کرم‌های خاکی و تضمین افزایش محصول

اخبار سبز کشاورزی؛ کرم‌های خاکی نقش اساسی در ارایه برخی از خدمات به اکوسیستم خاک ازقبیل چرخه مواد مغذی در خاک و مدیریت آب دارند که این دو عامل به‌نوبه خود اثرات مهمی در افزایش و بهینه کردن تولید محصول دارند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که حضور کرم‌های خاکی در زمین می‌تواند به‌طور میانگین تا 25درصد به مقدار محصول و تا 21درصد به بیوماس زمین اضافه کند.

نتیجه یک بررسی در سال 2023 نشان داد کرم‌های خاکی سالیانه می‌توانند تا 6/5درصد به مقدار غلات و 2/3درصد به تولید حبوبات در سرتاسر جهان کمک نمایند که رقمی معادل 140 میلیون تُن است، رقمی قابل‌توجه که در صورت نبود این جانوران مفید، کمبود آن محسوس به نظر می‌رسید.

آنچه موجب نادیده گرفتن خدمات کرم‌های خاکی به انسان شده، زندگی زیرزمینی آن‌‌ها است و به همین دلیل کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. این کرم‌ها با جابه‌جا کردن خاک و ایجاد تونل‌های زیرزمینی موجب نفوذ بیشتر آب و هوا در خاک و تکثیر میکروارگانیسم‌های ضروری می‌شوند که همین جانوران به‌نوبه خود تاثیر مهمی در زنده نگه‌داشتن خاک و رشد گیاهان و تولید انواع محصولات دارند.

کرم‌های خاکی بیش از 2500 گونه با طول شش میلی‌متر تا 3 متر دارند. کرم‌های خاکی از مواد گیاهی در حال پوسیدن خاک تغذیه کرده و آن‌ها را تبدیل به بهترین کود می‌کنند. مواد گیاهی در حال پوسیده شدن زمین وارد دستگاه گوارش کرم‌های خاکی شده و در قالب یک مدفوع انباشته از مواد مغذی مانند ازت و فسفر به خاک برگردانده می‌شود.

با تجمع باکتری‌های مفید در خاک توسط کرم‌هایی که خاک را جا‌به‌جا کرده‌اند یک اصلاح خاک واقعی به اجرا درمی‌آید و موجب تکثیر مواد آلی و هوموس خاک می‌شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان ازت خاکی که توسط کرم‌های خاکی هضم و دفع شده، پنج برابر خاک معمولی است که نشان‌دهنده غنی‌سازی خاک و نیاز کمتر به استفاده از کودهای شیمیایی است.

عملکرد کرم‌های خاکی

کرم‌های خاکی تمامی محتویات خاک محل حضور خود را می‌بلعند و با عبور دادن آن از بدن خود، موادغذایی مورد نیاز را از اجزای در حال پوسیدن گیاهان یا هرگونه ماده گیاهی دیگر جذب می‌کنند که در اختیار آن‌ها قرار داده شود.

خاک تغییریافته‌ای که از انتهای بدن آن‌ها خارج می‌شود دارای موادی است که توسط آن‌ها جذب نشده اما می‌تواند مورد استفاده گیاهانی قرار گیرد که در زمین کشت شده‌اند.

به‌طور کلی سه نوع کرم خاکی وجود دارد؛ که رفتارهای آن‌ها با یکدیگر متفاوت است

کرم‌های Epigeic، که در لایه سطحی خاک زندگی کرده و از مواد تازه گیاهی تغذیه می‌کنند. این کرم‌ها به‌دلیل شدت تغذیه برای تولید ورمی‌کمپوست به کار می‌روند.

کرم‌های Anecic؛ که در عمق خاک به سر برده و کانال‌های عمودی در خاک ایجاد می‌کنند. معمولا شب‌ها به سطح خاک آمده و از بقایای گیاهی تغذیه می‌کنند و طول عمر بیشتری دارند.

کرم‌های Endogeic؛ که در کانال‌های افقی و در خاک‌های نسبتاً فقیر زندگی می‌کنند.

تخمین زده می‌شود که در شرایط آب و هوایی مناسب و رطوبت کافی، کرم‌ها می‌توانند تا 10 تُن در هکتار، خاک کمپوستی تولید کنند که در غنی‌سازی مزارع بسیار مهم است.

مزایای کرم‌های خاکی

کرم‌های خاکی در مزارع این گونه ثروت‌آفرینی می‌کنند:

• افزایش مواد و عناصر غذایی قابل دسترس گیاه و به‌ویژه ازت؛

• تحریک توان هم زیستی میکروبی خاک با گیاهان؛

• ایجاد تغییر در ساختار خاک؛

• ایجاد زیرساخت برای رشد گیاهان؛

• کنترل زیستی آفات و بیماری‌ها در خاک.

معلوم گردیده که زمانی که کرم‌های خاکی بقایای محصول را به خاک برمی‌گردانند؛ اثرات مثبتی در خاک به وجود می‌آورند. نکته‌ای که باید کشاورزان دقت کنند آن است با زیاد بودن ازت در خاک، فعالیت کرم‌ها کم می‌شود، بنابراین دادن بیش از اندازه کود ازت، باعث کاهش فعالیت کرم‌های خاکی می‌شود.

کرم‌ها در خاک‌‎های رسی بیش از خاک‌های شنی توان فعالیت دارند و برای محصولاتی چون گندم، ذرت و برنج، اثرات مثبت و قابل‌توجه دارند. هنگامی که مقدار ازت افزوده شده به خاک بیش از 30درصد هکتار شود، فعالیت کرم از 19درصد به 9درصد کاهش می‌یابد. در مورد pH خاک نیز این گونه است.

pH بالا تا میزان زیادی بر فعالیت کرم اثر منفی می‌گذارد. بنابراین باید برای حفظ جمعیت کرم‌ها در خاک مراقب کوددهی و pH خاک باشیم.

در حال‌حاضر استفاده غیراصولی از کودهای شیمیایی و گاه بیش از مصرف مجاز، موجب آسیب‌های بسیاری به خاک زراعی شده که عوارضی چون از بین‌رفتن میکروارگانیسم‌ها، کاهش جمعیت و گاه نابودی کرم‌های خاکی، شور شدن و تغییر فیزیکی و سفت شدن خاک‌ها را در پی داشته است.

این امر در طولانی‌مدت می‌تواند موجب کاهش محصول و گاه بایر شدن آن اراضی گردد. فراموش نکنیم توجه به وجود مواد آلی و افزودن بقایای گیاهی به خاک مزارع موجب بهبود خاک و ازدیاد میکروارگانیسم‌ها و کرم‌های خاکی می‌گردد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت -  شماره ۲۸۷- خرداد ۱۴۰۳