تراژدی آب‌های مشترک

۵۰ درصد خروج آب مجازی از صادرات پسته است

عضو فدراسیون صنعت آب گفت: نصف حقابه ارس متعلق به ایران است و نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم، به دلیل اینکه زیرساخت‌ها را درست نکردیم. اکنون باید با دیپلماسی منطقه‌ای و آبی به این حوزه ورود کنیم، یعنی همانند اوپک نفتی موافقت‌نامه‌های منطقه‌ای برای آب‌های مرزی داشته باشیم.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از ایلنا، ابراهیم رئیسی درباره اوضاع خشکسالی و عوامل تشدید آن در کشور اظهار داشت: خشکسالی در کشور هم به مباحث تغییرات اقلیم و هم به اقدامات نوع بشر مربوط است، آنچه از خشکسالی مدنظر است کاهش میزان آب از یک مقداری است که شاخصه فنی دارد، هر زمان که با کمبود آب مواجهیم گفته‌ایم دچار خشکسالی شده‌ایم، اما واقعیت داستان این نیست.

حالت کلی اینکه هر زمان میزان خروجی از ورودی بیشتر باشد کمبود را احساس می‌کنیم، میزان ورودی آب مشخص و بخشی از آب سطحی است که جاری، بخشی آز آن به زمین نفوذ می‌کند و بخشی نیز تبخیر می‌شود. وقتی عرضه ثابت باشد و مصرف روند صعودی داشته باشد، رفته‌رفته کاهش را احساس می‌کنیم، بعبارت دیگر افزایش تقاضا و آنچه انسان باعث می‌شود، عاملی مهم در روند رو به رشد تبعات خشکسالی است.

بحران آب یعنی عرضه، حفر چاه و احداث سد را ادامه دهیم

وی تصریح کرد: عوامل بحران آب دو دسته‌اند، یکی تغییر اقلیم و مسئله مهم دیگر عدم توجه به آمایش سرزمین یعنی توسعه شهر، صنعت و کشاورزی متناسب با شرایط اقلیم است یعنی در جاهایی که کمبود منابع آب داریم محصولات پرمصرف بکاریم و به دما و توپوگرافی توجه نکنیم، یعنی به همه چارچوب‌های توسعه توجه نکنیم، نگاه سازه‌ای داشته و عرضه و حفر و احداث سد را ادامه دهیم و به جای نگاه غیرسازه‌ای و مدیریت تقاضا همچنان به دنبال مدیریت عرضه باشیم.

وقتی بخشی از درآمد بهره‌بردار از مصرف آب است، تمایل دارند مصرف بیشتر شود

این عضو فدراسیون صنعت آب گفت: قوانین و مقررات آب نه تنها به این حوزه کمک نمی‌کند، بلکه مشکلات را تشدید می‌کند، ما اکنون اصولا قوانین بازدارنده برای مصرف آب نداریم و برخی مواقع اضافه مصرف آب به معنی افزایش درآمد سازمان‌های بهره‌بردار است است، وقتی بخشی از درآمدشان از آب بدست می‌آید، طبیعی است تمایل دارند مصرف بیشتر شود، بعبارت دیگر ما اکنون قوانینی که با ابزارهای مختلف از مصرف بالا جلوگیری کند، نداریم. هرجا بتوانند چاه احداث می‌کنند تا برداشت بیشتری داشته باشند.

تراژدی بحران آب منابع مشترک در حال رخ دادن است

وی بیان داشت: مسئله اساسی دیگر فعالیت‌های آب‌بر در مناطق خشک است، چاه غیرمجاز و برداشت غیرمجاز از چاه مجاز هر دو موجب پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی می‌شود، آب زیرزمینی یک منبع مشترک است و به این دلیل که هر کس برای بیشتر کردن منافع خود بیشتر برداشت می‌کند و در درازمدت این اتفاق می‌افتد که ما اکنون 130 میلیارد متر مکعب کمبود آب زیرزمینی داریم و تراژدی بحران آب منابع مشترک در حال رخ دادن است، موضوع دیگر الگوی کشت نامناسب است که با توجه به شرایط قیمت‌گذاری و ارزانی آب و انرژی باعث مصرف زیاد آب می‌شود، مثلا گفته شده اگر کشاورزان در ساعت پیک موتورهای آب را خاموش کنند بقیه ساعات می‌توانند از برق رایگان استفاده کنند نتیجه این می‌شود که در ساعت رایگان هرچه می‌تواند آب مصرف می‌کنند، یعنی با یک راهکار بهینه کردن مصرف برق؛ وضعیت مصرف آب را خراب می‌کنند، یعنی کشاورز اندک هزینه‌ای که بابت برق پرداخت می‌کرد را هم نمی‌پردازد و به صورت رایگان به هر میزان آب بخواهد برداشت می‌کند.

برای آب ارزش اقتصادی قائل نیستیم

رئیسی ادامه داد: موضوع دیگر ارزش اقتصادی آب بعنوان یکی از معیارهای مهم تخصیص آن است که در کشور ما اصلا رعایت نمی‌شود، ارزش اقتصادی آب سبب کارا بودن تخصیص منابع آب می‌شود، در حالی که در نظام تخصیص ایران ارزش اقتصادی آب وارد نشده است.

50 درصد خروج آب مجازی از صادرات پسته است

وی در ادامه به موضوع صادرات آب مجازی اشاره و اظهار کرد: هرچند ما بیش از صادرات واردکننده آب مجازی هستیم اما محصولات صادراتی مثل پسته مقادر زیادی آب را از کشور خارج می‌کنند. برخلاف آنچه در مورد هندوانه در زمینه صادرات آب مجازی گفته می‌شود، با صادرات پسته آب بیشتری صادر می‌شود، یعنی 50 درصد صادرات آب مجازی ما از طریق پسته است. جدا از این قضایا بهره‌وری پایین در بخش‌های مختلف صنعت و کشاورزی است، یعنی ما با مصرف بالایی محصول تولید می‌کنیم، در حالی که همه جای جهان با مقدار آب کمتر محصول بیشتر تولید می‌کنند، اگر قرار باشد خودکفا شویم بدون بهره‌وری ممکن نیست.

این کارشناس حوزه آب گفت: ما اکنون آب را به هر میزان بخواهیم، مصرف می‌کنیم بدون اینکه بدانیم از کجا باید تامین شود، افزایش جمعیت و خودکفایی در تولید مواد غذایی مهم است، اما سیاست‌های ناظر بر آن هم مهم است، با چه نهاده‌ای باید به این اهداف دست پیدا کنیم، جمعیت زیاد شود، مصرف آب هم بیشتر می‌شود و اینها عواملی است که مدیریتِ بدِ آب را در ایران تشدید می‌کند.

لزوم تشکیل اوپک آبی

وی درباره اینکه تخصیص درست حقابه‌های مرزی تا چه میزان مشکلات آبی استان‌های مرزی را حل می‌کند، توضیح داد: چالش آب‌های مشترک همیشه وجود داشته چه بین دو کشور، چه بین دو استان و یا بین دو روستا. مسئله تعامل در مورد این آب‌های مشترک و عمومی است، در اینکه آب‌های مشترک باید مدیریت شده و پروتکل‌ها درست رعایت شوند بحثی نیست، اما نظارت و استفاده درست از آن هم مطرح است، نصف حقابه ارس متعلق به ایران است و ما نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم، به دلیل اینکه زیرساخت‌ها را درست نکردیم. اکنون باید با دیپلماسی منطقه‌ای و آبی به این حوزه ورود کنیم، یعنی همانند اوپک نفتی موافقتنامه‌های منطقه‌ای برای آب‌های مرزی داشته باشیم.

ماجرای دعوای آب‌های مرزی پایان خواهد داشت؟

رئیسی تاکید کرد: ایجاد این اوپک در حوزه آب و مواضع ما در شرق و غرب کشور نسبت به آن متفاوت است چراکه شاید هر کشوری که در بالادست قرار داشته باشد تمایلی به ایجاد چنین تشکل‌هایی نداشته باشد اما در هر حال برای پایان دادن به این ماجراها و اتخاذ تصمیمی که به نفع هم بالادست و هم پایین‌دست باشد، باید سیاست یکسان درنظر بگیریم، مسئله مهم اینکه باید سیاست و دیپلماسی منطقه‌ای و آبی داشته باشیم، مثلا عضو کنوانسیونی می‌شویم که مسئله آب مشترک را حل کند اگر جایی منتفع هستیم طبیعتا جایی هم متضرر می‌شویم.

به جای تقسیم آب به تقسیم منافع آب بپردازیم

وی خاطرنشان کرد: ما اگر بتوانیم مسائل آبی بین دو استان را حل کنیم طبیعتا با تجربیات مشابه می‌توانیم مناسبات بین دو کشور را هم حل کنیم، در حالی که هنوز ابزارهای لازم برای حل مشکلات حوزه مشترک بین دو استان‌ها را نداریم، بازار آب، تامین منابع مالی برای بهبود وضعیت حوضه مدیریت یکپارچه همگی مواردی است که قبل از بحث منابع مشترک ما و دیگر کشورها مطرح باشد، باید حل شود، منابع مشترک داخلی هم بدون مشارکت مردم حل نمی‌شود، مردم باید نسبت به مدیریت آب آگاهانه وارد شوند و بعد از آگاهی‌رسانی از نظرشان استفاده کنیم، قطعا نسبت به پروژه‌هایی که احساس مالکیت کنند حتما احساس بهتری خواهند داشت و منافع ناشی از آب را باهم تقسیم می‌کنند، آنگاه شاید به جای تقسیم آب به تقسیم منافع آب بپردازیم.

حل مشکل آب‌های مرزی بخشی از راه‌حل بحران است نه همه

عضو فدراسیون صنعت آب یادآور شد: ما در غرب کشور بالادست هستیم، اگر مشکل‌مان را با عراق حل کنیم می‌توانیم با ترکیه که روی ارس کار می‌کند، مذاکره کنیم، این مسئله مهم بسته به تصمیم‌گیران در کشور است که چگونه درباره جاهایی که تضاد منافع داریم سیاست‌گذاری کرده و تصمیم بگیریم، بنابراین در هر حال حل مباحث آب‌های مرزی بخشی از راه‌حل بحران آب داخل کشور است نه همه.