خوانش نئومالتوسی تغییر اقلیم و شوک‌های هیدرولوژیکی محرک بی‌ثباتی

در اواخر دهه 1980، تئوریسین‌های نئومالتوسی شروع به کاوش درمورد کمبودهای محیطی و روابط تضاد در زیست‌بوم‌های طبیعی نمودند، اکثر آنها معتقد بودند کمبود منابع طبیعی، همراه با نابرابری‌های اجتماعی به‌طور مستقل و مستقیم احتمال درگیری‌ها و تعارضات را افزایش می‌دهد.

اخبار سبز کشاورزی ، حسین شیرزاد، تحلیلگر و دکترای توسعه کشاورزی | طی سه دهه نئومالتوسی‌ها به‌طور مرتب "جنگ‌های آب" را پیش‌بینی کرده‌اند؛ در حالی که بسیاری استدلال می‌نمودند که به‌طور ماهوی کمبود آب وجود ندارد و نهادگرایان لیبرال، "همکاری" را به‌عنوان نتیجه محتمل‌تر "رقابت" برای دست‌یابی به منابع آبی محدود در برابر درگیری‌های خشونت‌آمیز ممکن می‌دانستند.

از منظر نئومالتوسیایی؛ امنیت محیطی، تعارض مرتبط با منابع (خشونت‌آمیز یا غیرخشونت‌آمیز) از کمبود فیزیکی یا اجتماعی منابع طبیعی ناشی می‌شود؛ به‌عبارت دیگر تعارض مرتبط با منابع به بهترین وجه به‌عنوان "عنصر تضادزا" بر سر منابع کمیاب در نظر گرفته می‌شود.

بیشتر بخوانید: ال نینو، تهدیدی برای کشاورزی جهانی

چنانکه با کاهش عرضه منابع طبیعی یا افزایش تقاضا برای آنها (به‌عنوان مثال از طریق رشد جمعیت)، رقابت بر سر این منابع افزایش می‌یابد. حتی ممکن است مردم به‌واسطه استیصال به مناطق جدید مهاجرت کنند. به هر حال تنش اجتماعی بالا رفته و چشم‌انداز فوران درگیری‌های خشونت‌آمیز افزایش می‌یابد.

عدم تطابق بین عرضه و تقاضا

ادعای نئوماتوسی‌ها آن است که بر اثر رشد جمعیت، تغییر سبک زندگی، توسعه اراضی کشاورزی و شیوه‌های سنتی کشاورزی جهان با افزایش تقاضای آب در طول 20 سال آینده و عدم تطابق بین عرضه و تقاضا (ناترازی) روبه‌رو خواهد شد.

مصرف جهانی آب احتمالاً تا سال 2050 بین 20 تا 50 درصد بالاتر از سطح فعلی افزایش می‌یابد و بخش‌های صنعتی و خانگی با سریع‌ترین سرعت ممکن رشد می‌کنند. کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب باقی خواهد ماند، اما افزایش نسبی آن تا سال 2050 احتمالاً کمتر از سایر بخش‌ها خواهد بود.

همان‌طور که اقتصاد کشورها رشد می‌کند و مردم از پله‌های درآمدی بالا می‌روند، سبک زندگی آنها اغلب "آب‌بر" می‌شود. این روند عمدتاً از طریق روش‌های غیرمستقیم مانند مصرف بیشتر غذاهای "پرمصرف آبی" مانند گوشت و همچنین از طریق افزایش تقاضا برای کالاهایی که برای تولید به مقادیر زیادی آب نیاز دارند مانند اتومبیل، لوازم الکترونیکی، پوشاک و خانه‌های بزرگتر رخ می‌دهد.

بیشتر بخوانید: ال نینو، پدیده ای دامنگیر با ابعادی تاثیرگذار بر جامعه کشاورزی

به احتمال زیاد، میانگین مصرف آب زیرزمینی به ازای هر نفر احتمالا طی 20 سال آینده افزایش خواهد یافت. به نظر آنها در بخش‌های بزرگی از خاورمیانه، آمریکای لاتین و جنوب آسیا، مانند پکن و مکزیکوسیتی، آب‌های زیرزمینی منبع اصلی آب هستند، اما سال‌ها بهره‌برداری بیش از حد، آلودگی و استفاده زیاد از سفره‌های فسیلی غیرقابل تجدید، سبب تخریب شده و ذخایر کاهش یافته است حتی در برخی موارد، آسیب‌های وارده غیرقابل برگشت است.

در بسیاری از دیگر نقاط جهان هم، جمعیت‌ها در حال حاضر با ناامنی آبی و معضل عدم دسترسی به‌ کمیت و کیفیت قابل قبول آب برای سلامت، معیشت، اکوسیستم مواجه هستند.‌

درسال 2020، حدود 2.1 میلیارد نفر در سراسر جهان به آب آشامیدنی سالم یا خدمات آب قابل اعتماد دسترسی نداشتند

هر سال، حداقل چهار میلیارد نفر، تقریبا نیمی در چین و هند، حداقل برای یک ماه از سال با کمبود شدید آب مواجه می شوند و نزدیک به 500 میلیون نفر در طول سال در معرض کمبود آب هستند. درسال 2020، حدود 2.1 میلیارد نفر در سراسر جهان به آب آشامیدنی سالم یا خدمات آب قابل اعتماد دسترسی نداشتند.

بسیاری از شیوه‌های توسعه صنعتی و زیرساختی، ازجمله استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی، انحراف آب‌های سطحی، سدهای بزرگ، معادن و صنایع استخراجی غیرقانونی و توسعه شهری بدون بهداشت کافی، امنیت آب را با کاهش ظرفیت خاک برای ذخیره‌سازی آب از بین می‌برد و در نتیجه تغذیه آب‌های زیرزمینی را کاهش و تبخیر، فرسایش و آلودگی را افزایش می‌دهد.

80 درصد فاضلاب‌های صنعتی و شهری بدون تصفیه تخلیه می‌شود

در سراسر جهان حدود 80 درصد از فاضلاب‌های صنعتی و شهری بدون تصفیه به آبراه‌هایی که جوامع برای نوشیدن، حمام کردن و کشاورزی استفاده می‌کنند، تخلیه می‌شود.

آلودگی آب‌های زیرزمینی وضعیت نگران‌کننده‌ای است؛ زیرا آلاینده‌ها کندتر از آب‌های سطحی در آب‌های زیرزمینی حرکت می‌کنند و گاهی اوقات سال‌ها یا دهه‌ها بر کیفیت آب تأثیر می‌گذارند.

شیوه‌های بد کشاورزی علل اصلی ناترازی آبی

بسیاری معتقدند که شیوه‌های بد کشاورزی علل اصلی ناترازی آبی هستند. پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهانی آب برای کشاورزی - بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب - تا سال 2050 نسبت به سطح فعلی 19 درصد افزایش یابد. انتظار می‌رود تا سال 2040، حدود 40 درصد از کل کشاورزی آبی با تنش آبی بسیار بالا مواجه شود.

در 93 کشور جهان شیوه‌های آبیاری و کاشت ناکارآمد و ناپایدار است

در حداقل 93 کشور جهان شیوه‌های آبیاری و کاشت اغلب ناکارآمد و ناپایدار هستند. در سطح جهان حدود نیمی از آبی که برای آبیاری برداشت می‌شود به محصولات مورد نظر نمی‌رسد یا از طریق روش‌هایی مانند آبیاری غرقابی بیش از حد تامین می شود و منجر به تولید محصول نمی شود. علاوه بر این، خاک ضعیف و یا سایر تکنیک‌های کشاورزی مانند خاک ورزی، نفوذ آب به زمین را کاهش داده و تبخیر را افزایش می دهد. رواناب فاضلاب کشاورزی رایج‌ترین چالش جهانی کیفیت آب است؛ چون تخلیه مقادیر زیادی نیتروژن و فسفر در آبراهه‌ها باعث افزایش شکوفه‌های جلبکی سمی و کاهش اکسیژن شده و باعث از بین رفتن ماهی‌ها و سایر موجودات آبزی می‌شود.

در شهرهای بزرگی مانند داکا، کراچی و لاگوس، سکنتگاه‌های غیررسمی، اقدامات بهداشتی ضعیف و مدیریت پسماند به‌طور فزاینده‌ای باعث کاهش منابع آب در دو دهه آینده خواهد شد. به‌عنوان مثال، لاگوس دارای 200 سکونتگاه غیررسمی است و 80 درصد ساکنان به چاه‌های آب خصوصی متکی هستند که خطر آلودگی فاضلاب یا منابع آب را افزایش می‌دهد.

طبق گزارشات موجود، حدود 3700 سد بزرگ برق آبی در سراسر جهان، عمدتاً در آفریقا و آسیا، برنامه‌ریزی یا در دست ساخت هستند. این سازه‌ها اغلب فاقد طراحی، تنظیم و مدیریت دقیق هستند که باعث مشکلات امنیتی طولانی مدت مانند تکه تکه شدن سیستم‌های رودخانه، آسیب به شیلات و اکوسیستم‌های آبی، افزایش فرسایش سواحل رودخانه و سواحل، اختلال و سیل جوامع محلی و کاهش کیفیت آب می‌شوند.

در بسیاری از کشورها، حکمرانی و سیاست‌های ناکارآمد نمی‌توانند ناهماهنگی بین تقاضا و عرضه آب را برطرف کنند و فساد و عدم اعتماد به نهادهای دولتی، اولویت کم به مسائل آب و حداقل هماهنگی میان نهادهای دولتی، بخش خصوصی و جامعه مدنی، همگی در ایجاد این عدم تطابق نقش دارند. فساد دولتی در بخش آب اغلب مانع از اجرای کامل و عادلانه قوانین و مقررات می شود،‌ بودجه‌های سالانه را از توسعه زیرساخت‌های آبی یا نگهداری پروژه‌های آب منحرف می‌کند و باعث نابرابری در توزیع آب و افزایش هزینه‌ها می‌شود.

آسیب پذیری اقتصادهای در حال توسعه در برابر خطرات امنیت آب

اقتصادهای در حال توسعه و نوظهور با توجه به هیدروگرافی پیچیده، متغیر و خطرناک و کاستی‌های حاکمیتی، در 20 سال آینده بیشترین آسیب را در برابر خطرات امنیت آب خواهند دید.

بر اساس گزارش بانک جهانی، اگر سیاست‌های مدیریت ضعیف فعلی آب ادامه یابد، تا سال 2040 امنیت آب در بسیاری از مناطقی که طبیعتاً کم‌آب نیستند - مانند بخش‌هایی از آفریقای مرکزی، شرق و جنوب شرق آسیا و آمریکای لاتین - بخطر خواهد افتاد و در مناطقی که به طور طبیعی در خصوص منابع آب کمبود دارند- از جمله مناطق وسیعی از خاورمیانه، شمال آفریقا و ساحل، وضعیت بیشتر وخیم می شود.

افزایش رقابت بر سر مدیریت حوضه‌های مشترک رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی

با افزایش تقاضای آب، آلودگی و تخریب محیط زیست، رقابت بر سر مدیریت حوضه‌های مشترک رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی احتمالاً طی دو تا سه دهه آینده افزایش خواهد یافت.‌ توافقات بر سر حوضه‌های آبی مشترک در گذشته خطر تضاد بین ذینفعان را کاهش داده است، با توجه به تشدید خطرات امنیت آب و چشم انداز ژئوپلیتیکی رقابتی تر، همکاری در ترکیب با حکمرانی و مدیریت خوب آب احتمالاً برای دستیابی به تواقف مشکل تر خواهد بود. علاوه بر این، در دوران پسا کرونا، بسیاری از دولت‌ها با فشار قوی‌تری از سوی جمعیت خود برای بهبود اقتصاد خود مواجه و به منابع آب کافی و پایدار نیاز دارند.

کشورهایی که یک منبع آبی مشترک دارند، احتمالاً فشار فزاینده‌ای را برای به دست آوردن حقوق مالکانه در استفاده از آب از سوی همسایگان احساس می‌کنند. تقریباً 300 حوضه آب‌های سطحی و 600 سفره آب مشترک از مرزهای بین المللی عبور می کنند، اما بسیاری از آنها فاقد مکانیسم‌های مدیریتی مؤثر و هماهنگ یا موافقت نامه‌های بهره برداری پایدار از آب هستند.

حتی وجود توافقنامه بین کشورهایی که دارای منابع آبی مشترک هستند، مدیریت موثر یا پایدار منابع را تضمین نمی کند. در برخی موارد - از جمله حوضه رودخانه سند و نیل - این موافقتنامه به خودی خود ناکافی است چون اجازه مدیریت موثر آب را نمی دهد و در برخی موارد دولت‌ها را محدود می کند یا تمایل آنها را برای اعمال شیوه‌های بالقوه مدیریت پایدارتر آب کاهش می دهد. بسیاری از مهم ترین حوضه‌های فرامرزی جهان در حال حاضر بیش از حد مورد بهره برداری قرار گرفته و به شدت تخریب شده اند.

بنظر می رسد که حوضه دریای آرال، رودخانه برهماپوترا، حوضه دریاچه چاد، حوضه فرات-دجله، حوضه رودخانه سند، حوضه رود اردن، حوضه رودخانه مکونگ و حوضه رودخانه نیل در معرض بیشترین خطر درگیری بالقوه در چند دهه آینده هستند. امروزه بیش از 31 کشور در سراسر جهان که حدود 8 درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند، با کمبود مزمن آب شیرین مواجه هستند (در نتیجه به مرحله کمبود می رسند) و این تعداد احتمالاً تا سال 2025 به 45 کشور افزایش خواهد یافت.

در گذشته مفهوم امنیت ملی به طور سنتی مترادف با حفاظت از تمامیت ارضی و حاکمیت سیاسی دولت در برابر تهاجم نظامی خارجی بود. اما، با پایان جنگ سرد، این برداشت سنتی از امنیت توسعه یافت و شامل منابع آبی، مسائل زیست محیطی و جمعیتی و به ویژه تهدیدهای به اصطلاح غیرمتعارف مانند کمبود منابع آب، تخریب خاک، از دست دادن تنوع زیستی و تخریب لایه لایه لایه ازن شد. ظهور دستور کار امنیت محیطی، محیط زیست را با مفاهیم آسیب پذیری پیوند داد.

آب در حال حاضر یک کالای کمیاب در سائوپائولو، صنعا، قاهره، مکزیکو سیتی، نایروبی، تهران و جاکارتا است

در دنیای متمدن امروزین؛ اکثر تضادها بر سر بهره برداری از نوعی از منابع است که به عنوان کمیاب تلقی می شوند، با کاهش تعارض ایدئولوژیک پس از پایان جنگ سرد، برخی از محققان،استدلال کرده اند که رقابت برای دسترسی به منابع "حیاتی" به طور فزاینده ای روابط بین المللی را هدایت می کند و خطر رقابت بین المللی برای منابع آب کافی "به ناچار" افزایش خواهد یافت تا سال 2050، افزایش تقاضا برای آب می تواند "رقابت شدیدی را برای این ماده ضروری در تمام مناطق سیاره به جز چند منطقه دارای آب بسنده و کافی ایجاد کند.

آب در حال حاضر یک کالای کمیاب در سائوپائولو، صنعا، قاهره، مکزیکو سیتی، نایروبی،تهران و جاکارتا است. ساکنان فقیر‌ لاگوس، نیجریه ، به طور کامل به آب بی کیفیتی که توسط بازیگران جنایتکار محلی معروف به "پسران منطقه" ارائه می شود، وابسته هستند، در حالی که ساکنان ممتاز می توانند به سیستم آب شهری دسترسی داشته باشند. مافیای آب دهلی حداقل 20 درصد ازآب جمعیت شهر را تامین می کند. رشوه‌ها و حمایت‌های مقامات دولتی از این وضعیت حمایت می‌کند و بازیگران دولتی و غیردولتی را در شبکه‌ای از روابط غیررسمی و رسمی درگیر می‌کند. با این حال، با افزایش جمعیت شهری و کمبود آب، این ترتیبات مورد مذاکره به اوج جدیدی خواهد رسید.

تانکرهای آب در کراچی، پاکستان، بخشی از یک تجارت خصوصی پررونق به ارزش‌ حداقل نیم میلیارد دلار هستند. رشوه‌ها‌ چرخ‌ها را چرب می‌کنند و منافع مالی برای بازیگران دولتی و غیردولتی به همراه دارند. در افغانستان حتی‌ طالبان‌ هم از تجارت غیررسمی آب کوتاهی نکردند.

بیشتر بخوانید: تجربه چین در احداث و نوزایی شهرهای مولد ساحلی دریا پایه

تغییرات اقلیمی به مثابه یک مشکل «امنیتی»

تغییراتی که اکنون در سیستم آب و هوای زمین در حال انجام است در تاریخ تمدن بشری سابقه نداشته است. سرعت گرم شدن کره زمین نه تنها باعث ذوب شدن یخ و در نتیجه افزایش سطح دریا می شود، بلکه تبخیر و تعرق را نیز افزایش می دهد. با افزایش دما، ظرفیت اتمسفر برای نگهداری آب به صورت تصاعدی افزایش می یابد. این‌ امر منجر به تبخیر و تعرق سریعتر آب و موجب از دست دادن آب در اتمسفر، توزیع مجدد آب از زمین به جو و افزایش فراوانی، مدت و شدت رویدادهای شدید آب و هوایی می شود در نتیجه،شیوع جهانی درگیری‌ها و بحران‌های مرتبط با آب در حال حاضر کاملاً قابل حس است و پتانسیل رقابت بر سر منابع کمیاب را برجسته می‌کند.

امروزه تغییرات اقلیمی به طور فزاینده ای یک مشکل «امنیتی» نامیده می شود و گمانه زنی‌هایی وجود دارد که تغییرات آب و هوایی ممکن است خطر درگیری‌های خشونت آمیز را افزایش دهد.

در سال‌های اخیر، خشکسالی به عنوان محرک‌های بالقوه درگیری خشونت‌آمیز و بی‌ثباتی سیاسی مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. برخی از محققان پیشنهاد کرده اند که کمبود آب و زمین‌های قابل کشت ناشی از خشکسالی می تواند منجر به رقابت خشونت آمیز بین افرادی شود که برای امرار معاش خود به این منابع وابسته هستند. آفریقا اغلب در برابر بی ثباتی سیاسی به دنبال تغییرات آب و هوایی آسیب پذیر است، زیرا وابستگی به کشاورزی دیم و ظرفیت پایین نهادی برای مقابله، سازگاری را دشوارتر می کند. به عنوان مثال، درگیری‌ها در دارفور، سودان، به عنوان شاهدی بر این روند ذکر شده است.

نمونه بارز خشونت گسترده بر سر آب در سال 2012 در کنیا مشاهده شد، جایی که بیش از صد نفر در شورش‌های مربوط به کشاورزان و دامداران جان باختند. اختلافات بین المللی بر سر استفاده از آب نیل با ساخت سد "رنسانس بزرگ اتیوپی" بین اتیوپی، سودان و مصر در سال 2020 دوباره ظاهر شد.

درست قبل از اینکه سوریه در سال 2011 وارد درگیری شود، طی سال 2007 تا 2010 شاهد بدترین خشکسالی بود. تأثیر خشکسالی بر محیط فیزیکی تأثیرات مضری بر سیستم‌های اکولوژیکی و انسانی ایجاد کرد که منجر به کاهش امنیت غذایی و افزایش مهاجرت اجباری شد. مدیریت ضعیف آب وضعیت را تشدید و چالش‌های کوتاه‌مدت و تاریخی در سیاست‌های آب، نارضایتی از حکومت را عمیق‌تر کرد.

درگیری در سوریه واضح ترین تصویر را از استفاده بازیگران محلی از سلاح آب نشان می دهد. داعش به طرق مختلف آب را به سلاح تبدیل کرد و مسئول 21 مورد از 44 حادثه ثبت شده آبی از 2012 تا 2015 شناخته شد. داعش با تصرف سد موصل در 7 آگوست 2014، آب را در سطح استراتژیک مسلح کرد. این گروه همچنین از آب به عنوان یک سلاح تاکتیکی علیه نیروهای عراقی استفاده کرد و چندین روستا را زیر آب گرفت.

بیشتر بخوانید: ژئوپلیتیک تجارت کشاورزی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا

در هند، درگیری‌های بین ایالتی متعددی بر سر رودخانه‌ها در پنج دهه گذشته رخ داده است. درگیری‌های خشونت آمیز بین دامداران و کشاورزان در نیجریه منجر به کشته شدن بیش از 1300 نفر در سال 2018 و آواره شدن هزاران نفر شد.

سومالی در سال 2011 نیز خشکسالی فاجعه‌باری را تجربه کرد. میلیون‌ها نفر از کمبود آب و غذا و همچنین خشونت‌های شورشیان از سوی گروه شبه‌نظامی الشباب فرار کردند. در سال 2013، اعتراضات علیه دولت سنگال در زمانی آغاز شد، که پایتخت به دلیل آسیب در خط لوله آب با کمبود آب روبرو شد و نقش مهمی در تشدید تنش‌های موجود بازی نمود. دوره‌های طولانی‌تر بدون بارندگی، همراه با مدیریت بد آب و رشد سریع جمعیت، باعث افزایش مرگ‌ومیر ناشی از تشنگی و گرسنگی در یمن شد، زیرا حدود نیمی از جمعیت برای برآوردن نیازهای اولیه آب روزانه خود تلاش می‌کردند. افزایش نارضایتی و نابرابری به شروع جنگ داخلی کمک کرد.

آب به عنوان اهرم فشار در درگیری‌ها

علاوه بر این، تنش آب به عنوان اهرم فشار در درگیری‌ها هم استفاده می شود. در جریان جنگ داخلی سوریه، گروه‌های افراطی خشونت‌آمیز سدهای بزرگی را تصرف کرده‌اند تا فشار بر دولت را افزایش دهند و مردم محلی را وادار کنند. سازمان‌های افراطی خشونت آمیز (VEOs) آب کمیاب را به سلاح نمایند. استفاده از سلاح آب توسط احرارالشام، جبهه النصره، طالبان، داعش و الشباب می تواند الهام بخش دیگر سازمان‌های افراطی باشد که متاسفانه در خاورمیانه مداوما متاستاز می دهند و گسترش می یابند.

در بصره؛ سدسازی بالادست باعث کاهش سطح آب رودخانه‌های دجله و فرات شده ، این مسئله همراه با چندین دهه سوءمدیریت آب، امواج گرمای ناشی از آب و هوا، افزایش آلودگی و نفوذ آب دریا ، دسترسی به برق و آب تمیز برای آشامیدن و بهداشت را محدود کرده و منجر به ادامه نارضایتی‌ مردم شد.‌ تنش‌ها در سال 2018 و پس از آن که 100000 نفر از آب‌های آلوده بیمار شدند، با اعتراضات خشونت‌آمیز آغاز و در ژانویه 2020، تشدید بیابان زایی در این منطقه باعث شده تا کشاورزان معیشت خود را رها کنند و برخی برای زنده ماندن ناامیدانه به سمت دزدی روی آورند.

در سال‌های اخیر، تشدید بیابان‌زایی با افزایش موارد جنایت مانند سرقت مسلحانه و قاچاق انسان در بصره ارتباط مثبتی داشته است. از سال 2020، جنوب عراق با دمای سوزان و بی سابقه مواجه شد که به بیش از 50 درجه‌ سانتیگراد هم رسید، قطع برق‌ باعث شد خانواده‌ها در سراسر کشور راه‌های کمی برای مبارزه با دمای غیرقابل تحمل داشته باشند.

این رخدادها دولت بغداد را به طور فزاینده‌ای مشروعیت‌زدایی نمود و نشان داد که نادیده گرفتن تغییرات اقلیمی و اثرات آن، تلفات فزاینده ای بر زندگی و معیشت انسان، رونق اقتصادی، صلح و امنیت ملی خواهد داشت. بنابراین موضوع "امنیت غذایی" به طور مستقیم با "امنیت آب" مرتبط است و ناتوانی دولت‌ها در ارائه خدمات آب، اقتدار و مشروعیت حکمرانی را از بین می برد و فضای را برای صعود افراط گرایان خشن ایجاد می کند. در اردن تنش آبی، بی ثباتی را تسریع کرده و منجر به درگیری به ضرر حاکمیت شده است و در یک چرخه باطل حلقه بازخورد، خشونت اعمال شده توسط افراط گرایان مانع از خدمات توسعه مدارانه حکومت می شود و به زیرساخت‌های آب آسیب می رساند، تنش آبی و بی ثباتی را تسریع می بخشد.

در این میان مهاجرت شاید نگران‌کننده‌ترین روند است و افراد آواره نشان دهنده خطرات ژئوپلیتیکی متعددی هستند این مثال‌ها نشان‌دهنده ارتباط علی بین کمبود آب و درگیری ‌های اجتماعی و اثرات شوکهای اقلیمی بر درگیری‌های خشونت آمیز هستند. طرفه اینکه این واقعیت‌ها با "سناریوی نئومالتوسی" رقابت خشونت آمیز برای دسترسی به منابع محدود آب شیرین‌ و تمایل به مبارزه بر سر منابع آبی مشترک بین کشورهای همسایه سازگار است.

بیشتر بخوانید: تراژدی کشاورزی در سوریه، بن‌بست اکولوژی و اقتصاد

بررسی علل بالقوه شوک‌های آبی و درگیری‌های اجتماعی در مقیاس کوچک، از جمله رقابت برای آب، به دلایل مختلفی مهم است.‌ اول ، درگیری‌های کوچک یک پدیده نسبتاً رایج است. مجموعه داده‌های منتشره نشان می‌دهد که در طول دوره 1990-2011، آفریقای جنوب صحرا شاهد 1738 رویداد شورش آبی بود که میانگین آن 66 مرگ در هر رویداد است.

سرانجام شورش‌ها جدا از هزینه جانی انسان‌ها، از نظر اقتصادی نیز پرهزینه هستند.آنها فعالیت‌های اقتصادی خصوصی و عملکردهای اساسی دولت را مختل می کنند و ممکن است مانعی جدی برای توسعه اقتصادی، به ویژه در مناطق فقیر باشد.

تشدید مداوم چرخه آب

تشدید چرخه آب منجر به تغییر در دسترسی به منابع آب، افزایش فراوانی و شدت طوفان‌های استوایی، سیل و خشکسالی و افزایش گرمایش از طریق بازخورد بخار آب میشود. شواهد تجربی برای تشدید مداوم چرخه آب، پشتیبانی بیشتری برای چارچوب نظری فراهم می کند که تشدید را با گرم شدن پیوند می‌دهد روندهای تاریخی در متغیرهای هیدرولوژیکی، از جمله بارش، رواناب، بخار آب تروپوسفر، رطوبت خاک، تعادل جرم یخچال ، تبخیر، تبخیر و تعرق و طول فصل رشد، نشان دهنده تشدید مداوم چرخه آب است. بر اساس میانگین جهانی، بارش بر روی زمین در طول دوره (1998-1900) حدود 2 درصد افزایش یافته است.

البته تغییرات منطقه ای بسیار قابل توجه است. به عنوان مثال، میانگین بارندگی منطقه ای بین 30 درجه شمالی و 85 درجه شمالی بین 7 تا 12 درصد افزایش یافته است، این پدیده در مقایسه با افزایش 2 درصدی برای 0 درجه جنوبی تا 55 درجه جنوبی، و کاهش قابل توجه در برخی مناطق، سوای عدم قطعیت قابل توجه در مورد روند متغیرهای آب و هوایی، رخدادی قابل تامل است. بر اساس یک برآورد، مصرف جهانی آب برای آبیاری، مصارف خانگی، صنعتی و دامی تا سال 2050حدود 21 درصد افزایش خواهد یافت.

به تدریج هوای گرم و خشونت دست به دست هم می دهند. این واقعیت را می توان از منابع مختلف، از قرن‌ها و از قاره‌های مختلف به دست آورد. البته همپوشانی ناامنی و درگیری آب و غذا تصادفی نیست. این روندها با یکدیگر تعامل دارند و به یکدیگر کمک می کنند. تأثیرات کمبود آب، استفاده بیش از حد از منابع آب، خشکسالی آب‌های زیرزمینی و تغییرات رواناب و غذا می‌تواند بنیان معیشت‌ را تضعیف و تنش‌های اجتماعی را تشدید کند، که در صورت عدم رسیدگی یا همراه شدن با سایر نارضایتی‌های اجتماعی یا سیاسی می‌تواند منجر به بی‌ثباتی و درگیری شود.

پیامدهای این چالش‌های متقاطع در سراسر جهان به دلیل عوامل متعددی مانند شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. زیرساخت‌های موجود؛ و تصمیمات سیاسی بسیار متفاوت است. به عنوان مثال، با محدود شدن منابع آب و غذا، در نتیجه رویدادهای شدید آب و هوایی ناشی از تغییرات اقلیمی، تنش‌های اجتماعی بر سر دسترسی به منابع موجود می تواند تشدید و حتی به خشونت تبدیل شود. این امر به ویژه در کشورهای شکننده که سابقه درگیری دارند و در مناطقی که دسترسی به این منابع سیاسی شده، خیلی خطرناک است.

تغییرات اقلیمی تأثیر زیادی بر اقتصاد جهانی و سیاست جهانی دارد و خواهد داشت.‌ سازمان ملل دریافته است که در حالی که مناقشات بر سر منابع طبیعی به ندرت تنها محرک درگیری‌های خشونت آمیز است، مطمئناً می تواند عاملی مؤثر در حضور عوامل دیگر مانند فقر، قطبی شدن قومی و حکومت داری ضعیف باشد.

نمونه‌هایی از این اختلافات را می‌توان در سراسر جهان از جمله در سودان،‌ سوریه، و یمن، و نمونه‌های بسیاری یافت.طرفه اینکه در یک اجماع کلی؛ میانگین دمای هوای سطحی جهانی در طول قرن بیستم افزایش یافته است و اگرچه عدم قطعیت زیادی در مورد میزان افزایش‌های آینده وجود دارد، اکثر ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که گرم شدن آینده "بسیار محتمل" است. همچنین یک انتظار نظری وجود دارد که گرم شدن آب و هوا منجر به افزایش تبخیر و بارندگی شود که منجر به این فرضیه می شود که یکی از پیامدهای اصلی آن تشدید (یا تسریع) چرخه آب خواهد بود.

بیشتر بخوانید: برنامه هفتم توسعه و حل قضایای پارادوکسیکال در کشاورزی ایران

دمای جهانی به طور قابل توجهی در طول قرن بیستم به ویژه از دهه 1970،افزایش یافته است، افزایش گسترده تقاضا برای آب در بخش کشاورزی و صنعتی که از دهه 1950 شروع شد، همراه با رشد مداوم جمعیت، کمبود آب را در چندین بخش از جهان تشدید کرد. امروزه مصرف بیش از حد آب یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده کمبود آب است که به موازات تغییرات آب و هوایی و افزایش تقاضای آب، چرخه جهانی آب را تشدید می کند و توزیع آب در فضا و زمان را تغییر می دهد. انتظار می رود این امر منجر به مرطوب تر شدن مناطق مرطوب و خشک تر شدن مناطق خشک و به احتمال زیاد باعث ایجاد تعارضات جدید شود.

میزان تأثیر گرمایش جهانی در آینده بر الگوهای بارش و رواناب سالانه یخچال‌ها و تأثیرگذاری بر سیاست‌های توزیع آب توسط دولت تاثیرگذاراست زیرا می‌تواند پیامدهای مهمی برای تولید غذا و درآمد حاصل از کشاورزی داشته باشد. حتی اگر نوآوری و توسعه فناوری، بخش کشاورزی را در برابر استرس مستقیم اقلیمی کمتر آسیب‌پذیر کند، این پیچیدگی فرآیندهای اجتماعی و محیطی است که منجر به کمبود واقعی یا درک شده آب و ناامنی غذایی می‌شودو درک اینکه چگونه کاهش عملکرد محصول و ناامنی غذایی می تواند تأثیر مستقلی بر خشونت سیاسی داشته باشد به خودی خود مهم است.

امنیت انسانی و تغییرات اقلیمی

زمانی که در سال 2007، شورای امنیت سازمان ملل اولین مناظره خود را در مورد تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر صلح و امنیت برگزار کرد. مسائل امنیت انسانی و درگیری‌ها در رابطه با تغییرات آب و هوایی به چالشی در جریان اصلی گفتمان تغییرات اقلیمی تبدیل شده است و در حال حاضر یک مؤلفه شناخته شده و مهم در گفتگوی تغییرات آب و هوایی را تشکیل می دهد و در طیف متنوعی از مجامع از طریق جلسات، گزارش‌ها و تغییرات در سیاست مورد بررسی قرار می گیرد.

تا سال 2022 حدود 73 درصد از کشورها تغییرات آب و هوایی را به عنوان یک تهدید امنیت ملی در برنامه ریزی خود گنجانده اند برای مثال، در سال 2008، کمیسیون اروپا مقاله‌ای منتشر کرد که به جزئیات تهدیدات ناشی از تغییرات آب و هوایی مرتبط با مسائل امنیتی از جمله: درگیری بر سر کاهش منابع منابع، آسیب و خطر اقتصادی برای شهرهای ساحلی و زیرساخت‌ها، مانند تأسیسات بندری؛ از دست دادن اراضی زراعی و اختلافات مرزی؛ شکنندگی و رادیکالیزه شدن در کشورهای ضعیف ؛ تنش بر سر تامین انرژی؛ و فشار بر حاکمیت بین المللی، از جمله دامن زدن به «سیاست خشم» بین کسانی که بیشترین مسئولیت را در تغییرات آب و هوایی دارند و کسانی که بیشتر از آن متاثر شده اند، پرداخت.

شورای امنیت سازمان ملل نیز دو جلسه را به تهدید امنیتی ناشی از تغییرات آب و هوایی اختصاص داد. با این حال، برخی از کشورها این سوال را مطرح کردند که آیا شورای امنیت محل مناسبی برای بحث در مورد این موضوع است یا خیر؟ در آن زمان، بسیاری از کشورهای در حال توسعه، مانند هند و چین، گفتند که تغییرات آب و هوایی خارج از اختیارات شورای امنیت است و باید در مجامع دیگری مانند شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (ECOSOC)، مجمع عمومی سازمان ملل (UNGA) با آن برخورد شود. متعاقب آن‌ برای اولین بار گزارش ارزیابی هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوایی (IPCC) یک فصل کامل را به امنیت انسانی اختصاص داد.

(IPCC) در آخرین گزارش ارزیابی خود، برای اولین بار با گنجاندن یک بخش فرعی در مورد "امنیت انسانی" در کمک گروه کاری II (WGII) به گزارش ارزیابی پنجم (AR5) در مورد تأثیرات، آسیب پذیری و سازگاری، به امنیت و درگیری پرداخته و نتیجه می‌گیرد که پیش‌بینی می‌شود تغییر آب و هوا باعث افزایش جابجایی مردم به دلیل کمبود منابع و رویدادهای شدید آب و هوایی در هر دو مناطق روستایی و شهری، به ویژه در کشورهای در حال توسعه کم درآمد، شود‌ و این پتانسیل را دارد که به طور غیرمستقیم خطر درگیری‌های خشونت آمیز مانند جنگ داخلی و خشونت بین گروهی را با تشدید محرک‌های درگیرمانند فقر و شوک‌های اقتصادی، افزایش دهد.

تغییرات آب و هوایی همچنین بر زیرساخت‌ها و تمامیت ارضی کشورها تأثیر می گذارد و به این ترتیب انتظار می رود سیاست‌های امنیت ملی را تحت تأثیر قرار دهد. نقشه راه تاب آوری و سازگاری وزارت دفاع ایالات متحده که اخیراً منتشر شده است، بیان می‌کند که "تغییر آب و هوا تهدیدی فوری برای امنیت ملی است" و از ارتش می‌خواهد که تغییرات آب و هوایی را در "تفکر استراتژیک گسترده تر در مورد مناطق پرخطر" بگنجاند.

تغییر اقلیم به دلیل پتانسیل آن برای تشدید بسیاری از چالش‌ها و تهدیدهای کنونی که در برخی از کشورها با آن مواجه هستند، مانند بیماری‌های عفونی، تروریسم و درگیری بر سر منابع کمیاب، به عنوان یک "ضریب افزایش تهدید" نامیده می شود و می‌تواند به بی‌ثباتی کمک کند، منجر به جابجایی دموگرافیک و مهاجرت شود، درگیری‌های قومی موجود را بدتر کند و امنیت جهانی را تهدید نماید. بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به ویژه کشورهای ضعیف تر و فقیرتر، ظرفیت کمتری برای آماده شدن و انطباق با تغییرات آب و هوایی دارند، زیرا سیل یا خشکسالی می تواند باعث بی ثباتی و ناآرامی شود.

در نهایت نشان دهنده فقدان امنیت در زندگی روزمره مردم گردد. با بدتر شدن اثرات تغییرات آب و هوا و افزایش دما، تهدیدات امنیتی این امکان را دارند که برجسته تر و قطعی تر شوند. با این حال، تلقی تغییرات آب و هوایی به عنوان یک تهدید امنیتی چیزی نیست که همه کشورها از لحاظ تاریخی با آن راحت بوده و یا حتی از آن آگاه بوده اند. چنانکه کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییر آب و هوا (UNFCCC) و پروتکل کیوتو هیچ اشاره ای به امنیت انسانی ندارند. علاوه بر این، زمانی که بحث‌ها در مورد امنیت و تغییرات اقلیمی در سطح بین‌المللی برای اولین بار تقریباً 12 سال پیش، زمانی که شورای امنیت سازمان ملل به تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر صلح و امنیت پرداخت، انجام شد، این موضوع همچنان یک نگرانی "آینده" در نظر گرفته می شد.

در آن زمان، تغییرات اقلیمی عمدتاً در انجمن‌های سنتی مرتبط با تغییرات آب و هوایی مورد توجه قرار می‌گرفت، و به عنوان یک «مسئله زیست‌محیطی» در نظر گرفته می‌شد و در درجه اول در اختیار وزارتخانه‌های محیط زیست قرار می‌گرفت. در حالی که امروزه امنیت به طور گسترده به عنوان یک نگرانی مشروع در رابطه با تغییرات اقلیمی شناخته می شود و در مجامع مختلف و سازمان‌های بین المللی به آن پرداخته می شود، همانطور که ذکر شد، نگرانی‌های مرتبط با امنیت هنوز بطور کامل راه خود را به مذاکرات رسمی تغییر اقلیم تحت ( UNFCCC) به عنوان تنها ابزار جهانی برای رسیدگی به تغییرات آب و هوا باز نکرده اند.

مجمع جهانی اقتصاد سال 2022 اعلام کرد که بحران منابع طبیعی بویژه آب یکی از 10 خطر بزرگی است که روندهای جدید ژئواکونومیک جهان در 10 سال آینده با آن مواجه خواهد شد. کنفرانس آب 2023 سازمان ملل متحد - اولین کنفرانس آب از سال 1977 - را در روز جهانی آب در نیویورک در روز چهارشنبه آغاز نمود. سازمان ملل گفت که هدف کنفرانس آب در سال 2023 این بود که اطمینان حاصل شود که "همه ما اساساً آب را درک، ارزش گذاری و مدیریت بهتری خواهیم نمود و اقدامات هماهنگ برای دستیابی به اهداف مورد توافق بین المللی مرتبط با آب انجام می دهیم." در یخچال‌های طبیعی، دریاچه‌ها، مخازن، رودخانه‌ها، تالاب‌ها و حتی در آب‌های زیرزمینی، آب شیرین به طور فزاینده‌ای کمیاب است. جمعیت در حال رشد به آب بیشتری برای صنعت و کشاورزی و همچنین برای آشامیدن و بهداشت نیاز دارند. تغییرات اقلیمی منجر به سیل و خشکسالی و تغییر الگوی بارش شده و به کشاورزی آسیب وارد کرده است.

الگوهای آب و هوا به طور فزاینده ای نامنظم می شوند. در سال‌های اخیر، مسائل مربوط به آب هزاران نفر را کشته، مناظر را ویران کرده و میلیاردها دلار خسارت به اقتصادهای سراسر جهان وارد کرده است. باران و برف نتوانسته به بدترین خشکسالی کالیفرنیا در 1200 سال اخیر پایان دهد.‌ رودخانه پو، طولانی‌ترین رودخانه ایتالیا، از نظر تاریخی به سطح پایینی رسیده است. سیل سال گذشته در پاکستان بیش از 1500 کشته برجای گذاشت و حدود یک سوم این کشور را آب فرا گرفت، در حالی که فرانسه خشک ترین زمستان خود را از سال 1959 تجربه کرد .

ابتکار اروپایی تغییرات اقلیمی

پیامدهای سیاسی تغییر اقلیم در سراسر قاره اروپا احساس می شود، جایی که کشورهای عضو اتحادیه اروپا با خشکسالی طولانی دست و پنجه نرم می کنند. این امر به ویژه فرانسه و آلمان را تحت تأثیر قرار داده است، جایی که رودخانه‌های "راین و لوآر" در پایین ترین سطح خود قرار دارند.

در آلمان، این امر منجر به پیشنهاد دولت برای تدوین یک استراتژی ملی آب شده است که قرار است تا پایان سال 2023 تصویب شود تا از تامین آب آشامیدنی درازمدت اطمینان حاصل شود.همچنین هدف آن تضمین تامین آب پاک و کمک به کشور برای تطبیق بهتر زیرساخت‌ها با خشکسالی است. به عنوان بخشی از این سازگاری، مدیریت آب به عنصر اساسی توسعه شهری تبدیل خواهد شد.

به عنوان مثال، دولت متعهد شده است 4 میلیارد یورو طی 5 سال آینده برای به اصطلاح «شهرهای اسفنجی» که برای تشویق زیرساختهای توسعه‌ایی که تا حد امکان آب جذب و ذخیره می‌کنند، اختصاص دهد.

فرانسه همچنین اقداماتی را برای رسیدگی به وضعیت‌های بدتر انجام داده است، به ویژه با فعال کردن یک واحد تخصصی بحران در اوایل ماه اوت برای نظارت بر خشکسالی و پیشنهاد ابتکارات نوین؛ اخیراً این امر باعث شده است که دولت اقدامات اضطراری را برای کمک به کشاورزان و دامداران در مقابله با خشکسالی اعلام کند - از جمله حمایت از محصولات چند ساله مانند باغات انگور، توت، مراتع و 1.5 میلیارد یورو اضافی برای افزایش کمک‌های کشاورزی برای علوفه دام و سایر نهاده‌های کشاورزی؛ از نظر ژئوپلیتیکی، این تغییرات، تأثیرات گسترده ای در اتحادیه اروپا و سوئیس دارد، به ویژه در کشتیرانی و انرژی؛ در رود "راین"، قایق‌ها باید به اندازه یک سوم سبک شوند تا از زمین گیر شدن جلوگیری شود، و در فرانسه نزدیک به 600 کیلومتر کانال بسته شده است،( به ویژه در گراند و بورگوندی)، که به شدت کشتی رانی را تحت تأثیر قرار می دهد و به این معنی است که حمل و نقل سوخت به نیروگاه‌های زغال سنگ و گاز محدود شده است.

همزمان، بزرگی خشکسالی و بحران ژئوپلیتیکی، امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه را بر آن داشته است که در مورد ماه‌های سخت پیش رو هشدار دهد زیرا جهان با "پایان فراوانی" احتمالی روبرو است.

در نتیجه سطوح پایین انرژی آبی، نروژ تصمیم گرفت صادرات انرژی خود را به همسایگان اسکاندیناوی خود کاهش دهد که منجر به اتهاماتی از قبیل یکجانبه گرایی خواهد شد. فراتر از اتحادیه اروپا و در بریتانیا، خشکسالی نیز به شدت صحنه سیاسی را تحت تاثیر قرار داده است.

سازمان محیط زیست اعلام کرده است که مناطق وسیعی از کشور در خشکسالی قرار دارند و تخمین زده می شود که روزانه حدود 3 میلیارد لیتر آب از دست رود. هر دولت آتی بریتانیا ممکن است به تأثیر این موضوع نگاه کند تا برای جلوگیری از چنین نشت‌هایی چه کاری می توان انجام داد." جورج یوستیس"، وزیر محیط زیست کنونی، یک «شبکه ملی» آب پیشنهاد کرده است که از خطوط لوله عظیمی برای اتصال مخازن در مناطق پر بارش، عمدتاً در غرب، به مناطقی که بیشتر در معرض خشکسالی هستند، عمدتاً در شرق، استفاده می کند.

چالش‌های تغییرات اقلیمی کشورهای کارائیب

آمریکای لاتین در حال حاضر به دلیل تاثیرات تغییرات آب و هوایی با چالش‌های اقتصادی مهمی مواجه است. بسیاری از کشورها تحت تأثیر خشکسالی قرار دارند، در حالی که برخی دیگر از بارندگی شدید رنج می برند. سازمان جهانی هواشناسی گزارش می دهد که بارندگی در این منطقه به طور کلی در حال کاهش است، اما زمانی که رویدادهای بارندگی رخ می دهد، شدید و سیل آسااست. خشکسالی محصولات کشاورزی، حمل و نقل آنها و عملکرد برخی از صنایع تبدیلی حیاتی را به خطر می اندازد.

در آمریکای جنوبی، حوضه "پارانا-پلاتا" در برزیل و آرژانتین بدترین خشکسالی را از سال 1944 تجربه کرده است که عمدتاً بر عملکرد محصولات سویا و ذرت تأثیر گذاشته است. حتی صادرات محصولات کشاورزی به دلیل خشکسالی در رودخانه‌ها 80 درصد کاهش یافته است.

در شمال مکزیک (جایی که مونتری، پایتخت صنعتی کشور، واقع شده است)، جمعیت محلی یکی از بدترین خشکسالی‌های خود را تجربه می کنند که مانع از عملکرد عادی صنایعی مانند صنعت آبجوسازی می شود. مکزیک اخیراً فرمانی را امضا کرده است که وضعیت بحران آب را به عنوان یک موضوع امنیت ملی اعلام می کند.

در شرایط نابرابری بالا در آمریکای لاتین، بحران آب و هوا به طور مستقیم بر آسیب پذیرترین جمعیت‌ها تأثیر می گذارد و منجر به ناامنی غذایی می شود که با محدودیت دسترسی به آب به دلیل کمبود، تشدید می شود. با توجه به اینکه 45 درصد انرژی تولید شده در منطقه از منابع آب تامین می شود، دسترسی به برق نیز تحت تاثیر قرار می گیرد. علاوه بر این، رقابت برای سرمایه گذاری در سیستم‌های هشدار دهنده و ابزارهای توسعه و بهره برداری آب شدیدتر می شود.

به عنوان مثال، شیلی در حال توسعه یک سیستم تراکم برای تولید آب است. اما با توجه به مشکلات ناشی از بحران اقتصادی جهانی و عدم آگاهی، بودجه برای توسعه و نوآوری در این زمینه محدود است،

آسیا و اقیانوسیه گرفتار شبح ال نینو

در آسیا و اقیانوسیه؛ چین و هند بزرگترین کشورهایی هستند که امسال از خشکسالی در آسیا و اقیانوسیه رنج می برند. در استرالیا، اختلالات آب و هوایی باعث سیل شد، در حالی که برخی از مناطق کشور هنوز در معرض کمبود باران هستند. وضعیت خشکسالی در آسیای جنوب شرقی در سال جاری اندکی بهبود یافته است، اما از منظر بلندمدت این منطقه همچنان در معرض خطر خشکسالی قرار دارد. به عنوان مثال - خشکسالی به ویژه در حوضه رودخانه یانگ تسه که یک پنجم مساحت کل چین را تشکیل می دهد و یک سوم جمعیت چین را شامل می شود، بد است.

در ماه جولای، این حوضه 48 درصد کمتر از میانگین بارندگی داشته است - کمترین میزان از سال 1961- از اول ژوئیه تا 15 آگوست 2023، بارش تجمعی در شهرهای بزرگ حوضه حداقل 50 درصد کمتر از دوره مشابه قبل بود و باعث خشک شدن رودخانه یانگ تسه در بخش‌هایی شد. به تدریج خشکسالی به وضوح بر چشم انداز اقتصادی و تجاری منطقه تأثیر می گذارد.

زنجیره تامین در چین و همسایگانش مختل شده است و تولید برق در رنج است.به دلیل کمبود برق ناشی از خشکسالی، کارخانه‌های برخی از برندهای معروف الکترونیک یا تامین کنندگان قطعات خودرو بنا به درخواست دولت مجبور شدند برای چند روز تعطیل شوند. یکی از اسناد منتشر شده در رسانه‌های اجتماعی نشان می دهد که یک برند برتر خودروی الکتریکی مستقر در شانگهای تحت فشار به دلیل کمبود قطعات است .وزارت منابع آب در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که خشکسالی در سراسر حوضه رودخانه یانگ تسه بر امنیت آب آشامیدنی مردم روستایی و دام‌ها و رشد محصولات تأثیر منفی گذاشته است.

این حوضه اصلی ترین منطقه تولید برنج است که خطراتی را برای تولید مواد غذایی ایجاد می کند. تاثیر آب و هوای شدید در این منطقه با سیل شدید در پاکستان مشاهده شده است. در زمان نگارش این مقاله،(تیرماه سال 1402) سیل ویرانگر دست‌کم ۱۱۳۶ کشته برجای گذاشته است و به گفته وزیر آب و هوای پاکستان، حدود یک سوم کشور در آب غرق شده است.

دبیرکل سازمان ملل متحد؛ جنوب آسیا را "نقطه بحران آب و هوایی" اعلام کرده و خواستار اقدامات بشردوستانه برای حمایت از مردم پاکستان شده است. به طور غم انگیز، رویدادهای شدید آب و هوایی مانند این به یکی از ویژگی‌های آب و هوای جهانی ما تبدیل می شود، و مناطقی مانند جنوب آسیا بسیار در معرض دید قرار می گیرند. تاثیر تغییرات آب و هوایی بر اقتصاد عمیق تر خواهد شد.

بر اساس گزارش سازمان ملل، تا سال 2030، حدود 700 میلیون نفر در معرض خطر آواره شدن به دلیل خشکسالی قرار خواهند گرفت، تا سال 2040، از هر چهار کودک یک نفر در مناطقی با کمبود شدید آب زندگی خواهد کرد و تا سال 2050، تا سال 2050، 216 میلیون نفر می توانند زندگی کنند.

عمدتاً به دلیل خشکسالی در ترکیب با عوامل دیگر از جمله کمبود آب، کاهش بهره وری محصولات کشاورزی، افزایش سطح آب دریاها و افزایش جمعیت، مجبور به مهاجرت می شوند. واضح است که این یکی از ویژگی‌های محیط ژئوپلیتیک آینده است و سیاست، کسب و کار و نوآوری‌های فناورانه باید همگام با آن حرکت کنند.در سال 2022، کاهش سطح آب، بحران غذایی در آفریقا را تشدید کرد، کشتیرانی و تولید هسته‌ای در اروپا را متوقف کرد و به تعطیلی کارخانه‌ها در چین منجر شد.

کمبود آب همچنین ایالات متحده را مجبور به محدود کردن تخصیص آب در ایالت‌های غربی کرد و باعث ناآرامی اجتماعی در آمریکای لاتین شد و تنش بین شرکت‌ها و جوامع را تشدید کرد اما در سال 2023 وضعیت بدتر است.

تنش آب به حالت عادی جدید تبدیل شده، سطح رودخانه‌ها به پایین ترین حد کاهش یافته و دو سوم شرکت‌ها در سطح جهان با ریسک تامین آب برای عملیات یا زنجیره تامین خود مواجه شده اند. در داخل کشورها، تعداد درگیری‌های مرتبط با آب، که از دهه 1980 به شدت افزایش یافته است.

مسایل خاورمیانه ای تغییرات اقلیمی

گرما در سال 2023 به اوج جدیدی در خاورمیانه رسیده و بیشترین تأثیر آن در خاورمیانه عربی و آفریقا خواهد بود، گزارش‌های سازمان ملل و سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با آب، خاورمیانه را به دلیل موقعیت جغرافیایی در کمربند خشک، کم‌آب‌ترین منطقه جهان به‌ویژه «منطقه عربی خاورمیانه» معرفی کرده‌اند. در حالی که سرانه میزان آب موجود سالانه برای هر نفر در سطح جهانی که حدود 7000 متر مکعب تخمین زده می شود، سرانه آب موجود سالانه برای هر نفر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تنها حدود 1200 مترمکعب است‌ که بیانگر وخامت شرایط آبی است( اصطلاح «کمبود آب» به شرایطی اطلاق می شود که در آن هر فرد در یک کشور به کمتر از 1000 متر مکعب آب در سال دسترسی دارد).

از سویی با پیش بینی رشد جمعیتی که ممکن است در سال 2025 به 500 میلیون نفر برسد، انتظار می رود که میزان آب سرانه موجود تا سال 2050 به نصف کاهش یابد. از اهمیت موضوع آب در منطقه خاورمیانه آن است که 76 درصد آب رودخانه‌های خاورمیانه از منابع خارج تامین می‌شود. البته موضوع آب و مشارکت در تسهیم بین دولی آب همواره یکی از دغدغه‌های اصلی در خاورمیانه بوده است. در سراسر حوضه‌های آبی اردن تا رودخانه‌های دجله و فرات، امروزه با افزایش ناامنی‌های سیاسی، با کمبود آب در مناطق، احتمال درگیری حتی بیشتر از قبل شده است از سال 1950، تقریباً 80 درصد از مناقشات خشونت آمیز بر سر منابع آب در سطح جهان در خاورمیانه رخ داده است.

از سال 2011، شورای وزیران عرب استراتژی امنیت آب خود را صادر کرد (سندی که مقیاس چالش را نشان می‌داد و یک چارچوب مشترک در سطح منطقه را برای رسیدگی به کمبود آب ترسیم می‌نمود)، پرداختن به این چالش مستلزم پرداختن به مسائل مصرف و عرضه برای دستیابی به سطح بیشتری از امنیت آب یا سطوح پایدار استفاده از آب، با وجود کمبود منابع بود. اما وضعیت امروز نشان می دهد که دولت‌ها هنوز به درستی با چالش‌های کمبود آب مقابله نکرده اند.

دو سوم جمعیت منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در مناطقی زندگی می‌کنند که منابع آب تجدیدپذیر کافی برای حفظ سطح فعلی مصرف ندارند. کمبود آب همچنین باعث ایجاد جریان پناهجویان در خاورمیانه (سوریه، افغانستان،عراق و یمن)، تهدید چشم‌انداز اقتصادی در شمال آفریقا (الجزایر، مراکش و تونس) و افزایش ناامنی غذایی در شاخ آفریقا (اتیوپی، کنیا، سومالی) با افزایش قیمت مواد غذایی و مجبور شدن کشاورزان به مهاجرت‌ شده است.

اثرات این سرریزها؛ بر نابرابری داخلی، ناآرامی‌های اجتماعی را در مناطقی که با هیبرید سایر بحران‌های اقتصادی و اجتماعی، از جمله تورم بالا، بیکاری، درگیر هستند، افزایش یافته است و سیاستگذاران بارها بر نقش دیپلماسی آب برای مقابله با منازعات بر سر آب تاکید کرده اند روایت‌هایی که درگیری‌های خشونت‌آمیز و کمبود منابع آب را به هم مرتبط می‌کنند را می‌توان به طور مرتب در گزارش‌های رسانه‌ها و بحث‌های سیاست کلی یافت. برای مثال، برای چندین سال، مجمع جهانی اقتصاد، در گزارش‌های سالانه ریسک جهانی "WEF" تامین آب را به عنوان یک خطر اصلی معرفی کرده است. تا سال 2050، نزدیک به 400 میلیون نفر ساکن منطقه منا( MENA ) شهرنشین خواهند بود.

افزایش تراکم جمعیت شهری باعث استرس خاصی بر منابع آب می شود. در داخل شهرها، تقاضا برای زیرساخت‌های آب احتمالاً کیفیت زندگی را بیشتر کاهش می‌دهد و در نتیجه به فهرست نارضایتی‌هایی که مردم نسبت به نخبگان حاکم دارند، اضافه می‌شود.

این پدیده ممکن است باعث شود که نسل جوان به طور فزاینده ای خواهان حکمرانی بهتر و استانداردهای اجتماعی-اقتصادی بالاتر باشد. علاوه بر این، اگر دولت‌ها خدمات خود را بر شهرهایی متمرکز کنند که تراکم جمعیت بالایی دارند و نخبگان سیاسی و اقتصادی در آن‌ها زندگی می‌کنند، شهرنشینی ممکن است شکاف‌های روستایی-شهری را تشدید کند.

شکاف رو به رشد بین دسترسی ضعیف به آب در مناطق روستایی و دسترسی بهتر در مناطق شهری، این احساس را ایجاد می کند که دولت‌ها ناکارآمد و بر منافع الیت خود متمرکز هستند. علاوه بر این، شهرنشینی به طور اجتناب ناپذیری ساختار اقتصادی استان‌ها را تغییر می دهد و پیامدهایی برای امنیت آب دارد.

تجارب موفق امارات

البته نمونه‌های موفقی هم وجود دارد. مثلا؛ امارات متحده عربی یکی از ده کشور خشک جهان است. در آنجا، مانند هر جای دیگر در منطقه MENA، تغییرات آب و هوایی در حال تشدید کمبود آب بمیزان قابل توجه است. در عین حال، امارات یکی از بالاترین میزان مصرف سرانه آب در جهان را دارد. با این وجود، استراتژی امنیت آب 2036 امارات متحده عربی یک برنامه روشن برای مقابله با کمبود آب و برای افزایش کارایی ابزارهای مدیریت آب است. امارات متحده عربی اقدامات استراتژیک را به درستی دنبال می کند.

این اقدامات در درجه اول شامل تنظیم مجدد تعرفه‌ها با هزینه‌ها و افزایش کارایی مصرف آب برای کاهش سطوح بالای مصرف ناپایدار است. دولت همچنین به دنبال جلوگیری از بی ثباتی آینده ناشی از مشکلات تامین آب با استفاده از سرمایه گذاری عمومی و خصوصی قابل توجه در منابع تامین آب غیر متعارف - یعنی نیروگاه‌های آب شیرین کن - بوده است. در مجموع، منطقه MENA بیشترین سهم ظرفیت نمک‌زدایی را در سرتاسر جهان در نتیجه سرمایه‌گذاری در این بخش، به ویژه در شبه جزیره عربستان، به خود اختصاص داده است.

ثروت عمومی به دست آمده در نتیجه درآمدهای نفت و گاز به کشورهای حاشیه خلیج فارس این امکان را داده است که به دنبال تامین آب غیرمتعارف در مقیاس وسیع باشند. اما، در حالی که مطمئناً برای غلبه بر تأثیر بی‌ثبات‌کننده کمبود آب مفید است، تأمین آب غیرمتعارف به چالش‌های بلندمدت پاسخ نمی‌دهد. فن‌آوری‌هایی که امارات متحده عربی استفاده می‌کند بسیار سرمایه‌بر و انرژی بر است، و تامین آب را منوط به توانایی دولت برای ادامه حمایت از چنین سرمایه‌گذاری‌هایی می‌کند.

بحران‌های گذشته ناشی از افت قیمت نفت یا سایر شوک‌های اقتصادی، خطر چنین مواجهه‌ای را نشان داده است و تلاش‌های دولت را برای توسعه فناوری‌های نمک‌زدایی که از نظر انرژی کارآمدتر هستند، از جمله نمک‌زدایی مبتنی بر خورشید را تحریک کرده است. امارات متحده عربی با تکیه بر نوآوری و فناوری در منابع تامین آب غیر متعارف، اثرات بی ثبات کننده کمبود آب خود را کاهش داده است.

همچنین برخی از پتانسیل بی ثبات ساز داخلی مربوط به چالش‌های آب را مورد توجه قرار داده است. با این وجود، اقدامات پایدار بیشتری برای درازمدت وجود دارد‌ که می تواند اعمال کند. امارات همچنان باید خطر اتکای شدید به منابع غیر متعارف تامین برق را برطرف کند. چنین خطراتی شامل‌ نگرانی‌های زیست‌محیطی ناشی از نمک‌زدایی ، به‌ویژه تأثیری است که فرآیند نمک‌زدایی و ترشحات با شوری بالا بر زندگی دریایی می‌گذارد، و همچنین توانایی کشور برای حفظ آب با هزینه بالا در آینده می‌باشد.

سخن پایانی

در حالی که 70 درصد از سطح زمین را آب پوشانده است، بیشتر آن اقیانوس است و آب شیرین تنها حدود 3 درصد از کل زمین را تشکیل می دهد. بیشتر آب‌های شیرین یا در اعماق زمین مدفون است یا در یخچال‌های طبیعی در بالای کوه‌ها محبوس شده است و آب به مثابه کالایی نایاب و گران بها و یک موتور محرکه و پیشران در اقتصادهای کشورهای در حال توسعه محسوب می گردد.

در نهایت، رویکردهای اصلاحی جامعه جهانی باید شامل راهبردهای دیپلماتیک و توسعه و همچنین کمک‌های دفاعی مستقیم باشد چون کاهش تنش‌های ژئوپلیتیکی و توافقات دیپلماتیک مورد انتظار، زمینه‌های جدیدی را برای همکاری باز می کند. برای دولت‌های ملی، حکمرانی و مدیریت مؤثر منابع آب مانع از پیشرفت بازیگران افراطی داخلی خواهد شد.

همکاری موفقیت‌آمیز بین جامعه جهانی و دولت‌های ملی، پیشینه مهمی برای رسیدگی به مشکلات زیست محیطی پیچیده آبی در مجموعه مناطق استراتژیک و در عین حال شکننده جهان خواهد بود. اکنون کمبود آب و دسترسی نابرابر به آب دو مشکل اساسی است که جامعه جهانی با آن مواجه است.واکنش سیاسی به این بحران، زمینه "سیاست بین المللی آب" را ایجاد کرده است.

برای مقابله با این بحران، جامعه جهانی باید آب را به عنوان یک حق از مجموعه حقوق بشر در نظر گرفته و اجرای راهکارهای پایدار برای آینده را در اولویت قرار دهد. صلح جهانی در گرو تضمین حق بهره مندی کشورها از آب است و به همین دلیل حفظ مدیریت روان آب بین کشورها و جلوگیری از توسعه هرگونه درگیری ممکن است به یکی از چالش‌های آینده تبدیل شود.

توده‌های آبی مرزهای طبیعی بین کشورها و برخی از آنها را تشکیل می دهند. بسیاری از کشورها به دلیل اینکه "کشورهای بالادست یا پایین دست هستند یا از میان آنها عبور می کنند"، رودخانه‌ها یا دریاچه‌های آبی مشترک دارند و با توجه به آمادگی ذاتی انسان‌ها برای شرکت در مبارزه برای بقا، ممکن است مسائل آب بویژه در منطقه - خاورمیانه - به سطوح بی سابقه ای افزایش یابد. و اگر با دیپلماسی سازنده ای مورد توجه قرار نگیرد به جنگ‌های واقعی تبدیل می شود.

با توجه به مشکلات سیاسی مرتبط با رودخانه‌های اصلی بین المللی در خاورمیانه که بیشتر آنها حول محور «مسائل سدها» می چرخد نباید سهمیه آب کشورها را تضعیف کرده و‌ آنها را در معرض فقر آب قرار داد. لذا، دیپلماسی آبی باید در محور توجهات قرار گیرد.