش درختکاری، در قالب کمربندهای سبز- بادشکن به کشاورزان، بهره برداران (طرح های منابع طبیعی) و محیطبانان و مردم بومی آموزش داده شود، تا با ترویج و فرهنگ سازی طرح عملیاتی گشته و زودتر به هدف غایی دست یابیم.

سخنی با رییس جمهور محترم:

نگذارید بحران ارس، به فاجعه ای زیستی تبدیل گردد و تبعات آن دامنگیر منطقه شمال و شمالغرب کشور شود، بعد بدنبال راهکار باشیم، مطلع هستید که بعضاً کشورهای همسایه، برای منافع خود قصد دارند که از آب، برای تحت فشارگذاشتن ایران عزیز استفاده کنند، برای اینکه بدخواهان قسم خورده این مرز وبوم، این یهودیان صهیونیست را سرجای خود بنشانید و نقشه آنها را نقش برآب کنید، امروز هم دیراست، لطفاً درنگ نکنید، ارس را دریابید.