مه لقا ملاح؛ زنی که برای محیط زیست ایران مادری کرد

محیط زیست از امروز دیگر مادری به نام مه لقا را ندارد، تا مانند تمام سال‌های گذشته غصه اش را بخورد و روی زخم هایش مرهمی بگذارد، مه لقا ملاح برای همیشه فرزندش را تنها گذاشت.
مه لقا ملاح ۱۰۴ سال پیش زمانی که خانواده اش راهی مشهد بودند در یک کاروان‌سرای عباسی در بین راه به‌دنیا آمد اگرچه تاریخ دقیق تولد او مشخص نیست، اما دست خطی که از پدر ملاح به جا مانده نشان می‌دهد که او در سال ۱۲۹۶ به دنیا آمده، او فرزند خدیجه افضل وزیری و نوه بی‌بی‌خانم استرآبادی بود؛ ملاح بیش از نیمی از عمر خود را به دلیل علاقه به محیط زیست صرف فعالیت‌های اجتماعی و آموزشی در این حوزه کرد.
در توصیف بیشتر باید گفت که مه لقا مادری بود که از میانه عمر خود اهمیت حفاظت از محیط زیست را درک کرد و قدم در راهی که گذاشت که این روز‌ها هزاران ایرانی رهرو آن شده اند؛ مسیر ایستادن در برابر تخریبگران طبیعت، راهی که علیرغم فراز و نشیب‌ها و مشکلات زیاد در پنجاه و چند سال طی کرد و حالا جمعیت «زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» بزرگترین فرزند او است که دستاورد این همه سال تلاش و مجاهدت برای نجات محیط زیست بود.

سبقه خانوادگی و کاری

پدر مه‌لقا، آقابزرگ ملاح به دلیل داشتن منصب دولتی در شهر‌های مختلف ساکن می‌شد. به همین دلیل مه‌لقا در شهر‌های مختلفی مانند مشهد، قوچان، اصفهان، دامغان، همدان و کرمانشاه تحصیل کرد.
او بعد از تحصیل در فلسفه، علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی در دانشگاه تهران و گرفتن مدرک فوق‌لیسانس علوم اجتماعی برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد و در دانشگاه سوربن علوم اجتماعی خواند و با مدرک دکترا به ایران بازگشت.
مه لقا در فرانسه دوره کتابداری نیز در کتابخانه ملی فرانسه گذراند و در بازگشت به ایران در کتابخانه دانشگاه تهران مشغول کار شد. بعد از مدتی در سال ۱۳۴۷ به ریاست کتابخانه موسسه تحقیقات روان‌شناسی برگزیده شد و در همین حوزه فعالیت خود را ادامه داد تا بازنشسته شد؛ اما بعد از بازنشستگی او بیکار نماند.
او در سال ۱۳۷۳ با مشارکت همسرش و چند استاد علاقه‌مند به محیط زیست سازمان غیر دولتی زیست‌محیطی جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست را بنیان گذاشت، او با همین نگاه، نه تنها بخشی از خانه مسکونی خود را در اختیار جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست قرار داد، بلکه بخشی از هزینه‌های جاری این تشکل را نیز از حقوق بازنشستگی‌اش پرداخت کرد.
جالب است بدانید که فعالیت او در حوزه محیط زیست برای دو دهه قبل‌تر از راه اندازی این جمعیت بود او در سال‌های ابتدایی دهه ۵۰ نیز در بسیاری از گروه‌های زیست محیطی فعالیت می‌کرد، اما از زمانی که در سال ۵۶ بازنشسته شد، فعالیت‌های زیست محیطی خود را شدت بخشید و به نوعی پس از بازنشستگی، تمام وقت خود را در راه مبارزه برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست صرف کرد و در همان سال ۵۶ به دعوت سازمان بازرسی کل کشور، در کارگروه بررسی علل آلودگی هوای تهران شرکت کرد.
تلاش‌های او در کنار مرحوم اسکندر فیروز (بنیانگذار سازمان حفاظت از محیط زیست ایران) و مرحوم تقی ابتکار (نخستین رئیس سازمان محیط زیست در سال‌های پس از انقلاب) منجر به آشنایی بسیاری از مردم ایران با لزوم حراست از محیط زیست در دهه ۵۰ شمسی شد.
ملاح در یکی از مصاحبه هایش درباره علت تشکیل جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست گفته بود: "اعتقاد دارم که زنان مربیان فطری جوامع بشری هستند، بسیاری کار‌ها از ایشان ساخته است و این کار، از غیر از زنان برنمی آید. "

لقب مادر محیط زیست چگونه آمد؟

تلاش‌های او برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی و ارائه آموزش‌های همگانی درباره محیط زیست از یک سو و دفاع قد از محیط زیست و تلاش زیاد برای ممانعت از تحریب طبیعت سبب شد تا فعالان این حوزه لقب "مادر محیط زیست" را برایش انتخاب کنند و سال‌های سال همه او را با این لقب می‌شناختند.
توجه و علاقه او به محیط زیست در آذر سال ۹۲ او را با صندلی چرخدار راهی مجلس کرد تا به طرح واگذاری اراضی ملی به پیمانکاران طلبکار طرح‌های عمرانی اعتراض کند. همچنین او بار‌ها به شمال کشور سفر کرده و تجمع‌های زیادی را در دهه‌های اخیر برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی جنگلی این منطقه برگزار کرده است.
آن طور که دوستداران مادر طبعیت ایران نقل می‌کنند، ملاح معتقد بوده اگر تشکل‌های مردم نهاد محیط زیستی از نظر مالی وابسته باشند، دیگر نمی‌توانند در برابر خواسته‌های ناحق مدیران قد علم کنند.

سبک زندگی و آثار مه لقا ملاح

ملاح بیش از ۶۰ سال بیشتر زباله‌های خانه اش مانند تفاله چای، پوست میوه و …. را در گودالی در باغچه خانه شان می‌ریخت تا با تبدیل شدن به کود، گیاهان از آن استفاده کنند و تنها زباله‌هایی مانند کاغذ که قابل بازیافت است را بیرون از خانه می‌گذاشت.
به گزارش دیدارنیوز، او برای جلوگیری از مصرف پلاستیک و افزایش آن در طبیعت، به جای آب معدنی، آب جوشیده سماور را سرد کرده و مصرف می‌کرد و همچنین، در طول سالیان زندگی هیچ وقت از دستمال کاغذی استفاده نکرد و به جای آن دستمال پارچه‌ای را ترجیح می‌داد و هنگام خرید از هم کیسه‌های پارچه‌ای به جای مواد نایلونی استفاده می‌کرد.
از مه‌لقا ملاح مقالات متعددی در زمینه آلودگی محیط زیست و شیوه‌های مبارزه با آن در نشریات گوناگون منتشر شده است. او مدیر مسئول و سردبیر فصلنامه فریاد زمین نیز بوده است.