نفس‌های آخر دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران، از اواسط دهه ۸۰ خورشیدی در حال آب رفتن است. در سال‌های گذشته این پهنه آبی جان تازه‌ای یافته است اما با شنیده شدن زمزمه‌هایی مبنی بر احداث سد در حوضه آبریز این دریاچه، دوباره زنگ خطر به صدا درآمده است. یک کارشناس آب با تاکید بر ممنوعیت ساخت سد در این حوضه آبریز بر اساس مصوبه ستاد احیای دریاچه ارومیه از خطرات ساخت این سدها می‌گوید.
محسن موسوی خوانساری با اشاره به نیاز آبی دریاچه ارومیه خاطرنشان کرد: منابع و مصارف آب دریاچه ارومیه کاملا مشخص و نیاز آبی این دریاچه بر اساس استانداردهای زیست‌محیطی ۲.۵ میلیارد متر مکعب است. بر اساس مصوبه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۳ مقرر شد که کلیه طرح‌ها اعم از طرح‌های مطالعاتی و اجرایی، متوقف شود. این دستورالعمل توسط معاون اول رییس جمهوری وقت ابلاغ شد. طبق این دستورالعمل نباید به جز سد «چراغ ویس»، سد اضافه‌ای در این منطقه ساخته‌شود. سد های نازلو و باران‌دوزچای در ارومیه، سیمینه‌رود در بوکان و لیلان‌چای در آذربایجان شرقی سد هایی هستند که شامل این طرح شده‌اند.
وی با اشاره به علت توقف اجرای این طرح‌ها گفت: ساخت این سدها متوقف شد چراکه احداث سد، نیاز آبی ایجاد می‌کند و حوضه آبریز ارومیه ظرفیت افزایش نیاز آبی و مصرف اضافی را ندارد.

احداث یک سد دیگر در حوضه دریاچه ارومیه

این کارشناس حوزه آب با اشاره به جلسات برگزار شده برای احداث یک سد در حوضه دریاچه ارومیه اظهارکرد: اخیرا جلساتی توسط شرکت آب منطقه‌ای ارومیه و با حضور نمایندگان مجلس برگزار شد و طبق این جلسات احداث سد نازلو برای تامین آب شرب ارومیه در ۱۴۱۰ و تامین آب شرب برخی مناطق دیگر مورد بحث قرار گرفته است. نکته مهم این است که احداث این سد، بهانه‌ای برای جلوگیری از احداث سدهای دیگر این حوضه آبریز مانند لیلان‌چای، باراندوزچای و سیمینه‌رود باقی نمی‌گذارد و پروژه احداث این سدها دوباره از سر گرفته خواهد شد. درخواست می‌کنیم که با اجرای روش‌های کاهش و مدیریت مصرف آب ، مسئله آب شرب این مناطق - که مد نظر شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی است - حل شود.

لزوم توقف احداث سدهای سیمینه‌رود و لیلان‌چای

موسوی با تاکید بر لزوم توقف احداث سدهای سیمینه‌رود و لیلان‌چای ادامه داد: اخیرا مسئولان و نماینده شهر بوکان درباره احداث سد سیمینه‌رود صحبت می‌کنند. با توجه به اینکه ظرفیت سد سیمینه‌رود ۳۰۰ میلیون متر مکعب است، احداث این سد به معنای مرگ کامل دریاچه ارومیه خواهد بود همچنین مسئولان آذربایجان شرقی معتقدند احداث سد لیلان‌چای برای تامین آب شرب منطقه ملکان ضروری است و قصد اجرای طرح آن را دارند.
وی با اشاره به سیاست‌های اصولی ستاد احیای دریاچه ارومیه برای بازیابی آن اظهارکرد: سیاست‌هایی که در سال ۱۳۹۳ در کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه تصویب شد، طرحی مهندسی و حساب‌شده برای احیای بزرگترین دریاچه داخلی کشور بود اما اجرای پروژه احداث این سدها عملا راهی برای نجات این دریاچه باقی نخواهد گذاشت. ما از طرفی با صرف هزینه‌های گزاف مسیر آب را از مناطق مرزی به سمت دریاچه ارومیه منحرف می‌کنیم و از طرف دیگر زمزمه‌های احداث سد با عنوان طرح‌های توسعه منابع آب به گوش می‌رسد. این تناقض سبب می‌شود علاوه بر صرف هزینه بی‌مورد اقتصادی، هزینه‌های جبران‌ناپذیر زیست‌محیطی نیز به ما تحمیل شود.

تامین آب شرب

موسوی با اشاره به راه‌های موجود برای تامین آب شرب گفت: تامین آب شرب از دو طریق امکان‌پذیر است؛ روش اول استفاده از آب‌های سطحی است که به وسیله سدسازی صورت می‌گیرد. روش دوم استفاده از آب‌های زیرزمینی است. در شرایطی که دریاچه ارومیه در وضعیت مناسبی قرار ندارد و تامین حق‌آبه آن با مشکل روبه رو شده است، توصیه می‌شود به جای احداث سد و اجرای طرح های توسعه،آب شرب از طریق چاه‌های منطقه تامین شود. برای حل این مشکل می‌توان چاه‌های کشاورزی را با هزینه بسیار کمتر نسبت به احداث سد خریداری کرد و سهم آبی که این چاه کشاورزی مصرف می‌کند را به روستاها و بخش‌های منطقه اختصاص داد. در این منطقه خاص توصیه نمی‌شود که بلافاصله و بدون توجه به راه‌های دیگر، احداث سد و استفاده از آب‌های سطحی در دستور کار قرار گیرد.
وی با اشاره به سهم آب‌های زیرزمینی در تامین آب شرب کشور گفت: هم اکنون در کل کشور ۵۰ درصد آب شرب از طریق آب‌های زیرزمینی و ۵۰ درصد توسط آب‌های سطحی تامین می‌شود. در پایتخت نیز ۲۵ درصد آب شرب از طریق آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود.
این کارشناس حوزه آب برای تامین آب شرب ارومیه توصیه کرد: به موازات استفاده از آب سد شهرچای برای تامین آب شرب ارومیه، خرید چاه‌های کشاورزی و تبدیل آب آن‌ها به آب شرب نیز در دستور کار قرار گیرد. تاکید ما بر این نکته است که با توجه به تنش آبی موجود و مشکلات دریاچه ارومیه، به‌طور جد از احداث سد در منطقه ارومیه خودداری شود.
موسوی با تاکید بر فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه اضافه کرد: ستاد احیای دریاچه ارومیه مجددا در دولت آقای رییسی با مدیریت آقای مخبر شروع به کار کرده است و رییس جمهوری بر فعالیت جدی این ستاد تاکید دارد همچنین دستورالعمل های قبلی که در این ستاد تدوین شده همچنان پابرجا است. مشکل این است که فشار از سوی نمایندگان مجلس برای احداث سد بسیار زیاد است و این فشار سبب می‌شود مدیران دستگاه‌های اجرایی تسلیم شوند و تن به اجرای این طرح‌ها بدهند.
وی با اشاره به موضوع مدیریت حوضه آبریز گفت: از ابتدای سال ۱۴۰۰ ساختاری با عنوان مدیریت حوضه آبریز توسط وزارت نیرو تدوین شده است. در تمام دنیا، مسئله مدیریت حوضه آبریز به شکل جدی مطرح است. مدیریت یکپارچه حوضه آبریز به این معناست که هر گونه تصمیم‌گیری درباره تامین منابع و تخصیص مصارف آب باید در مدیریت حوضه آبریز مطرح و تصویب شود. حوضه آبریز دریاچه ارومیه، از سه استان آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان تشکیل شده است. پیشنهاد می‌کنم مسئولان کشاورزی، آب و فاضلاب، آب منطقه‌ای و صنعت این سه استان دور یک میز جمع شوند و منابع و مصارف حوضه آبریز را طبق اصول پایداری سیستم و افزایش تاب‌آوری اکولوژیک منطقه بررسی کنند.
موسوی در پایان با تاکید بر لزوم برگزاری منظم جلسات کارگروه احیای دریاچه ارومیه به ایسنا گفت: با فرض تخصیص 5 /2 میلیارد متر مکعب آب به دریاچه ارومیه به عنوان حق‌آبه زیست‌محیطی و آب مورد نیاز برای حیات منطقه، باقیمانده آب تجدیدپذیر منطقه باید به‌طور اصولی محاسبه و محل مصرف آن مشخص شود. در این صورت ما به یک اکوسیستم پایدار و منطقه‌ای آباد خواهیم رسید. معاون رییس جمهوری با برگزاری منظم جلسات ستاد احیای دریاچه ارومیه فعالیت این ستاد را مدیریت کند و برای شفافیت بیشتر مصوبات آن را از طریق رسانه‌ها به اطلاع عموم برساند.
گفتنی است، ستاد احیای دریاچه ارومیه سال ۱۳۹۲ تشکیل شد و قرار است این دریاچه در مدت ۱۰ سال از ۱۳۹۴ به تراز اکولوژیک خود برسد که حدود یک‌ونیم تا دو سال از برنامه عقب است؛ این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شد. قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه تراز این حوضه آبی بسته، سالانه به طور متوسط ۴۰ سانتی‌متر کاهش می‌یافت. هرچند تراز هزار و ۲۷۴ متر به عنوان ارتفاع اکولوژیک دریاچه ارومیه اعلام شده ولی این دریاچه در تراز هزار و ۲۷۲ متر هم شرایط مطلوبی خواهد داشت و بیش از ۹۵ درصد کانون‌های ریزگرد آن رفع خواهد شد. بنابه گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تاکنون ۱۱ هزار میلیارد برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شده است.