مرگ ۱۳ هزار درخت در جنگل هیرکانی

اینجا کویر نیست، حتی زاگرس زوال یافته و فراموش شده هم نیست. اینجا تکه‌ای نابود شده از هیرکانی است، در قلب جنگل «الندان». زیستگاهِ مادر درخت‌های وَن دنیا، جایی که عنوان «میراث ملی» را یدک می‌کشد و جنگلی که در سایه بی‌توجهی تداوم یافته‌ مسئولان منابع‌طبیعی و با دخالت‌های شرکت آب منطقه‌ای مازندران به این حال و روز افتاده است. بیراه نیست اگر بگوییم که اینجا قتلگاه هیرکانی است؛ جایی برای تماشای نبرد مرگ و زندگی جنگل.

اخبار سبز کشاورزی ؛ اینجا پیش از این آبگیری طبیعی بوده که از گذشته به عنوان آب‌بندان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اما شرکت آب منطقه‌ای با دیواره‌سازی در اطراف این آب‌بندان، آن را تبدیل به مخزنِ آب کرده است. این دیواره‌سازی جلوی تخلیه آب از آب‌بندان را گرفته و با محدود شدن دهانه خروجی آن، آب به سمت جنوبی آب‌بندان هدایت شده و این اتفاق، موجب به زیر آب رفتن درختان و نابودی آنها شده است. تداوم این اتفاق باعث شده تا همه ساله با پیشروی آب، سطح این جنگل‌ها کاهش بیابد و به‌شکلی عامدانه بر سطح آب بندان (که حالا دیگر یک مخزن آب است) افزوده شود!

مطابق طرح جنگلداری الندان و گزارش‌های کارشناسان، تاکنون بیش از ۱۳ هزار اصله درخت از گونه‌های «ون»، «راش»، «بلوط»، «ممرز»، «انجیلی» و برخی گونه‌های دیگر خشک شده‌اند. حتی بلوط‌های کهنسال ۵۰۰ ساله هم نتوانسته‌اند از این غرق‌شدگی جان سالم به در برند.

ساخت دیواره و بستن سرریز آب‌بندان باعث شده که آب‌بندان طبیعی ۹ هکتاری اولیه، به مخزن آبی با مساحت بیش از ۶۵ هکتار وسعت پیدا کند. هزینه این افزایش مساحت را درختان و پوشش گیاهی اطراف آب‌بندان پرداخته‌اند

ساخت دیواره و بستن سرریز آب‌بندان باعث شده که آب‌بندان طبیعی ۹ هکتاری اولیه، به مخزن آبی با مساحت بیش از ۶۵ هکتار وسعت پیدا کند. هزینه این افزایش مساحت را درختان و پوشش گیاهی اطراف آب‌بندان پرداخته‌اند و بخشی از بستر جنگل به زیر آب رفته است.

از آن‌سو، سازمان منابع طبیعی نه تنها پیگیری مؤثری برای رفع تصرف و جلوگیری از نابودی جنگل الندان انجام نداده است، بلکه در سال ۱۳۹۷ با افزایش سطح آب‌بندان تا ۴۰ هکتار موافقت کرد. موافقتی که بدون توجه به نابودی جنگل، خارج از ضوابط و بدون سیر مراحل قانونی انجام شده است.

اگر چه تعیین و برآورد خسارت ناشی از اثرات طرح‌های عمومی و عمرانی در مرحله امکان‌سنجی و تعیین هزینه‌های طرح، بر اساس بند «ب» ماده ۱۲ قانون «افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی و منابع‌طبیعی» الزامی است، اما این الزام قانونی برای این طرح در جنگل الندان اجرا نشده است.

به همین دلیل لازم است تا موافقت منابع طبیعی با این اقدام سریعاً ابطال شود. چرا که این افزایش سطح در منبع آب، فقط با هدف تأمین آب کشاورزی برای اراضی پایین دست صورت گرفته است، بدون آن‌که سایر قوانین مربوط به حفاظت از منابع طبیعی اجرا شود. نباید فراموش کنیم که سازمان منابع طبیعی، متولی حفاظت از منابع ملی است، نه مسئول توسعه‌ اراضی کشاورزی آن‌هم به قیمت نابودی جنگل‌ها.

همچنین در مصوبه مردادماه ۱۳۸۰ هیئت وزیران درباره «صیانت از جنگل‌های شمال کشور» آمده است: «صدور کلیه مجوزهایی که به هر ترتیب به کاهش مساحت جنگل‌های یاد شده منجر می‌شود از سوی تمام دستگاه‌ها متوقف و ممنوع شود.»

برخی درختان وَن و درختان بلوط ۵۰۰ ساله نیز خشک شده‌اند و روی تنه‌های درختان رد آب را تا یک متر می‌توان دید. درختانی که تنها در مقطعی از سال آنهم به‌خاطر تخلیه آب‌بندان، تنه‌هایشان بیرون از آب است

در کنار این تخریب و تصرفات آب منطقه‌ای در عرصه جنگلی الندان، یک شرکت گردشگری که طرف قرارداد با شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران است، بدون دریافت مجوز از سوی سازمان منابع طبیعی، مشغول فعالیت‌های مرتبط با گردشگری در حاشیه این مخزن آب است و برای این فعالیت‌ها نیز در حال ساخت بناهای اقامتی در جنگل است.

حالا شرایط به گونه‌ای است که در این گوشه‌ از هیرکانی، برخی درختان وَن و درختان بلوط ۵۰۰ ساله نیز خشک شده‌اند. روی تنه‌های درختان رد آب را تا یک متر می‌توان دید. درختانی که تنها در مقطعی از سال آنهم به‌خاطر تخلیه آب‌بندان، تنه‌هایشان بیرون از آب است. اما آن تنفس آزاد، فقط چند ماه دوام می‌آورد.

تنه‌های ایستاده درختان خشک شده از یک سو و تنه‌های فرو افتاده درختان دیگر بر بستر جنگل تصویری آخرالزمانی را خلق می‌کنند. حتی نهال‌هایی که با عقب رفتن آب در بستر جنگل فرصت رویش پیدا می‌کنند نیز، با بالاآمدن آب در فصل بارندگی از بین می‌روند.

اگرچه در سال گذشته اداره کل منابع طبیعی استان مازندران شکایتی از شرکت آب منطقه‌ای استان را به دادگاه برد، اما به دلیل عدم ارائه مستندات دقیق، دادگاه بدوی رأی بر برائت آب منطقه‌ای صادر کرد.

همیشه صحبت از حفاظت جنگل‌ها و مراتع در میان افراد علاقه‌مند و متخصصان داغ است. اما وقتی از ضعف در حفاظت صحبت می‌کنیم و از دفاع ضعیف و نامناسب از منابع ملی در دادگاه می‌گوییم، می‌توانیم ماجرای جنگل الندان را به عنوان یکی از مصادیق این گفته معرفی کنیم. صدها منطقه دیگر هم مثل جنگل الندان در حال مرگند، اما به نظر می‌رسد مسئولان چندان درگیرش نیستند.