جای خالی سورتینگ محصولات کشاورزی

طی چند دهه اخیر، عرضه و تقاضا برای بسیاری از تولیدات، اعم‌از صنعتی، کشاورزی، خدماتی و … بسیار متنوع گردیده و آنهایی که توان مالی بیشتری دارند مایل به خرید کالاهایی با درجات کمیت و کیفیت بالاتر هستند.

اخبار سبز کشاورزی ؛ این رفتار از مسکن، اتومبیل، لباس و صدها کالای دیگر گرفته تا محصولات کشاورزی را در بر می‌گیرد و هر فردی بنابر سلیقه و قدرت خرید خود اقدام به انتخاب یک محصول می‌نماید و در این جا است که موضوع سورتینگ(Sourting)، دسته‌بندی، درجه‌بندی و به‌اصطلاح «غربال کردن» صدها هزار محصول مختلف، پای به عرصه می‌گذارد.

در این‌جا قصد ورود به مقولاتی دیگر را نداشته و فقط به درجه‌بندی در بخش محصولات کشاورزی و لزوم توجه به آن و مزایایی که می‌تواند داشته باشد، می‌پردازیم.

تعریف: سورتینگ تعریف چندان طولانی ندارد. این کار عبارت است از: درجه‌بندی محصولات براساس وزن، اندازه، حجم، رنگ، جداسازی محصولات بیمار، آفت‌زده و آسیب‌دیده، دفع ناخالصی‌ها و رعایت یک دسته از اصول و قواعد موردنظر مصرف‌کننده و معیارها و استانداردها تا محصولاتی با کیفیت به بازار عرضه شود.

چرا سورتینگ؟!: محصولات کشاورزی و عمدتا میوه‌ها، اساسا شکل، اندازه، رنگ و وزن یکسانی روی درخت ندارند و هنگامی که فصل برداشت محصول فرا می‌رسد، امکان دارد که الزاما تمام محصول با شرایط مختلف کمیت و کیفیت در یک روز برداشت شود.

چنین میوه‌هایی ازقبیل: مرکبات، انواع سیب، پسته و گردو و بسیاری از محصولات دیگر دارای درجات مختلف کیفیت بوده و باید جداسازی و تفکیک شوند. برای انجام چنین کاری سیستم‌های مختلف سورتینگ وجود دارد که می‌تواند جنس را بر اساس رنگ یا وزن و یا قطر و اندازه میوه، دسته‌بندی نماید. اگر چه می‌توان با دخالت انسان مقداری از این کارها را انجام داد، اما در شرایط محصول انبوه، این کار از توان انسان خارج و باید به روش مکانیزه انجام شود.

دستگاه‌های دارای صفحه نمایش، غربال و یا دیافراگم ثابت و سیار که محصولات را براساس ویژگی‌های مختلف جداسازی می‌کنند، کمک شایان توجهی به سورتینگ محصولات کشاورزی می‌‎نمایند. سرعت بالای این سیستم‌ها موجب می‌شود که محصولات در کوتاه‌ترین زمان، درجه‌بندی، بسته‌بندی و آماده عرضه به بازار مصرف شوند.

مزایای سورتینگ

به دلیل اختلاط میوه‌ها و محصولات برداشت شده در رده‌های مختلف، سورتینگ مانع از به هدر رفتن محصولات درجه 2 و 3 می‌شود، چرا که این دسته از محصولات، اعم‌از میوه‌ها یا غلات، مشتریان خاص خود را دارند. در ابتدا افرادی که توان مالی خرید میوه‌های درجه یک را ندارند، اقدام به خرید میوه‌های دسته دوم می‌کنند و میوه‌های درجه 3 نیز برای فرآوری در صنایع‌تبدیلی و تکمیلی راهی انواعی از کارخانه‌ها می‌شوند.

انواع آبمیوه، شربت‌ها، کمپوت‌ها، رب، مارمالاد، پودر، کنسانتره و … حاصل همین میوه‌های درجه 3 است که اگر چه امکان دارد از نظر رنگ، اندازه و وزن چندان مورد اقبال مشتریان نباشند، اما می‌توانند ضمن جلوگیری تبدیل شدن به ضایعات، موجب ایجاد ارزش‌افزوده به یک محصول نه‌چندان مطلوب گردند.

یکی از اهداف اصلی سورتینگ، بسته‌بندی و عرضه محصولات درجه یک به مشتریان و مصرف‌کنندگان، چه در داخل کشور و یا صادرات به سایر کشورها است. به‌عنوان مثال یکی از با ارزش‌ترین این محصولات پسته است که ارزش صادراتی زیادی داشته و آن زمان که ایران بزرگ‌ترین صادرکننده پسته در جهان بود، ارزآوری قابل‌توجهی داشت.

عواقب بی‌توجهی به سورتینگ

با وجود آن که بازار رقابت در عرضه محصولات کشاورزی در جهان بسیار گسترده و وسیع است اما متاسفانه هنوز اقدام قابل‌توجه و سازنده‌ای از سوی مسئولان و برنامه‌ریزان در این عرصه به اجرا در نیامده به‌گونه‌ای که حتی قادر به حضور در بازار کشورهای همسایه نیز نیستیم. یکی از علل این ناتوانی نداشتن زیرساخت‌های لازم برای درجه‌بندی و بسته‌بندی محصولات کشاورزی است به‌گونه‌ای که برخی از محصولات در کیسه‌های پلاستیکی 40 تا 50 کیلوگرمی و یا گونی‌های مملو از خاک و ضایعات به دست مشتریان می‌رسد. صادرات فله‌ای محصول با ارزشی مانند زعفران را باید به یک فاجعه تشبیه نمود که شوربختانه همچنان ادامه دارد.

عقب‌ماندن از بازارهای رقابتی محصولات کشاورزی، دودش به چشم تولیدکنندگان آن‌ها خواهد رفت و در جایی که ما در تمام گوشه و کنار کشور نیازمند ایجاد زمینه‌های اشتغال هستیم، باید به این عرصه گسترده تولید و عرضه تجارت توجه شود و از تبدیل شدن میلیون‌ها تن از محصولات کشاورزی به ضایعات، با بهینه‌کردن شرایط درجه‌بندی و بسته‌بندی آن‌ها به سرمایه‌های ملی کمک نمود.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۷۷ - مرداد ۱۴۰۲