مرگ آبخوان همه‌چیز را نابود می‌کند

در مقیاس جهانی پدیده فرونشست از شرق آسیا تا چین و هند، پاکستان، ایران و عربستان، حتی در بخش‌هایی از ایتالیا و امریکا مشاهده می‌شود.

اخبار سبز کشاورزی ؛ فقط ایران نیست که از این پدیده رنج می‌برد. اما برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۳ تا ۵ درصد فرونشست‌های جهان عددی بالغ بر ۱۰ سانتیمتر در سال دارد.

یعنی عمده فرونشست‌ها کمتر از این عدد است. ما در کرمان با نرخ فرونشست سالانه ۴۰ سانتیمتر روبه‌روییم، در استان البرز این نرخ ۳۲ سانتیمتر در سال و در کلانشهر اصفهان بیش از ۱۵ سانتیمتر است و در جنوب کلانشهر تهران این عدد به بیش از ۲۴ سانتیمتر می‌رسد. اگر بخواهیم با نرم جهانی مقایسه کنیم، کشور ما جزء رکوردداران فرونشست زمین در جهان محسوب می‌شود.

بخشی از دلایل این فرونشست تغییراقلیم است که به کم‌آبی و تغییر روند نزولات جوی منتهی شده و سهمی ۱۵ درصدی در این روند دارد. اما نکته‌ای که موجب بیلان منفی آبخوان‌های ما شده، میزان بی‌رویه برداشت آب زیرزمینی است.

می‌شود با اطمینان گفت که هیچ کشوری به اندازه ما این‌قدر بی‌رحمانه منابع آب زیرزمینی خود را به‌هدر نداده است. میزان آبی که از سفره‌های تجدیدپذیر کاسته شده حدود ۱۴۰ کیلومتر مکعب است.

اگر بخواهیم ابعاد این میزان آب را نشان دهیم باید کانالی به عرض یک کیلومتر با عمق ۱۰۰ متر را بین خلیج فارس و دریای خزر را تصور کنیم. این، همان حجمی از آب‌های زیرزمینی است که در این سال‌ها کاسته شده است. این بیلان منفی از دهه ۱۳۵۰ آغاز شده و در دهه ۱۳۷۰ سرعت گرفته است.

ما این آب را به دلیل کشاورزی نادرست، آبیاری غلط، چاه‌های غیرمجاز متعدد و جانمایی غلط صنایع آب‌بر در استان‌های کویری از دست داده‌ایم. این مسائل دست به دست هم داده و این نقصان را رقم زده است.

اعتقادم بر این است که تنها فرصت تجدیدنظر ما در این روند حدود ۱۰ سال و در بعضی مناطق حدود پنج سال است. در غیر این صورت به یک شرایط حدی می‌رسیم که به آن «مرگ آبخوان» گفته می‌شود. این فرصت بسیار کمی است که با کمال تأسف باید بگویم در مدت ۲۵ سال فعالیتی که داشته‌ام، خبر ندارم جایی کاری صورت گرفته باشد. موضوعی که در این خلال به آن کمتر توجه می‌شود، تبعات همین خالی‌شدن آبخوان‌هاست. در رسانه‌ها از قول یکی از مسئولان استان مازندران خواندم که در طول دو سال بیش از ۸۰۰ هزار نفر به این استان مهاجرت کرده‌اند.

نمودارهای مرکز آمار هم نشان می‌دهد برخی استان‌ها ظرف چند سال آینده به‌دلیل مهاجرت، رشد منفی خواهند داشت. اما شاید باورنکردنی باشد اگر بدانیم در همین نیمه شرقی استان مازندران، فرونشست زمین به سالانه ۱۰ سانتیمتر رسیده است؛ یعنی جایی که قبلا فرونشست نداشتیم. قطعا مهاجرت از استان‌های خوزستان، اصفهان، کرمان و سایر استان‌هایی که شرایط مطلوب زیستی خود را از دست داده‌اند به مازندران و سایر استان‌ها، مقصد را هم دچار فرونشست می‌کند و این‌بار سرعت آن را هم افزایش می‌دهد.

کسی باور نمی‌کرد که استان مازندران که استانی پرآب و سرسبز محسوب می‌شود این‌چنین با مشکل روبه‌رو شود. به این مسئله پس‌روی آب دریای مازندران را باید اضافه کرد چراکه همین افت سطح، به مکش آب‌های زیرزمینی به طرف دریا منجر می‌شود و همین موضوع فرونشست را تشدید خواهد کرد.

فرونشست دامن همه‌جا را گرفته است. باور می‌کنید در محوطه تخت جمشید شکاف فرونشستی داشته باشیم؟ موضوع فقط اقتصاد نیست، بلکه فرونشست حتی تاریخ ما را هم با خطر روبه‌رو کرده است.