فرش آهنین جهانی شد
قالی ایرانی گرچه در غیاب نوآوری، بازارگرمی فرش ماشینی، تحریم و بی‌مهری‌ها روزگار خوشی ندارد و فرشهای بی‌کیفیت چینی
قالی ایرانی گرچه در غیاب نوآوری، بازارگرمی فرش ماشینی، تحریم و بی‌مهری‌ها روزگار خوشی ندارد و فرشهای بی‌کیفیت چینی، افغانستانی یا پاکستانی جای آن را در بازارهای جهانی گرفته‌اند، اما با همه این‌ها هنوز تبریز به‌نام شهر جهانی فرش شناخته می‌شود و ثبت و شناسنامه‌دار کردن مناطق جغرافیایی که امسال با دو برند «جوشقان» در اصفهان و «بیجار» در کردستان ادامه یافت، امیدها را برای رونق دوباره آن زنده کرده است.
اخبار سبز کشاورزی ؛ فرش دستباف «جوشقان» کاشان ماه پیش در فهرست آثار بین‌المللی سازمان جهانی مالکیت فکری(WIPO) ثبت شد و حالا خبر می‌رسد فرش «بیجار» معروف به «فرش آهنین» به‌عنوان یک میراث ماندگار بشری و یک برند بین‌المللی در این فهرست به ثبت رسیده است.
«بیجار» در شرقی‌ترین بخش کردستان، همسایه با آذربایجان‌غربی، همدان و زنجان به فرش، تخمه آفتابگردان و شب‌نشینی روی بهارخواب‌هایش شهره است؛ شهری که گویا فرشش هم با اقلیم منطقه یعنی کوهستانی بودن آن نسبت دارد و با وام‌گیری از استقامت کوه به «فرش آهنین» شهره شده است. تاریخ‌نگاران قدمت تمدنی «بیجار» را به سه هزار سال پیش از میلاد مسیح نسبت می‌دهند و نام باستانی آن را در قدیم «گروس» می‌دانند.
فرش «بیجار» نیز سابقه‌ای دیرین دارد، اما قدیمی‌ترین قالیهای تاریخ‌دار این خطه مربوط به سال ۱۲۶۶ هجری قمری است.
به گفته کارشناسان، فرشهای این منطقه یکی از محکم‌ترین فرش‌ها در میان سایر قالی‌ها در دنیا هستند. استحکام بالای قالیهای بیجار دلایل مختلفی دارد که شیوه بافت ترکی و پود‌های نمناک این منطقه از مهمترین آن‌هاست. گره ترکی در اکثر استان‌های ایران مورد استفاده است که طی آن، بافندگان با دو گره در ساختار تار به‌صورت متقارن، ساختار فرش را به‌وجود می‌آورند. همچنین، بافندگان پیش از پودگذاری، الیاف را خیس، به چله منتقل و با شانه، پودکوبی می‌کنند. نمناک‌بودن پودها موجب می‌شود کوبش پودها و درنتیجه تراکم نهایی فرش‌ها بیشتر شود. ضخامت این فرش بالاست تا جایی که تا نمی‌شود و به آن فرش لول می‌گویند.
ثبت جهانی فرش آهنین
درخواست‌ها و وعده‌ها برای ثبت جهانی فرش «بیجار» از اوایل دهه ۹۰ آغاز شده بود تا اینکه چندروز پیش، خوشه صنعتی فرش دستباف کردستان، به این خواسته رنگ واقعیت داد. «منصور مهرزاد» مدیرکل میراث‌فرهنگی کردستان این خبر را رسانه‌ای کرد و به تسنیم گفت با ثبت این اثر ارزشمند، شاهد یک دستاورد بسیار مهم در زمینه صادرات فرش دستباف بیجار خواهیم بود.
رئیس مرکز ملی فرش ایران: فرش‌ها برای ثبت جهانی باید نمادها، موتیف، نقشه، طرح و ویژگی‌های خاص خود را داشته و در منطقه جغرافیایی‌شان شناخته شده باشند
در حال حاضر کردستان ۹۰ هزار بافنده غیررسمی و ۵۰ هزار بافنده رسمی دارد که سالانه ۱۸۰ هزار مترمربع فرش دستباف تولید می‌کنند و «اسماعیل زارعی کوشا»، استاندار کردستان، معتقد است این ثبت جهانی می‌تواند تغییرات اساسی در زندگی و معیشت آن‌ها به‌وجود آورد. مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی کردستان نیز با تأکید بر اینکه ثبت جهانی فرش «تک‌پود» سنندج نیز در دستورکار است، به «ایرنا» گفته با تشکیل خوشه صنعتی فرش در کردستان، از سه سال گذشته تاکنون به‌طور ویژه امور مربوط به ثبت جهانی این دو برند در دستورکار قرار گرفته است. به گفته «حمیدرضا امانی»، مهمترین مزیت این ثبت رونق بازار فروش و صادرات این محصول ارزشمند در سطح جهانی است.
ثبت جهانی فرش‌ها چطور انجام می‌شود؟
تا امروز ۳۴ فرش ایرانی با نشان جغرافیایی‌شان ثبت بین‌المللی شده‌اند و ۵۳ مورد ثبت ملی؛ فرآیندی که از گذشته وجود داشته، اما در دو سال گذشته به‌صورت مسئولیت اجتماعی دنبال می‌شود.
سازمان جهانی مالکیت معنوی یکی از ۱۵ آژانس تخصصی سازمان ملل است که با امضای توافقنامه‌ای در «استکهلم» در سال ۱۹۶۷ «برای تشویق آثار خلاقانه در راستای حمایت از مالکیت معنوی در جهان» تأسیس شد. ثبت برند فرشهای ایرانی در این سازمان، مطابق با قوانین بین‌المللی و همچنین قانون حمایت از نشانه‌های جغرافیایی ثبت است.
کارشناس مسئول ثبت نشان جغرافیایی مرکز ملی فرش به‌عنوان زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت دراین‌باره می‌گوید که مرکز ملی فرش با همکاری مرکز مالکیت فکری قوه قضاییه اقدام به ثبت بین‌المللی نشان جغرافیایی در این سازمان می‌کند. «محمدحسن محمدی» هدف از این اقدام را حمایت از حقوق مالکان اثر و جلوگیری از کپی نام منطقه فرش دستباف ذکر می‌کند.
رئیس مرکز ملی فرش ایران نیز توضیح بیشتری درباره ثبت جهانی فرشهای ایرانی می‌دهد: «فرش‌ها برای ثبت جهانی باید نمادها، موتیف، نقشه، طرح و ویژگی‌های خاص خود را داشته و در منطقه جغرافیایی‌شان شناخته شده باشند. همچنین این فرش‌ها ابتدا باید به ثبت ملی رسیده باشند و بعد به ثبت جهانی برسند.»
«فرحناز رافع» مکمل ثبت جهانی را شناسنامه و گواهی اصالت قابل رهگیری فرش‌ها می‌داند تا جلوی سوء‌استفاده کشورهای دیگر گرفته شود؛ مانند آنچه در حال حاضر از سوی کشورهایی مانند هند، چین، تبت، نپال، پاکستان، ترکیه و افغانستان در حال رخ دادن است.
برندسازی و جامعه محلی
ثبت جهانی فرشهای ایرانی به‌عنوان نشان‌های جغرافیایی و در کنار آن صدور شناسنامه و گواهی اصالت نشان می‌دهد یک اثر قدمت دیرینه دارد، از نظر کیفیت خاص و در عرصه ملی و بین‌المللی شناخته شده است.
رئیس مرکز ملی فرش ایران با این توضیح تأکید می‌کند این فرآیند روی برند و تجاری‌سازی فرش‌ها و معرفی آن‌ها تأثیر بسیار زیادی دارد و بر اشتغال‌آفرینی، رونق اقتصادی و ارزآوری برای جوامع محلی تأثیرگذار است.
رافع به یک نکته مهم در ارتباط با جوامع محلی هم اشاره می‌کند و آن، درگیری این جوامع در فرآیند ثبت جهانی است: «پیش از این مرکز ملی فرش با بودجه خود و صمت در این زمینه کار می‌کرد، اما از دو سال پیش رویکرد تغییر کرد و در قالب مسئولیت‌پذیری اجتماعی ادامه یافت. تشکل‌ها، افرادی که در این حوزه فعال هستند، شهرداری‌ها، استانداری‌ها و به‌طور کلی جوامع محلی در این زمینه مشارکت دارند و ما با کمک سازمان مالکیت فکری دادگستری و وزارت امور خارجه در این زمینه تسهیل‌گری می‌کنیم.»
او در ادامه تأکید می‌کند که فرش «بیجار» برای نخستین‌بار در قالب مسئولیت اجتماعی و مشارکت بخش خصوصی مردم‌نهاد بدون دریافت هزینه از سوی دولت به ثبت جهانی رسیده است.
حالا چه کنیم؟
ثبت نشان جغرافیایی گرچه در ابتدا به میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ارتباط مستقیم ندارد، اما هم‌راستا با آن و برای حمایت از یک اثر فاخر، میراث ملموس یا ناملوس، برندسازی و تجاری‌سازی آن و درنهایت حمایت از جامعه محلی اتفاق می‌افتد. باوجوداین، مدیر مرکز جهاد دانشگاهی شهرستان بیجار پیش از این در گفت‌وگویی که به‌نقل از روابط عمومی جهاد دانشگاهی استان کردستان منتشر شد، گفت توسعه صنعت فرش دستباف بیجار مستلزم نوآوری و ایده‌پردازی در کنار برندسازی و ایجاد بازارهای جدید داخلی و خارجی هم هست.
«راحله شریفیان» تأکید کرده بود که باتوجه‌به موقعیت استراتژیکی بیجار، این شهر در طول تاریخ دستخوش حوادث متعددی بوده و این عوامل اقتصاد آن را تحت‌تأثیر قرار داده است. بااین‌حال از سال ۱۳۴۰ صنعت فرش بیجار توانست تا حدودی رشد پیدا کند و تنها خاستگاه فرش آهنین در ایران باشد، اما در دهه‌های اخیر، تحریم عرصه را بر این صنعت تنگ کرده است.
به گفته او، مجموعه جهاد دانشگاهی در راستای جذب جوانان نخبه و ادبیات نوآورانه، نگاه ویژه‌ای به صنعت فرش جهت احیا و تحرک آن دارد و به‌همین دلیل ایجاد کافه‌فرش و نمایش و معرفی تمام مراحل زنجیره فرش دستباف به علاقمندان، تجار، گردشگران و مردم عادی اقدامی نو در شهرستان خواهد بود که در دستورکار قرار دارد.
**
براساس آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران و آمارهای مرکز ملی فرش، صادرات فرش ایرانی در دهه هفتاد تا دو میلیارد دلار ارزآوری داشت. این رقم در سال‌های اخیر به ۶۰ میلیون دلار رسیده است. براساس اطلاعات منتشرشده از سوی مرکز ملی فرش ایران در سال ۱۴۰۱ تولید فرش دستباف ایران با رشد ۱۰ درصدی در مقایسه با سال ۱۴۰۰ به حدود چهار میلیون مترمربع رسید و همچنین، در این سال بیش از ۴۰ هزار شغل جدید در کل زنجیره تولید فرش دستباف ایجاد شد.
فعالان صنعت فرش دستباف کشور معتقدند اگر بتوان فرشهای شاخص و نفیس ایران را ثبت جهانی و شناسنامه‌دار کرد، می‌توان بار دیگر اعتبار آن‌ها را بازگرداند و رقم صادرات فرش ایران را به ۸۰۰ میلیون دلار افزایش داد.
طرحهای فرش بیجار
طرحهای تصویری: اغلب داستان مشهور لیلی و مجنون و اساطیر باستانی ایران
شکارگاهی: شکارگاهی دورنما و ترنج
گل فرنگ: مستوفی، ترنج، لچک، طره‌دار، دسته‌گل و پیچک اسلیمی
میناخانی: گل‌های مینایی به نقشه تکرارشونده
طرح بید مجنون: طرحهای تک‌درختی یا واگیره
خاتم شیرازی: خاتم در نقشه‌های واگیره‌ای با حواشی متقارن
ماهی: ماهی بیجار، ماهی سنه، ماهی افشاری، ماهی زبیده، حسن تیموری، زنبوری و ماهی ریز
دهان اژدری یا گروسی: با ترکیب نقشه‌های اسلیمی
**
طیف‌‌های رنگی در فرش بیجار
آجری و لاکی با ترکیب‌های سرمه‌ای و فیروزه‌ای، مسی و کرم
همه فرشهای جهانی ایران
تا امروز ۳۴ فرش ایرانی با نشان جغرافیایی‌شان ثبت بین‌المللی شده‌اند و ۵۳ مورد ثبت ملی. در این جدول با فرشهای بین‌المللی که به‌عنوان نشانه یک منطقه جغرافیایی به ثبت رسیده‌اند، آشنا می‌شوید.
منبع پیام ما
