حتی یک ریال هم برای اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت نداده‌اند

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ علاوه بر این ابهام‌هایی وجود دارد که طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران، به سرعت بهانه‌ای برای ایجاد رانت و تبدیل به اهرمی برای کسب منافع شخصی شود. حال بیش از یک سال از طرح آن می‌گذرد و روشن نیست که تاکنون چه توفیقی کسب و چه چشم‌اندازی برای اجرای آن وجود دارد.

برای بررسی میزان پیشرفت طرح کاشت یک میلیارد درخت و ابهام‌هایی که پیرامون آن مطرح می‌شود با دکتر رضا احمدی مجری این طرح در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد:

این طرح هم اکنون در چه موقعیتی و اجرای آن چه چشم‌اندازی دارد؟

این طرح چهار ساله و قرار است سالانه 250 میلیون اصله نهال تولید و کاشته شود، اجرای این طرح از شهریور سال گذشته شروع و تولید نهال آن برای سال اول به پایان رسیده و خوشبختانه استان‌ها در مرحله کاشت هستند.

چون مساله نقشه و مکان‌یابی این طرح بسیار مهم بود، تهیه نقشه‌ برای آن زمان می‌برد که از اسفند ماه 1401 تا اردیبهشت ماه امسال تهیه نقشه کاشت و مکان‌یابی آن انجام شده، مطالعات آن انجام، چاله‌کنی‌ها و گودبرداری آن‌ها به پایان رسیده که اکنون در استان‌ها کار کاشت شروع شده است.

برای 250 میلیون اصله مرحله نخست؟

برای آن 250 میلیون اصله، این اتمام کار نیست چون ما باید 250 میلیون اصله نهال دیگر برای سال آینده تولید کنیم که این را در جلسه‌ای هفتگی با استان‌های سراسر کشور مطرح کرده‌ایم. صبح یکشنبه‌های هر هفته در جلسه‌ای با مراکز استان‌ها هم میزان پیشرفت کار بررسی می‌شود و هم مشکلات و موانع کار در استان‌ها دریافت تا کار عملیاتی شود.

اکنون مهم‌ترین وجه این کار مردمی بودن آن است و ما با اجرای فعالیت‌های آموزشی و ترویجی در سراسر کشور روال خاصی را در این باره پیگیری می‌کنیم. این آموزش‌ها توسط مراکز سازمان در تمام استان‌ها اجرا می‌شود و دانش‌آموزان، دانشجویان، کسبه، بازاریان، هلال احمر و داوطلبان آن، شهروندان معمولی و عادی و همه را در بر می‌گیرد.

 علاوه‌بر این گروه‌های بسیج سازندگی و نیروی مقاومت بسیج مستضعفین سپاه پاسداران، ارتش، نیروی انتظامی و... وارد این فعالیت شدند، ما 900 تفاهم‌نامه در سطوح ملی و استانی امضاء کرده‌ایم و 70 دستگاه به طور مستقیم وارد اجرای این طرح شده‌اند.

بخش دیگر کار مربوط به فعالیت‌هایی در این باره است که اکنون بذر را از کجا تهیه کنیم، کجا قلمه را انتخاب کنیم و سایر نکات مهم که همکاران این سازمان در استان‌ها به بهترین نحو ممکن شکل گرفته است.

فکر می‌کنید مرحله کاشت 250 میلیون اصله نهال مرحله اول تا کی به پایان برسد؟

کاشت درخت مانند سال زراعی است و با همان تقویم پیش می‌رود، از مهرماه تا مهرماه انجام می‌گیرد و بستگی دارد که شرایط جوی و آب و هوایی استان‌ها چگونه است. پنج ناحیه‌ی رویشی در کشور داریم که این پنج ناحیه هر یک اقلیم خاص خود را دارند و باید گونه‌های مطابق با آن اقلیم در آن‌ها کاشته شود.

این گونه‌‌ها هم اکنون تولید شده و خوشبختانه استان‌ها پای کار هستند. مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد هم همین طور فعال هستند و کار خیلی خوبی که در این موضوع صورت گرفت، آن بود که آقای دکتر نوبخت رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برای کلیه سازمان‌های مردم نهاد حکم زد و پیش‌بینی‌ها آن است که به سرعت کاشت آن 250 میلیون اصله مرحله اول به پایان برسد.

هم اکنون با بسیج سازندگی، هلال احمر و وزارت دفاع همکاری‌هایی داریم. در واقع خیز برداشته شده برای کاشت صد میلیون اصله توسط حوزه منابع طبیعی، شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و... به آن صد میلیون اصله اضافه می‌شود.

با این حساب فکر می‌کنید تا مهرماه آینده آن 250 میلیون اصله مرحله اول کاشته شود؟

من پیش‌بینی‌ام این است که تا بهار آینده بخش عظیمی از این نهال‌ها کاشته و نگهداری و مراقبت از این نهال‌ها آغاز شود، چون مراقبت، از کاشت آن برای ما مهم‌تر است. این کار توسط بخش‌های مختلف مردمی باید انجام بگیرد و به همین خاطر برنامه‌ریزی کرده‌ایم و نقشه راه تهیه شده که چه گروه‌هایی در چه مرحله‌ای کار را انجام دهند، مثلا بسیج، وزارت دفاع، وزارت راه و... هر یک چه بخشی و در چه مناطقی کار کنند.

وظایفی هم برای بخش خصوصی و بر اساس وظایف اجتماعی تدوین شده است. این طرح یک احصاء کلی از برنامه کاشت نهال در کشور است و این نیست که فقط در سازمان منابع طبیعی انجام شود. هر نهالی که توسط شهرداری‌ها، شهروندان و... کاشته می‌شود باید احصاء شود که چه کسی یا چه نهادی و چه تعداد درخت کاشته است.

علاوه بر نهال‌هایی که ما تهیه کرده‌ایم معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی هم نهال‌هایی را تهیه کرده‌اند که میوه‌ای است. آخرین آمار آن‌ها تهیه 62 میلیون نهال میوه است که فقط برای امسال تهیه کرده‌اند. ما خودمان نهال‌های مثمر جنگلی داریم. گونه‌هایی مانند سماق، سنجد، بادام و پسته‌های‌وحشی، گونه‌های جنگلی ما هستند.

این‌‌ها نیاز آبی پائین دارند، به شرایط خشکی مقاوم و خاک‌های فقیر را می‌پسندند و می‌توان آن‌ها را در اطراف روستاها و مناطق خشک کاشت. بخشی هم به نام زراعت چوب داریم که برای صنایع چوب و کاغذ، درخت می‌کارند که فعالان عرصه صنایع چوب و کاغذ برای رفع نیازها و تامین چوب برای این صنعت، مبادرت به کاشت درخت می‌نمایند و اکنون در حال کاشت درخت به این منظور هستند.

اولین اقدام و اولویت ما حفظ وضع موجود است، بعد از آن کاشت مطرح می‌شود که مراقبت و حفاظت بعدی را به دنبال دارد. همین حضور ما و مردم در عرصه‌ها، به معنای حفاظت است. مثلا در مواردی، همین که پلیس حضور دارد و چراغ‌گردان آن دیده می‌شود، کفایت می‌کند.

برای حفظ درصدی از نظم. همین حضور همکاران ما در مناطق جنگلی و درخت کاری‌ها، نقش مشابه حضور پلیس را دارد. این بهره‌برداری‌هایی است که از عرصه‌های ما صورت می‌گیرد.

چند درصد از نهال‌هایی که کاشته شده مثمر و چند درصد آن غیرمثمر است؟

نهال‌های تولید شده در معاونت زراعت و باغبانی کلا مثمر است. اما در حوزه کاری سازمان منابع‌طبیعی، 15 تا 20درصد نهال‌های مثمر جنگلی است. البته ما به دلیل وجود بحث آفات و امراض گیاهی و مانند آن اجازه کاشت درختان مثمر را در جنگل‌های‌مان نداریم. حدود 40 تا 50 میلیون از 250 میلیون اصله نهال‌هایی که در این سازمان تولید شده، مثمر جنگلی است.

این نکته را هم توجه کنید که ما در سازمان منابع‌طبیعی هیچ‌گونه‎‎‌ای از درختان را غیرمثمر نمی‌دانیم، اما چون مردم میوه را مهم می‌دانند بحث مثمر و غیرمثمر پیش آمده است. ما در این سازمان همه درختان را مثمر می‌دانیم چون هر درختی ثمری دارد.

اگر جنگل‌کاری 3 میلیون هکتاری در ایران، در حوزه بیابان‌زدایی و جنگلی صورت نگرفته بود خیلی از شهرهای ایران باید خالی از سکنه می‌شدند. یعنی شرایط زیست در آن‌ها وجود نداشت، روستاها از بین می‌رفت و تاسیسات مملکت مانند نیروگاه‌ها، فرودگاه‌ها، چاه‌های نفت و خطوط انتقال نفت و ... باید برچیده می‌شد.

اما به نظر کارشناسان و تحلیلگران با امکانات و منابع موجود و بوروکراسی و شعارزدگی، این اقدام و کاشت یک میلیارد درخت در سال 1405 پایان نخواهد یافت؟

ما الان داریم کار می‌کنیم و پیش‌بینی‌هایی که بگوییم در ان زمان تمام نمی‌شود، ممکن نیست. گاهی اوقات شرایطی وجود دارد که ممکن است فراتر از این ارقام کار شود، ولی بعید نیست. ممکن است مشکلاتی وجود داشته باشد که کار به اتمام نرسد اما اکنون تلاش برای این است که حتما کار به اتمام برسد. سعی سازمان منابع طبیعی و وزارت جهادکشاورزی بر این است که کار در ظرف زمانی تعیین شده به پایان برسد.

این فرمایش شما درست است و همان موقع هم رهبری بر اجرای این طرح تاکید کردند، اما پرسش آن است که زمان‌دار و طولانی شدن اجرای طرح می‌تواند باعث خستگی دست‌اندرکاران و به حاشیه رفتن یا متوقف شدن طرح و اجرای آن ‌شود، چون طرح‌های نیمه‌تمام رها شده زیاد داریم. آیا این سرنوشت در انتظار طرح کاشت یک میلیارد درخت نیست؟

این برنامه‌ای کلان در حوزه منابع طبیعی است و باید زمان بر باشد، کاشت یک میلیارد نهال و نگهداری از آن کاری فوری و با عجله نیست. کاری است که باید در ظرف زمانی خود اجرا شود و تولید نهال در نهالستان‌های ما براساس فرایند مشخصی صورت می‌گیرد. انتخاب و نگهداری از بذر، آزمایش خاک تامین آب و.... تماما باید انجام شود و سپس اقدام شود که آن هم فرایندی دارد.

باید نهال پرورش داده شود و از نظر رشد به زمانی برسد که امکان انتقال آن وجود داشه باشد. به همین خاطر در کار ما زمان بسیار مهم است. گفته شده که کشورهای جهان باید از طریق کاشت نهال به کاهش کربن در هوا کمک کنند. این کار باید تا پایان همین دهه یعنی سال 2030 باید انجام شود.

هم اکنون طرح کاشت هزار میلیارد درخت در کشورهای جهان وجود دارد و کشورها متعهد شده‌اند که تا پایان سال 2030 در کشورهایشان درخت بکارند. ما نیز در زمره کشورهای جهان هستیم. باید تلاش کنیم تا سهم خودمان را در این باره انجام دهیم؛ عربستان 50 میلیارد درخت تعهد دارد، ترکیه 5/6 میلیارد، اتیوپی یک میلیارد، چین 70 میلیارد درخت که 50 میلیارد درخت آن را کاشته است.

شرکت‌هایی مانند اپل، اچ‌پی، نستله و ... هم براساس مسئولیت‌های اجتماعی تعهد کرده‌اند که میلیاردها درخت در کشورهای دیگر بکارند. در ایران هم هر اصله درختی که کاشته می‌شود در این طرح به حساب می‌آید.

این طور نیست که زمان بگذرد و طرح کنار گذاشته شود یا به فراموشی سپرده شود این طرح دوره دارد و برخی از دوره‌ها ده ساله است.

وزیر وقت گفته بود در این طرح از آب سبز و آب باران استفاده می‌کنیم. دست کم در سال اول این امر امکان‌پذیر نیست برای آب‌رسانی به این درختان که عمدتا در مناطق بیابانی کاشته خواهند شد، چه فکری شده است؟

برنامه‌ریزی‌هایی که صورت گرفته است براساس کاشت درخت در مناطق آبخیزداری است یعنی بحث ما تله‌اندازی قطرات آب برای زنده ماندن گیاهان است یعنی آبخیزداری و آبخوان‌داری نوین، بخش‌های مختلفی در کشور داشته و تجربه موفق انجام این کار را داریم.

ما جنگل‌کاری‌هایی در مناطق خشک و نیمه خشک ایران انجام داده‌ایم. مانند سوسنگرد در خوزستان و... جنگل‌کاری‌هایی از قبل انجام شده و تجربه‌هایی وجود دارد که ما آن تجربه‌ها را مطالعه کرده‌ایم. ظرفیت آب و خاک کشور که تغییر چندانی نکرده است.

در گذشته با یک متر مکعب آب، یک هکتار آبیاری می‌شد، الان این میزان به 3 دهم مترمکعب آب رسیده است. کاشت درخت در فصل مناسب هم باعث می‌شود که در مصرف آب صرفه‌جویی شود.

گاهی اگر گونه‌ای در بهار کاشته شود حتما به آبیاری نیاز دارد، اما همین گونه اگر در پاییز کاشته شود میزان نیاز آن به آب به شدت کاهش پیدا می‌کند و دوره بحران را پشت سر می‌گذارد، چون وقتی در پائیز کشت می‌شود آب بارندگی پائیزه و زمستانی داریم. در بهار هم بارندگی داریم که این نیاز به آبیاری را کم می‌کند.

البته نگرانی شما در مورد آبیاری نهال‌های کاشته شده درست است. ضمن این که هدف ما این است که با اجرای این طرح اضافه برداشتی نسبت به گذشته از آب‌ها انجام نگیرد.

یعنی اجرای این طرح به آب کشاورزی که هم اکنون وجود دارد آسیبی نمی‌رساند و برداشتی از این آب انجام نمی‌گیرد؟

نه هیچ‌گونه آسیبی نمی‌زند و کشاورزی را تحت فشار نمی‌گذارد. اگر غیر از این باشد ما خودمان اجازه توسعه جنگل‌ها را به قیمتی که به کشاورزی و اب کشاورزی آسیب برساند، نمی‌دهیم. این‌ها باید هماهنگ باشد.

آیا فکر می‌کنید تا سال 2030 کاشت یک میلیارد درخت در ایران به پایان برسد؟

حتما به پایان می‌رسد هم اکنون هفت سال تا آن زمان وقت داریم. پیش‌بینی‌های ما دقیق و متقن می‌گوید که حتما این کار انجام خواهد شد و با ظرفیتی که از مردم‌مان سراغ داریم نتیجه کاشت یک میلیارد درخت حتما حاصل می‌شود.

آیا برای کاشت یک میلیارد درخت و مراحل آن، تقویم زمانی تهیه شده است؟

ما هرهفته در تمام استان‌های کشور پویش داریم که نیروی انتظامی، بسیج، ارتش و... در آن مشارکت دارند. آحاد جامعه و سازمان‌های مردم نهاد در این پویش حضور دارند و برای هر یک از گروه‌ها و نهادها وظایف مشخص تعریف شده است که چه گونه‌ای از درخت، در کدام نقطه چند اصله و در چه زمانی باید کاشته شود.

آیا مقامات مسئول می‌توانند با استناد به این تقویم زمانی اعلام کنند که چقدر از اهداف تعیین شده جلوتر یا عقب‌تر هستند؟

ما سامانه‌ای به نام ساتک داریم که مشخصا کاشت تولید نهال را پایش می‌کند. سامانه ثبت درخت کاری که برای همه قابل مشاهد است، همه اطلاعات مربوط به کاشت یک میلیارد درخت را ارائه می‌کند.

این اطلاعات همیشه به روز می‌شود. الان نهال‌های 250 میلیون کاشت درخت برای سال اول تهیه شده است و امسال ما کار سخت‌تری نسبت به سال گذشته داریم چرا که در سال گذشته فقط نهال تولید کردیم امسال هم باید آن 250 میلیون اصله را در طبیعیت بکاریم و همه 250 میلیون نهال برای سال دوم تهیه کنیم. این کار ضعف‌هایی هم دارد مثل تامین اعتبار که بسیار اهمیت دارد.

درست است که از ظرفیت مالی نهادها، بخش خصوصی و... برای اجرای این طرح استفاده می‌شود اما به هر حال انجام این کار عظیم بودجه‌ای عظیم می‌طلبد آیا این بودجه به طور سنواتی و مداوم دیده شده است و آیا وجود این بودجه، رانت و یا سوء استفاده‌های احتمالی ایجاد نمی‌کند؟

از ابتدا قرار شد برای اجرای این کار از ظرفیت خیرین، نیکوکاران و مسئولیت‌های اجتماعی، صنایع استفاده شود به همین دلیل نام آن طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت تغییراتی در آن داده شد، اما هدف این است که بدون بودجه دولت این کار انجام بگیرد. ممکن است بتوان بدون هیچ گونه اتکاء به اعتبارات دولتی، اجرای این طرح را دنبال کرد. اما برخی بخش‌های آن مانند آموزش و... وجود دارد.

در مورد تولید نهال، مثلا در برخی بخش‌ها مانند پتروشیمی‌ها ظرفیت‌هایی برای کاشت و تولید نهال وجود دارد مثلا مدیران پتروشیمی‌ها به حضور وزیر جهادکشاورزی رسیدند و اعلام کردند که عملیات کاشت و نگهداری صد میلیون اصله نهال از آن یک میلیارد درخت را از ابتدا تا انتها انجام می‌‎دهند، یعنی 10درصد از کل یک میلیارد درخت بر عهده پتروشیمی‌ها است برخی شرکت‌های دیگر هم ورود کردند که آنان با عضوگیری و همکاری با افراد و نهادها این طرح را پیش می‌برند.

قیمت جهانی تمام شده تولید هر اصله نهال 2/5 دلار است برای ما طبق فهرست بها تولید هر نهال 6500 تومان هزینه در بر دارد در 1402 ما به استناد آن 6500 تومان برای هر نهال که برآورد کردیم، رقم بالایی حاصل شد.

با مراقبت و نگهداری بعدی این رقم به 100 هزار تومان برای هر نهال رسید که 100 هزار میلیارد تومان برای کاشت و نگهداری یک میلیارد درخت بودجه نیاز دارد. امکانات خودمان مانند نهالستان، نیروی کار، خودرو و... داریم، این بودجه سرانجام به 18 هزار میلیارد تومان رسید که این رقم برای چهار سال اجرای این طرح است. یعنی سالی 4500 میلیارد تومان. اما با این رقم موافقت نشده است اکنون فقط با 237 میلیارد تومان بودجه موافقت شده که تا امروز حتی یک ریال از آن تخصیص داده نشده است.

فقط این کار با همت دوستان و همکاران پیش رفته است. البته عدم تخصیص این بودجه حتما باعث تضعیف اجرای طرح خواهد شد و سرانجام اینکه باید بودجه لازم تخصیص داده شود.

دوستان ما در سازمان برنامه و بودجه، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت جهادکشاورزی باید کمک کنند تا اجرای این طرح که فرمایش رهبری است بر زمین نماند.

این مقدار گفته شده کمترین رقم ممکن برای اجرای این طرح است و واقعیت آن است که حاکمیت و دولت باید هزینه‌هایی را برای کاشت درخت لحاظ کنند تا این طرح اجرایی شود و به سرانجام برسد.