از اسفندارمذگان تا ولنتاین

اخبار سبز کشاورزی؛ این ابراز عشق معمولاً با فرستادن کارت والنتاین به صورت ناشناس انجام می‌شود. این درحالی است که گروهی از ایرانیان بر این باورند که باید روز عشق پارسی – ۲۹ بهمن – را گرامی داشت، نه اینکه به دنبال گسترش فرهنگ های اروپایی و غربی مانند همین ولنتیان بود!

از «اسفندارمذگان» تا ولنتاین

سابقه تاریخی روز والنتاین به جشنی که به افتخار قدیس والنتاین در کلیساهای کاتولیک برگزار می‌شد، باز می‌گردد.

در ایران باستان، نه چون رومیان از سه قرن پس از میلاد، که از بیست قرن پیش از میلاد، روزی موسوم به روز عشق بوده است.

در تقویم جدید ایرانی دقیقا مصادف است با ۲۹ بهمن، یعنی تنها ۳ روز پس از روز والنتاین. این روز سپندارمذگان یا «اسفندارمذگان» نام داشته است.

سپندارمذگان جشن زمین و گرامی داشت عشق است که هر دو در کنار هم معنا پیدا می‌‌کردند. در این روز زنان به شوهران خود با محبت هدیه می‌‌دادند.

مردان نیز زنان و دختران را بر تخت شاهی نشانده، به آنها هدیه داده و از آنها اطاعت می‌‌کردند.

در همین راستا چند سالی است که گروهی از دوستداران فرهنگ ایرانی پیشنهاد کرده‌اند که به منظور حفظ فرهنگ ایرانی سپندارمذگان به جای والنتاین به عنوان روز عشق گرامی داشته شود، اما باز با این وجود جوانان در جریان هیجانات و چشم و هم چشمی‌ها هر سال سعی در باشکوه برگزار کردن این روز را دارند.

چرایی استقبال ولنتاین در ایران

بر اساس مقاله «اشاعه فرهنگی و فرهنگ‌پذیری» نوشته سمانه نیکنام، آن دسته از عناصر فرهنگی، جهانی می‌شود که نیازی از نیازهای انسان را برآورده کند، بنابراین دلیل رشد و رواج فرهنگ ولنتاین در ایران آن است که نیازی را پاسخ می‌دهد، از این موقعیت با عنوان «خلأ فرهنگی» یاد می‌شود.

با این نگاه، پذیرش پدیده‌های فرهنگی به دلیل کمبود یا خلأهای فرهنگ خودی است و طبیعتاً پذیرش فرهنگ جدید با هدف جبران آن خلأ است.

اعتماد یا بی‌اعتمادی؟

بر اساس نتایج تحقیقی تحت عنوان «بررسی جامعه‌شناختی ولنتاین در میان جوانان تهران» برگزار کنندگان ولنتاین به خود عنصر فرهنگی ولنتاین اعتماد کرده‌اند، نه به عرضه‌کنندگان غربی آن.

یعنی برگزارکننده‌های ولنتاین معتقدند با اینکه ریشه ولنتاین غربی است اما می‌تواند در سایر جوامع، کشورها و فرهنگ‌ها هم مورد استفاده قرار گیرد.

دقت داشته باشیم که شاید یکی از دلایل جذابیت و رواج ولنتاین ریشه در تغییر ساختار روابط اجتماعی جنس مخالف در ایران دارد. به هر حال حداقل در دو دهه اخیر ارتباط جنس مخالف تنها محدود به ازدواج نیست.

البته در سال‌های اخیر سعی شده با گشتی در میان اسطوره‌های ایرانی سپندارمذگان را جایگزین ولنتاین کنند. در همین راستا تعدادی از جوانان ایرانی که نسبت به تاریخ باستان ایران علاقه دارند، در این روز پیام تبریک عاشقانه برای دوستان و عزیزان خود می فرستند. با این وجود سپندارمذگان هنوز نتواسته جایگزین مناسبی برای ولنتاین باشد.

روز عشق، تهاجم فرهنگی نمی‌شود

شهلا کاظمی‌پور – جامعه‌شناس – در پاسخ به آنهایی که ولنتاین را تهاجم فرهنگی می‌دانند، می‌گوید: چندی قبل تحقیقی در مورد تهاجم فرهنگی صورت گرفت. براساس نتایج آن هر فرهنگی که وارد کشور می‌شود و با استقبال ایرانی ها مواجه می شود، به دلیل خلاء هایی است که در مورد آنها وجود دارد.

همان جا تهاجم فرهنگی به گلدانی تشبیه شده بود که اگر غنی از آب باشد و بخواهیم آن را آبیاری کنیم، مقداری از آن سرریز می کند ولی اگر تشنه باشد، آب را به خوبی جذب می کند.

در کشور ما نیز تا وقتیکه خلاء شادی و عشق و محبت بین مردم وجود داشته باشد، مردم مانند همان گلدان تشنه پذیرای هر فرهنگ و مراسمی می شوند که به وارد کشور می شود.

وی ادامه می دهد: درست است که ما ایرانی هستیم و در یک کشور اسلامی زندگی می‌کنیم اما در عین حال انسان هستیم و مانند همه انسان‌ها نیازهایی داریم که ربطی به غرب و شرق جغرافیایی ندارد. نیاز به عشق و محبت یکی از این نیازهاست. چنین روزی در غرب شکل گرفته و به کشورهای دیگر هم وارد شده است.

چرا انتقال دانش، ابداعات و ابتکارات تکنولوژیکی غرب به ایران را تهاجم قلمداد نمی‌کنیم و با جان و دل آن را وارد کشور می‌کنیم، چطور گوشی موبایل یا اتومبیل آخرین مدل ساخته غرب را نفی و با آن مقابله نمی‌کنیم و آن را تهاجم نمی‌دانیم اما وقتی به رد و بدل شدن فرهنگ‌ها که می‌رسیم بحث تهاجم فرهنگی مطرح می‌شود.

این جامعه شناس با ذکر اینکه ولنتیان از آن رو مورد استقبال جوانان ایرانی قرار گرفته که خلاء ها و نیازهای آنها را رفع می کند تصریح می کند: جوان تنوع طلب است. می خواهد کیفیت زندگی خود را بالا ببرد، می‌خواهد شاد باشد. اما ما توانسته‌ایم این نیازهای جوانان را پاسخ دهیم که حالا می‌گوییم چرا آنها به سمت ولنتیاین کشش پیدا می کنند؟!

وی با ذکر اینکه واقعیت این است که مسئولان فرهنگی در سال‌های اخیر هیچ اهتمامی برای به رسمیت شناختن روز عشق ایرانی هم نداشته‌اند می گوید: با ورود اسلام مراسم و آیین‌هایی که در ایران باستان جود داشت و با اسلام مخالفتی نداشت، به رسمیت شناخته شد. در سنت‌های باستانی ایران عشق جایگاه بالایی دارد و از آنجا که مدیران فرهنگی هیچ اهتمامی برای به رسمیت شناختن روز عشق ایرانی نداشته و ندارند؛ باید کمی به صداقت آنها در مخالفت با ولنتاین شک کرد.

کاظمی‌پور اضافه می کند: این در حالی است که هیچ وقت مسئولان ما به فکر احیای سنت های باستانی که اشاعه دهنده شادی و عشق نبوده و نیستند تا نیازهای جوانان را برآورده کند. بنابراین نتیجه همین می شود که می بینیم. یعنی روزی مانند ولنتیان که جوانان برایش سرودست می شکنند و هر روز آنرا به شکلی پرزرق و برق تر برگزار می کنند در حالیکه در روز عشق ایرانی، زن به مرد و مرد به زن شاخه گلی یا هدیه ای در حد توان می داد و بیشتر تلاش می کردند تا در این روز به یکدیگر مهر و محبت کنند.

اما در نهایت آیا روز ولنتاین رسمی قابل دفاع در ایران است یا خیر؟ سوالی که کاظمی پور در پاسخ به آن می گوید: به شخصه با آن موافقم. اصولا با هر تغییری که باعث تحول در جامعه شود موافقم. البته بیشتر موافق این هستم که بتوانیم از رسوم باستانی خود برای ایجاد شادی و تحول و انگیزه در جامعه استفاده کنیم ولی در هر صورت نمی توان منکر نقش مثمر ثمر ولنتیان در شادی بخشی به زندگی جوانان شد./آرمان امروز