اولویت‌های محیط زیستی دولت چهاردهم
حقابه تالاب‌ها مسئله اول محیط زیست است
در فاصله برگزاری دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری تا امروز، تلاش کردیم تا با ارسال یک پرسشنامه نظرات افراد صاحب‌نظر در بخش‌های مختلف محیط‌زیست جویا شویم.
اخبار سبز کشاورزی؛ متأسفانه فرصت کوتاه باعث شد که جامعه آماری پاسخگویان تعداد بالایی نداشته باشد. با این حال در برخی از زمینه‌ها به نظر می‌رسد توافق نظر بسیاری بالایی درباره برخی اولویت‌ها بین پاسخگویان که از طیف‌ها و تخصص‌های مختلف محیط‌زیستی هستند، وجود دارد.
در پیمایش انجام‌شده، ۲۶ نفری که پرسشنامه به آن‌ها ارسال شد، پاسخگوی سؤالات بودند؛ از این بین، ۲۳ نفر تحصیلات دانشگاهی مرتبط با محیط‌زیست دارند، ۶ نفر سابقه فعالیت به‌عنوان مدیر دولتی داشته و ۲۰ نفر دیگر سابقه کار در زمینه محیط‌زیست در قالب تشکل‌ها و یا کارشناسان مستقل را دارند.
در این پیمایش، ۶ سؤال از پاسخ‌دهندگان پرسیده شده است و از آن‌ها خواسته شد تا با شیوه امتیازدهی و یا تعیین اولویت به سؤالات پاسخ دهند. در این گزارش به بررسی نتایج حاصل از سؤال نخست می‌پردازیم. در بخش نخست ما از پاسخ‌دهندگان خواستیم که از بین پاسـخ‌های ده‌گـانـه، بـه‌تـرتیب مهـم‌تـریـن بحران‌هایی که دولت بعدی باید برای حل آن‌ها اهتمام ورزد را مشخص کنند. همچنین به آن‌ها ایـن امکـان را دادیـم کـه به‌جـای یـکی از اولویت‌های ذکر شده، گزینه دیگری که ممکن بود از چشم ما پنهان مانده باشد را برای ما بنویسند. ما ۵ پاسخ که بالاترین نمره از نظر اولویت را کسب کرده‌اند، در دسته بحران‌های با اولویت فوری و ۵ پاسخی که نمرات پایین‌تر را کسب کرده‌اند، در دسته بحران‌های غیرفوری دسته‌بندی کردیم.
بحران‌ها با اولویت فوری
مدیریت بهتر بحران آب با رعایت حقابه‌های محیط‌زیستی
حل مسئله آلودگی هوا
نبود بـرنامه مـدون حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض و ضرورت تدوین و اجرا
نبود شفافیت در ارزیابی اثرات محیط‌زیستی طرح‌های بزرگ
بحران‌ها با اولویت غیرفوری
مدیریت نامناسب پسماند
بیابان‌زایی و کانون‌های گردوغبار
تخریب زیستگاه به‌واسطه معدن‌کاری
تخریب زیستگاه به‌واسطه تعارض با جوامع محلی
نبـود دیـپلماسی مـحیط‌زیسـتی در مـوضوع گردوغبار و حقابه‌ها
آب مسئله اول
در ادامه شرح دقیق‌تری درباره نتایج کسب‌شده در هر بخش خواهیم داد؛ اما پیش از آن ذکر چند نکته ضروری است. به نظر می‌رسد که مـدیـریـت بـحران آب بـا در نـظـر گرفـتـن مـحیـط‌زیـست از نـظـر اکـثـریـت قـاطـع پاسخ‌دهندگان را باید مهم‌ترین اولویت دولت آینده دانست. از بین افراد پاسخگو، ۶۹ درصد بحران آب یا مدیریت بهتر بحران آب با رعایت حقابه‌های محیط‌زیستی را مهم‌ترین اولویت محیط‌زیستی دولتی آینده می‌دانند. همچنین ۸۸ درصد این موضوع را در بین دو اولویت نخست محیط‌زیستی دولت و ۱۰۰ درصد آن را در بین ۴ اولویت نخـست از بین ۱۰ اولویت ذکرشده برآورد می‌کنند.
در بیان پاسخ‌دهندگان ۶ نفر سابقه فعالیت به‌عنوان مدیر دولتی داشته و ۲۰ نفر دیگر سابقه کار در زمینه محیط‌زیست در قالب تشکل‌ها و یا کارشناسان مستقل را دارند
همچنین یکی از پاسخ‌دهندگان «نبود برنامه مدون واگذاری تصـمیـم‌گیـری و حـکم‌رانـی محـیط‌زیـست به خـارج از بـدنه دولـت» را مهم‌ترین اولویت برای حل‌وفصل عنوان کرده اسـت. این پاسخ فراتر از گزینه‌های ذکر شده در پرسشـنامه بوده و در بخش «اولویت از نظر شما» به شکل تشریحی آمـده اســت. این موضوعی است که برخی از مـحققان و فعالان این عرصه به‌عنوان ریشه بسیاری از مشکلات و بحران‌های دیگر برمی‌شمـارند و معتقدند که سازمان حفاظت محیط‌زیست و به‌طور کلی دولت، باید در بسیاری از عرصه‌ها خصوصاً عرصه‌های مرتبط با محیط‌زیست، آب و منابع طبیعی، از تصدی‌گری کنار رفته و به‌جای آن نقش تنظیم‌گری را ایفا کند.
تخریب زیستگاه
به‌طور کلی دو بحران مرتبط با تخریب زیستگاه در بین اولویت‌ها قرار داشته که یکی به‌دلیل معدن‌کاری و دیگری به‌دلیل تعارضات با جوامع محلی است. این دو در مجموع ۵۴ درصد آراء پاسخ‌دهندگان را به‌عنوان یک اولویت فوری نیازمند پاسخگویی کسب کرده‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد، حل‌وفصل تخریب زیستگاه در مجموع یک اولویت فوری هرچند با دلایل متفاوت باشد.
مدیریت بهتر بحران آب با رعایت حقابه‌های محیط‌زیستی
علاوه‌بر مواردی که ذکر شد، از بین پاسخ‌دهندگان یک نفر هم «فقدان دیپلماسی مشخص در دیپلماسی محیط‌زیست در موضوع حقابه و مدیریت گردوغبار» را مهم‌ترین اولویتی می‌داند که باید توسط دولت جدید به آن پرداخته شود. بنابراین می‌توان گفت، موضوع آب به‌طور کلی با ۷۳ درصد، اولویت نخست پاسخ دهندگان است.
آلودگی هوا
۲۳ درصد پاسخ‌دهندگان آلودگی هوا را اولویت دوم برآورد کرده‌اند. ۱۹ درصد پاسخ‌دهندگان نیز نبود برنامه جامع حفاظت از گونه‌های در معرض انقراض را اولویت دوم می‌دانند. اما در مجموع پاسخ‌های اولویت‌های بعدی آلودگی هوا را در جایگاه مهم‌تری از نظر اولویت‌ها می‌نشاند و به نظر می‌رسد که این اولویت در مجموع بعد از موضوع آب و در بین اولویت‌های فوری نیازمند پاسخگویی جایگاه دوم را دارد. در مجموع ۶۵ درصد پاسخ‌دهندگان آلودگی هوا را یک اولویت فوری ارزیابی می‌کنند.
آلودگی و فرسایش خاک
تنها یک نفر این موضوع را اولویت نخست مسائل محیط‌زیستی کشور می‌داند و با آنکه ۶۵ درصد افراد آن را یک اولویت فوری نیازمند پاسخگویی می‌دانند، بیشتر تمرکز در این بخش روی اولویت‌های سوم تا پنجم از بین اولویت‌های ۵ گانه فوری قرار دارد. به همین دلیل در مجموع به نظر می‌رسد که آلودگی هوا و فرسایش خاک اولویت سوم فوری نیازمند پاسخگویی باشد. ۱۹ درصد افراد این مسئله اولویت چهارم و همین تعداد نیز اولویت پنجم در بین اولویت‌های فوری می‌دانند.
عدم شفافیت ارزیابی تبعات محیط‌زیستی پروژه‌های بزرگ
۶۱ درصد پاسخگویان این مسئله را جز اولویت‌های فوری نیازمند پاسخگویی ارزیابی می‌کنند. هرچند ۲ پاسخ‌دهنده این موضوع را اولویت نخست در بین اولویت‌های فوری می‌دانند، اما عمده پاسخگویان نبود شفافیت را اولویت ۴ و ۵ از بین اولویت‌های فوری نیازمند پاسخگویی می‌دانند.
نبود برنامه جامع حفاظت از گونه‌های در معرض انقراض
هیچ‌یک از پاسخ‌دهندگان این موضوع را اولویت نخست ارزیابی نکرده‌اند. با این حال ۱۹ درصد آن را اولویت دوم دانسته و در مجموع توزیع آن بیشتر بین اولویت‌های ۲ تا ۴ قرار دارد. در مجموع ۵۴ درصد پاسخگویان این مسئله را یک اولویت فوری نیازمند پاسخگویی می‌دانند و همین مسئله باعث می‌شود که نبود این برنامه در بین اولویت‌های فوری در آخرین جایگاه قرار بگیرد. با این همه به نظر می‌رسد که این موضوع کماکان از اهمیت بالایی برخوردار است.
بحران‌ها با اولویت غیرفوری
در نیمه پایینی، اولویت‌ها و یا بحران‌هایی که اولویت غیرفوری برای پاسخگویی دارند قرار گرفته است. در بین آن‌ها مدیریت پسماند مهم‌ترین اولویت است و باتوجه‌به نقشی که مدیریت نامناسب پسماند در آلودگی خاک و آب و هوا و سلامت دارد، به نظر می‌رسد که کماکان اولویت مهمی ارزیابی شده است. در مجموع ۳۸ درصد این موضوع را اولویت فوری می‌دانند و به این ترتیب این موضوع با قرار گرفتن در جایگاه ششم به بخش اولویت‌های غیرفوری منتقل می‌شود. یعنی ۶۲ درصد آن را اولویـتی فـوری ارزیابی نکرده‌اند.
از بین افراد پاسخگو ۶۹ درصد بحران آب یا مدیریت بهتر بحران آب با رعایت حقابه‌های محیط‌زیستی را مهم‌ترین اولویت محیط‌زیستی دولتی آینده می‌دانند
گسترش بیابان‌زایی و فعال شدن کانون‌های گردوغبار در جایگاه بعدی است و ۶۶ درصد آن را یک اولویت غیرفوری می‌دانند. ۷۰ درصد تخریب زیستگاه به‌واسطه معدن‌کاری را یک اولویت غیرفوری می‌دانند و ۷۷ درصد پاسخگویان تخریب زیستگاه به‌دلیل تعارضات با جوامع محلی را اولویت غیرمهم می‌دانند.
به همین دلیل و همان‌طور که در بخش قبل ذکر شد، به نظر می‌رسد که در مجموع ۵۴ درصد تخریب زیستگاه به‌دلایل مختلف را یک اولویت و فوری ارزیابی می‌کنند. همچنین عدم داشتن برنامه مشخص در دیپلماسی محیط‌زیست و موضوع حقابه و مدیریت گردوغبار را تنها ۱۲ درصد یک اولویت فوری می‌دانند. این مسئله باتوجه‌به حل‌نشدن موضوعات داخلی در این زمینه قابل درک است. برای مثال در روزهای انتشار این گزارش، شهر قم ریزگردهای منتشرشده از منابع داخلی را تجربه می‌کند.
