کنترل بیابانزایی و تثبیت شن‌های روان، نیازمند عزم ملی

اخبار سبز کشاورزی؛ بیابانزایی یکی از سه چالش عمده قرن بیست و یکم در جهان است. ایران در کمربند بیابانی دنیا (20 تا 40 درجه عرض شمالی و جنوبی) واقع شده و متاسفانه با داشتن 2/1 درصد خشکی‌های جهان، حدود 4/2 درصد بیابان‌های جهان را درخود جای داده است.

فرسایش بادی و حرکت ماسه‌های روان از مهم‌ترین عوارض بیابانزایی در کشور بوده که با تهدید روستاها، کاهش حاصلخیزی خاک، خسارت به زیرساخت‌ها و کاهش ظرفیت ذخیره‌سازی آب در سدها، مهاجرت کشاورزان را به‌دنبال داشته و درنتیجه امنیت غذایی را به مخاطره می‌اندازد.

خوشبختانه، ایران از پیشتازان کنترل بیابانزایی و تثبیت شن‌های روان در دنیا با سابقه حدود 60 ساله بوده، به‌گونه‌ای که در سال 2019 و بر اساس اعلام کنوانسیون مقابله با بیابانزایی ملل متحد (UNCCD)ایران به عنوان دومین کشور موفق در زمینه مقابله با بیابانزایی در آسیا (بعد از چین) معرفی گردید؛ اما به‌دلیل گستره وسیع بیابان‌ها و گسترش آن به‌دلیل وقوع خشکسالی‌های متوالی چندین ساله، فشار مازاد بر مراتع، و اثر پذیری از سایر کشورها، اجرای عملیات مقابله با بیابانزایی و کنترل شن‌های روان در کشور، نیازمند عزم ملی و مشارکت سازمان‌ها و تشکل‌های ذی‌ربط می باشد. در این راستا، توجه به واقعیت‌های ذیل می‌تواند اهمیت موضوع را بیشتر نمایان سازد:

الف. در حال حاضر، سطح کانون‌های بحران فرسایش بادی کشور 14 میلیون هکتار بوده و انجام تعهد کاهش 20 درصدی سطح کانون‌های بحران فرسایش بادی و کاهش حداقل 20 درصدی میزان فرسایش خاک (مطابق ماده 32 ذیل فصل هفتم قانون برنامه هفتم پیشرفت)، براساس برآوردهای کارشناسی، نیازمند انجام 1/7 میلیون هکتار مقابله با بیابانزایی در قالب عملیات نهالکاری، احداث بادشکن زنده و غیر زنده، مدیریت رواناب، احداث تله رسویگیر، مدیریت جنگل‌های دست کاشت و غیره داشته که تحقق آن نیازمند تامین 30/2 همت اعتبار در طول پنج سال می باشد لذا گزینه‌ای جز مشارکت و همکاری همگانی برای تحقق تعهدات برنامه متصور نمی‌باشد.

ب. پایداری و اثربخشی انجام عملیات مقابله با بیابانزایی نیازمند اتخاذ سیاست‌های جامع‌نگر و یکپارچه مبتنی بر مشارکت مردم و همکاری دستگاه‌های متولی (مبتنی بر اسناد بالادستی نظیر مواد 15، 22 و 24 قانون هوای پاک مصوب 1396 مجلس شورای اسلامی) با هدف ارتقای بهره‌وری آب و کاهش هزینه هاست که در دستور کار سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری قرار داشنه که از آن جمله می‌توان به اجرای تلفیقی عملیات احیایی و مدیریت رواناب (مبتنی بر نقشه سلامت حوزه آبخیز)، استفاده از پساب تصفیه شده صنایع، کاربرد مالچ‌های زیستی، تاکید بر کاربرد بادشکن غیرزنده و موانع توری (براساس همکاری مشترک با چین)، ساماندهی خیرین حوزه بیابانزدایی و تقویت صندوق‌های حمایت از منابع طبیعی اشاره نمود.

ج. همکاری و برنامه‌ریزی سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌های متولی و موثر بر کنترل کانون‌های بحران فرسایش بادی (منشا حرکت شن‌های روان) نظیر وزارت جهاد کشاورزی (در کنترل زمین‌های زراعی شخم خورده)، سازمان محیط زیست (در کنترل تالاب های خشکیده که 880 هزار هکتار از 14 میلیون هکتار را شامل می‌شوند)، وزارت راه و شهرسازی (جاده‌های خاکی)، وزارت نیرو (مسیل‌های رسوبی)، وزارت صنعت، معدن و تجارت (باطله‌های معادن) و غیره در تحقق اهداف برنامه هفتم در کنترل فرسایش خاک ضروری است.

د. استفاده از ظرفیت سازمان‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی نظیر کنوانسیون مقابله با بیابانزایی ملل متحد (UNCCD) در انجام همکاری‌های مشترک فرامرزی از قبیل تبادل تجربیات موفق، اجرای پروژه‌های مشترک با توجه به حضور فعال و تاثیرگذار ایران در این سازمان‌ها، می‌تواند تا حد قابل‌توجهی اثربخش باشد.

غلامرضا هادربادی، عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور