بادگیرهای یزد، نماد معماری اقلیم محور

این روزها هوا حسابی گرم شده، کولرهای آبی در بسیاری از مواقع جوابگوی این میزان از گرما نیستند و کولرهای گازی هم گران و پرمصرف هستند. اما بادگیرهای معروف شهر یزد با شهرت جهانی‌‌‌‌‌شان، دشمن هوای گرم بوده و هستند.

اخبار سبز کشاورزی ؛ کاربرد این بادگیرها چنان مهم و جذاب است که «یورو نیوز» به تازگی در گزارشی به آن‌‌‌‌‌ها پرداخته است که با هم می‌‌‌‌‌خوانیم.

شگفتی مهندسی یزد

به‌‌‌‌‌گزارش «یورونیوز» بادگیرهای باستانی یزد، در کنار قنات‌های هزارساله، از دیرباز نقشی مهم در تهویه هوای خانه‌های ساکنان این شهر کویری داشته‌اند. شهرسازی مدرن و مصرف بی‌رویه منابع اما رفته رفته این خنک‌کننده‌های طبیعی را به حاشیه رانده است.

بادگیرهای بلند و دودکش مانند از خانه‌های خشتی چند صد ساله در شهر کویری ایران، یزد، نسیم دلپذیری را به منزلگاه ساکنان یکی از گرم‌ترین شهرهای روی زمین هدایت می‌کنند. این برج‌های بلند، تنها یکی از شگفتی‌های مهندسی است که ساکنان در این شهر باستانی در مرکز ایران ایجاد کرده‌اند، جایی که دمای هوا در تابستان به بیش از ۴۰ درجه سانتی گراد می‌رسد. بادگیرهای یزد برخلاف کولرها و دستگاه‌های تهویه هوا، نیازی به انرژی برق یا فسیلی ندارند و بدون هزینه هستند

شاهدی زنده برای استفاده از منابع

سازمان یونسکو در سال ۲۰۱۷ یزد را در فهرست میراث جهانی قرار داد و این شهر را به عنوان «شاهدی زنده برای استفاده هوشمندانه از منابع محدود موجود در کویر برای بقا» توصیف کرد.

یزد حدود ۷۰۰ بادگیر دارد که قدیمی‌‌‌‌‌ترین آن‌‌‌‌‌ها به قرن ۱۴ میلادی بازمی‌گردد. با این حال گفته می‌شود این معماری خاص ۲۵۰۰ سال سابقه دارد، یعنی زمانی که امپراتوری هخامنشی بر بسیاری از مناطق خاورمیانه حکومت می‌کرد.

معماری متناسب اقلیم

این معماری متناسب با زیست اقلیمی، که خنکی را در گرمای زیاد برای مردم یزد فراهم می‌آورد، در دیگر مناطق کره زمین هم که گرمایی فزاینده را تجربه می‌کنند جالب توجه است.

رولاند دهقان کمارجی، معمار ساکن پاریس که بادگیرهای ایران را مطالعه کرده است، می‌گوید: «بادگیرها نشان می‌دهند که سادگی می‌تواند یک ویژگی اساسی برای زیست پایدار و متناسب با اقلیم باشد. این برخلاف تصور غلط رایج است که راه حل‌های پایدار باید الزاما پیچیده یا با فناوری بالا باشند.» این در شرایطی است که سنت‌های منحصر به فرد معماری یزد در زادگاهش تا حد زیادی متروک شده‌اند.

هزارتویی از زیبایی‌‌‌‌‌ها

شهر قدیمی یزد هزارتویی از خیابان‌های باریک و کوچه‌های مسقف است. بناهای چند صد ساله آن از خشت، آجر گلی و کاهگل ساخته شده است که همگی در برابر گرمای شدید عایق هستند. این خانه‌های قدیمی اما در تضاد شدید با بناهای سیمانی مدرن و جاده‌های چند بانده قرار دارند.

کمارجی می‌گوید: معماری زیست‌اقلیمی به دلیل محدودیت‌های اقتصادی و همچنین روش‌های ساخت‌وساز مدرن که «تا حد زیادی بر استفاده از انرژی و مواد پرمصرف سوخت فسیلی متکی هستند، کاهش یافته است».

کاریزها، شگفتی دیگر یزد

بادگیرها تنها یکی از شگفتی‌های مهندسی هستند که ساکنان یزد آن‌‌‌‌‌ها را برای سازگاری با آب و هوای خشن کویری در مرکز ایران ساخته‌‌‌‌‌اند. یکی دیگر از ویژگی های معماری پایدار یزد، سیستم قنات‌های زیرزمینی آن به نام «کاریز» است که آب را از چاه‌های زیرزمینی، سفره‌های زیرزمینی یا از دل کوه‌ها به شهر منتقل می‌کند. این کاریزها که بیش از هزار سال قدمت دارند، شامل احداث کانال‌های زیرزمینی می‌شوند که آب را در منطقه‌ای وسیع جاری می‌سازند. در این روش و به وسیله گذرگاه‌ها (شفت‌ها)ی عمودی که در امتداد کانال حفر می‌شود، هوای زیرزمین به سطح منتقل شده و باعث کاهش دمای بالای سطح زمین می‌شود

کاربردهای بی‌‌‌‌‌نظیر قنات‌‌‌‌‌ها

زهره منتظر، کارشناس سیستم آب، در این باره بیان می کند: «این قنات‌های زیرزمینی کاربرد زیادی دارند. آن‌‌‌‌‌ها منبع تامین آب هستند و خنک کردن خانه‌ها و نگهداری مواد غذایی در دمای ایده‌آل را ممکن می‌سازند.» تخمین زده می‌شود امروزه ایران حدود ۳۳ هزار قنات عملیاتی داشته باشد، رقمی که کاهشی قابل توجه در مقایسه با ۵۰ هزار قنات مورد استفاده در اواسط قرن بیستم نشان می‌دهد.

سازمان یونسکو می‌گوید: کاهش تعداد قنات‌ها تا حدی به دلیل خشک شدن منابع آب زیرزمینی به علت مصرف بیش از حد است. مقامات ایرانی در سال‌های اخیر به دنبال بازسازی قنات «زارچ» در عمق ۳۰ متری زمین بوده‌اند که ۷۰ کیلومتر در سراسر یزد امتداد دارد. این قنات طولانی‌ترین و یکی از قدیمی‌ترین قنات‌های جهان با قدمت حدود ۳ هزار سال محسوب می‌شود. منتظر می‌گوید: «روزی که سوخت‌های فسیلی تمام شود، باید به این روش‌ها برگردیم.»

منبع خراسان