کربن «ستون فقرات» امنیت غذایی

اخبار سبز کشاورزی؛ محمد اسماعیل اسدی، پژوهشگر بین المللی آب و خاک و کشاورزی حفاظتی، گرگان|  کربن عنصر اصلی در بیشتر از ۱۰۰۰۰ ترکیبات شیمیایی متنوع است که ماده آلی خاک را تشکیل می‌دهد.

کربن آلی خاک (OC)به‌عنوان عامل کلیدی در پایداری حاصلخیزی و باروری خاک و خدمات‌رسانی زیست بوم خاک محسوب می‌شود.

هر یک درصد افزایش ماده آلی خاک ۱۵۰ هزار لیتر نگهداشت آب در یک هکتار خاک را افزایش می‌دهد.

کربن آلی خاک، به عنوان یکی از موضوعات و چالش‌های مهم محیط زیستی در مقیاس جهانی در برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد نیز گنجانده شده است.

پژوهش‌های همکاران و ‌دوستان ما در ۲۰۲ مزرعه در استان خراسان رضوی نشان می‌دهد، به طور میانگین به ازای افزایش هر ۱/. درصد افزایش کربن آلی خاک (یک گرم در یک کیلوگرم خاک) عملکرد دانه گندم به طور میانگین 286 کیلوگرم در هکتار افزایش می‌یابد.

در صورتی که سطح زیر کشت گندم آبی کشور ۱/۹ میلیون هکتار باشد، به طور متوسط به ازای هر ۱/. درصد افزایش کربن آلی خاک در هکتاردر حدود ۵۵۰ هزار تن به تولید گندم افزوده خواهد شد که معادل ۷/۸ درصد کل تولید گندم آبی کشور خواهد بود.

اما باید به این امر بدیهی واقف باشیم که افزایش قابل توجه میزان مواد آلی خاک ‌ها یا حفاظت سطوح بالای ماده آلی به سادگی امکان‌پذیر نیست.

این فرآیند به تلاش پایدار در تمامی سطوح سیاست‌‌گذاران آب و خاک و کشاورزی کشور و دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و کارشناسان و کشاورزان است که شامل دو رویکرد کلی افزودن مواد آلی به خاک‌‌ها و کاهش اتلاف کربن است.

با توجه به شرایط اقلیمی و خاکی کشور به نظر می‌رسد در مرحله نخست می‌بایست عملیاتی که موجب اتلاف کربن آلی موجود در خاک می‌شوند، مثل استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی به‌ویژه نیتروژنه، آتش زدن بقایای گیاهی بعد از برداشت مزرعه، خاک‌ورزی شدید مزارع و زیر و رو کردن خاک‌های زراعی و تک کشتی و... کنترل گردیده و پس از آن نسبت به افزایش مواد آلی خاک پرداخت.

دشمن شماره یک محیطی در تولیدات کشاورزی، خاک ورزی مرسوم (Conventional Tillage)  است که باعث‌ اکسیداسیون ماده آلی خاک و تخریب خاک می‌گردد.

یکی از راهکارهای افزایش کربن آلی خاک استفاده از شیوه‌های مدرن کشاورزی حفاظتی (Conservation Agriculture)  است که در این شیوه درصورت اجرای بسته کامل با رعایت اصول سه گانه به هم پیوسته با استفاده از عملیات بی‌خاک‌ورزی فقط با ایجاد یک شیار باریک کشت می‌گردد و بقایای گیاهی بعد از برداشت برای تجزیه شدن و برگشت به خاک حفظ می‌شود و همچنین اصول تناوب زراعی حداقل با سه نبات رعایت می‌گردد.

اکنون این شیوه در جهان در ۲۰۵ میلیون هکتار در ۱۰۲ کشور جهان استفاده می‌گردد و طبق برآوردها قرار است تا سال ۲۰۵۰ به سطح ۷۰۰ میلیون هکتار بالغ گردد.