چالش‌های خودکفایی در تولید کودهای کشاورزی

کود و سم از جمله مهم‌ترین نهاده‌های تولید در بخش کشاورزی هستند که در این میان به‌دلیل کشت‌های پی‌درپی و متراکم، تامین کودها و مواد مغذی مورد نیاز گیاهان از اهمیت بالاتری برخوردار است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ مضافا این‌که کودها از نظر اقتصادی نیز سهم بیشتری از هزینه‌های تولید را به خود اختصاص می‌دهند و علاوه بر آن، زمان تامین به‌موقع این نهاده‎ها از اهمیت زیادی برخوردار است.

بیشتر بخوانید: تولیدکنندگان کودهای شیمیایی در تنگنای بانک مرکزی

حکایت ناتمام کودهای پتاسه و فسفاته

چند سالی است که صحبت‌هایی در مورد خودکفایی در تولید کودهای مورد نیاز کشاورزی انجام می‎شود و وزارت جهادکشاورزی نیز برنامه‌هایی برای تامین کود مورد نیاز از طریق تولیدات داخلی داشته است. در این مورد، کودهای نیتراته به اندازه کافی در کشور تولید و حتی بخش زیادی به بازارهای خارجی صادر می‌شود. اما در مورد کودهای فسفاته و پتاسه، حکایت دیگری است و وابستگی‌هایی به واردات وجود دارد.

آنچه به نظر می ‎رسد این است که با وجود احداث کارخانجات متعدد و وجود زیرساخت‌های لازم، اما در این موارد هنوز تولیدات داخلی به ‎تنهایی پاسخگوی نیاز کشور نیست

و باید بخش زیادی از این نیاز را با واردات کودهای آماده مصرف تامین کرد.

توانایی کشور در تولید این کودها و چالش‌های آن را در گفت وگو با فعالان و کارشناسان بررسی کرده‌ایم:

تصمیم‌های لحظه‌ ای و سردرگمی تولیدکنندگان

صیاد فرهادی، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی تولیدکنندگان کودهای کشاورزی ایران و مدیرعامل شرکت «مروارید ارسباران» در این مورد به خبرنگار ما گفت: برای خودکفایی در تولید کودهای کشاورزی، زیرساخت‌های لازم در کشور فراهم است، اما متاسفانه سیاست‌های اشتباه دولت‌ها، تولیدکنندگان کودهای کشاورزی را سردرگم و اگر روال کار به همین منوال ادامه پیدا کند، با وجود این‌که زیرساخت‌های تولید داخلی کاملا آماده است، نه تنها خودکفایی اتفاق نخواهد افتاد؛ بلکه برای تامین کود به‌شدت با مشکل مواجه نیز خواهیم شد؛ به این دلیل که تصمیمات و بخش‌نامه‌های پی درپی و بدون در نظر گرفتن مصالح تولیدکنندگان و مصالح ملی، واحدهای تولید کود را سردرگم و آنها نمی‌توانند برنامه مشخصی برای ادامه کار داشته باشند و همین مسئله باعث آشفتگی های شده است.

بخشنامه‌ای که موجب گرانی 70 درصدی کود شد

فرهادی توضیح داد: به‌طور مثال تصمیم‌گیری‌های دولت و بانک مرکزی به شیوه‌ای است که فقط با یک بخشنامه و در یک روز، قیمت کودهای کشاورزی حدود 70 درصد افزایش پیدا کرد.

وی با ذکر مثال دیگری گفت: همین الان حدود 4 ماه است که منبع ارزی لازم برای تامین مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات تولید کود تامین نشده است، در حالی که کارخانجات به این مواد اولیه نیاز دارند و در صورت تامین نشدن این مواد امکان تولید کود وجود نخواهد داشت.

متاسفانه بانک مرکزی مرتبا برنامه های خود برای اختصاص ارز به این مواد را تغییر می‌دهد و ما نمی‌توانیم در این شرایط، تصمیم‌گیری مناسبی برای تولید داشته باشیم. با روندی که بانک مرکزی در تخصیص ارز برای این نهاده‌ها در پیش گرفته است، یک ابرتورم شدید در نهاده‌های کشاورزی به‎وجود خواهد آمد که مهار آن خیلی سخت ‌می‌شود.

فرهادی ادامه داد: موارد این چنینی زیادی وجود دارد که کار تولید را دشوار می‌کند وگرنه توان و زیرساخت‌های لازم برای تولید کودهای کشاورزی وجود دارد.

روش نادرست پرداخت یارانه‌ها و قیمت‌های دستوری

اصغر اکبری‎پور، مدیرعامل «هلدینگ پارس یزد» که فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه تولید کودها و سموم کشاورزی دارد نیز در این مورد عنوان کرد: موضوع خودکفایی در تولید کود را ما بارها به مسئولان گوشزد کرده‌ایم و سال‌ها قبل از این نیز تولیدکنندگان کودهای کشاورزی اعلام کرده بودند که توان تولید نیازهای داخلی را دارند، اما متاسفانه کسی به حرف آن‌ها توجهی نشان نداد.

زیرساخت تولید کود افزون بر نیاز کشور است

وی افزود: از چند سال قبل زیرساخت‌های مورد نیاز برای تولید کودهای کشاورزی در داخل کشور فراهم است و ظرفیت کارخانجات ایجاد شده حتی از نیازهای داخلی هم بیشتر بوده و می‌توانند محصولات با کیفیتی تولید کنند که توان رقابت در بازارهای بین‌المللی را نیز داشته باشد، اما متاسفانه سیاست‌های اشتباه در مورد کودهای کشاورزی باعث شده این ظرفیت‌ها بلااستفاده بماند.

بزرگ ‎ ترین مشکل، یارانه به روش فعلی

اکبری‎پور به برخی سیاست‎های اشتباه در مورد کودهای شیمیایی نیز اشاره کرد و گفت: به‌عنوان نمونه روش فعلی یارانه دادن به کودهای کشاورزی، بزرگ‌ترین مشکلات را ایجاد می‌کند، اگر یارانه را به‌صورت هدفمند و درست به خود کشاورزان بدهند، بسیاری از مشکلات بازار کود حل می‌شود اما متاسفانه کودهای یارانه‌ای اجازه نمی‌دهد که تولید کود داخلی سر و سامان بگیرد.

اگر وضعیت پرداخت یارانه‌ها به شکلی بهبود پیدا کند که شرایط رقابتی مناسبی شکل بگیرد، در آن صورت تولید کود نیز سر و سامان خواهد گرفت.

وی افزود: به عنوان مثال شما بازار تولید و عرضه سموم در نظر بگیرید، از زمانی که یارانه‌های سموم حذف شده، تا حد زیادی آرامش برقرار و روال منطقی خود را دارد، اما هر جا که دولت دخالت بی‌جا و نامناسبی انجام می‌دهد، باعث آشفتگی هایی در تولید می‌شود؛ بنابراین تا زمانی که سیاست‌ها را دولت تعیین می‌کند و قیمت‌ها دستوری و این گونه مسائل وجود داشته باشد، اصلاح شرایط و به ‌کارگیری زیرساخت‌های ایجاد شده امکان‌پذیر نیست.

مدیرعامل هلدینگ پارس یزد همچنین گفت: باید شرایطی ایجاد شود که مواد اولیه مورد نیاز تولیدکنندگان نیز به‌خوبی تامین شود. مواد اولیه‌ برای تولید کودهای پتاسه عمدتا از کشورهایی مانند روسیه و اوراسیا و برای کودهای فسفاته نیز مواد اولیه از کشورهایی مانند سوریه و برخی کشورهای دیگر قابل تامین است.

نیم‌نگاهی هم به کودهای زیستی و سازگار با محیط زیست داشته باشید

دکتر احمدیه‌‌راد، رئیس ‌هیات‌مدیره و بازرگانی شرکت «کیمیا سبزآور» که در زمینه تولید کودهای زیستی و سازگار با محیط زیست فعالیت دارد، در این مورد به خبرنگار ما گفت: به احتمال زیاد صحبت‌هایی که دوستان در مورد خودکفایی در تولید کودهای مورد نیاز کشاورزی می‌کنند، بیشتر مربوط به کودهای شیمیایی است؛ چون متاسفانه مسئولان شناخت و توجه چندانی نسبت به کودهای زیستی ندارند و این کودها در برنامه ریزی‎های آنها عملا جایگاهی ندارد.

کودهای سازگار با محیط زیست، کمکی خودکفایی

این فعال حوزه تولید کودهای سازگار با محیط زیست در ادامه افزود: اگر مسئولان به فکر خودکفایی در تولید کود مورد نیاز کشاورزی هستند، باید این مسئله را در نظر داشته باشند که بخشی از این نیاز می‌تواند توسط کودهای زیستی تامین شود و پتانسیل‌های آن هم در کشور وجود دارد.

احمدیه‌راد گفت: مسئولان باید نیم نگاهی هم به کودهای با منشاء گیاهی، طبیعی، بیولوژیک و زیستی داشته باشند؛ چون از یک سو توانمندی‌هایی در این زمینه وجود دارد که می‌تواند بخشی از نیاز کودی کشور را جواب دهد و از طرف دیگر استفاده از این کودها، سلامت محیط زیست و جامعه را تضمین می‌کند. ضمن این‌که میزان کارآمدی این کودها بالا و تبعات کودهای شیمیایی را ندارند.

وی در ادامه اضافه کرد: البته طبیعتا برای توسعه این نوع کودها، لازم است که حمایت‌های مالی و ترویجی از تولید و ترویج آنها انجام شود و حمایت هایی که از کودهای شیمیایی می‌شود، در مورد کودهای زیستی نیز اتفاق افتد و کمک کنند تا این کودها شناخته شده و کشاورزان با آنها آشنا شوند.

زیرساخت‌ها و دانش فنی لازم وجود دارد اما سیاست‌های اشتباه مانع می‌شود

فرشاد طیاری، عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی تولیدکنندگان کودهای کشاورزی ایران و مدیرعامل شرکت «شیمی کُرد» که در عرصه تولید کود و تامین مواد اولیه مورد نیاز کودهای شیمیایی فعالیت دارد نیز به خبرنگار ما گفت: واقعیت این است که زیرساخت‌های مورد نیاز این کار مانند کارخانجات و دانش فنی لازم در کشور وجود دارد و از این بایت کمبودی نداریم، اما برای خودکفایی در تولید کود، به سیاست‌گذاری‌های مناسب و منطقی نیاز است تا خودکفایی اتفاق بیفتد.

4 ماه عدم تخصیص ارز و بلاتکلیفی

طیاری ادامه داد: مشکلاتی سر راه تولیدکنندگان وجود دارد که اجازه نمی‎دهد آنها با خیال آسوده به کارشان ادامه دهند. همین حالا و در شرایط فعلی بیش از 4 ماه است که ارز مورد نیاز برای واردات مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کود به خوبی تامین نشده و تولیدکنندگان از این نظر در مضیقه هستند؛ درحالی‌که ما بخش زیادی از مواد اولیه را باید از طریق واردات تامین کنیم، چگونه می‌توان بدون تخصیص و تامین ارز به موضوع خودکفایی در تولید کود فکر کرد؟!

تامین نیاز داخلی ممکن است ولی …

وی افزود: این فقط یک نمونه از ایرادهای کار است و مشکلات زیادی از این دست وجود دارد که مانع کار می‌شوند و اگر چنین مشکلاتی از سر راه تولیدکنندگان برداشته شود، به راحتی توان تامین نیازهای داخلی را دارند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۷۴- اردیبهشت ۱۴۰۲