ابعاد سه‌گانه ظرفیت‌سازی در سطح جوامع

امروزه تاکید زیادی بر ظرفیت‌سازی و توان افزایی در سطح جوامع روستایی و عشایری و شهری می‌شود و دوره‌های آموزشی یا کارگاه‌های مشورتی زیادی برگزار می‌شود.

اخبار سبز کشاورزی ؛ سید ابوالفضل میرقاسمی | بعضی از شرکت‌کنندگان در دوره‌های آموزشی امیدوار شده و دست به تلاش و کوشش در زمینه خلق ایده و کارآفرینی می‌زنند، ولی اکثرا در بوروکراسی اداری پیچیده و طولانی فرآیند اخذ مجوزها و رعایت استانداردها یا فرآیند اخذ تسهیلات بانکی گرفتار شده و پس از مدتی پیگیری، خسته، سرخورده و دلسرد می‌شوند.

بر اساس تجربیات دفتر برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) لازم است با استفاده از رویکرد مشارکتی، جامع و یکپارچه، در هر منطقه، سند توسعه ناحیه محور Area Based Development تهیه شود و سپس برنامه ظرفیت‌سازی جهت اجرا و پیاده شدن آن سند تهیه شود.

بیشتر بخوانید: ویژگی‌های مجریان و تسهیلگران توسعه روستایی

ظرفیت‌سازی می‌بایست در سطوح مختلفی تحقق یابد؛ یکی توانمندسازی محیط (بستر تواناساز)، دیگری توانمندسازی سازمانها و نهادها و سومی ظرفیت‌سازی در سطح افراد و اشخاص (اعضای جامعه).

تهیه برنامه ظرفیت‌سازی پنج مرحله دارد:

1- مشارکت ذینفعان (درگیر نمودن دست اندرکاران کلیدی) در توسعه ظرفیت؛

2- ارزیابی داشته ها و دارایی‌های ظرفیتی و (شناسایی خلاءها) و نیازها در حوزه ظرفیت‌سازی؛

3- تهیه و تدوین برنامه توسعه ظرفیت (با در نظر گرفتن ظرفیت‌های مطلوب و مورد نیاز جهت تحقق اهداف برنامه توسعه منطقه ای)

4- اجرا و پیاده سازی برنامه توسعه ظرفیت.

5- ارزیابی مستمر اجرای برنامه توسعه ظرفیت (ترجیحا با رویکرد مشارکتی و ارزیابی اثرات کوتاه مدت و بلند مدت آن)

بیشتر بخوانید: هزینه‌های پنهان بیکاری و فقر

الف- برای ارزیابی و توسعه ظرفیت سیستم‌ها یا محیط تواناساز (Enabling Environment) موارد ذیل می‌بایست بررسی شوند:

1- ترتیبات نهادی، سیاستگذاری، قوانین و مقررات، نقش نظارت و تنظیم‌گری حاکمیت

2- رهبری و مدیریت

3- فرایندها و روابط، شامل پاسخگویی دست اندرکاران یا ذیربطان یا ذی‌مدخلان (یا ذینفعان یا گروداران)

4- اقتصاد سیاسی (فرهنگ، علایق یا منافع، قدرت یا نفوذ و مشوق ها)

5- منابع، عرضه و تقاضا (انسانی، مواد اولیه، دارایی‌ها، مالی، سرمایه‌گذاری، اطلاعات محیطی)

ب- در سطح سازمان‌ها و نهادها توجه به موضوعات ذیل ضرورت دارد:

۱- رهبری و مدیریت استراتژیک

۲- ساختار (ساختارهای نهادی)

۳- فرآیندها و روابط (ارتباطات بین سازمانی)

۴- منابع، عرضه و تقاضا (انسانی، مواد اولیه، دارایی‌ها، مالی، سرمایه‌گذاری، اطلاعات)

۵- طرح و برنامه (نظام سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی)

۶- انگیزه‌ها (مسایل تاریخی، مأموریت، فرهنگ، مشوق ها / پاداش‌ها)

ج- در سطح فردی (شخصی) نیز بررسی موارد ذیل لازم می باشد:

• نیازهای شغلی و سطح مهارت

• آموزش/ آموزش مجدد (مهارت آموزی)

• پیشرفت شغلی

• پاسخگویی/ اخلاق (مسئولیت‌پذیری)

• دسترسی به اطلاعات

• شبکه شخصی/ حرفه‌ای

• عملکرد/ رفتار

• مشوق‌ها/ امنیت (امنیت شغلی)

• ارزش‌ها، صداقت (درستی) و نگرش‌ها (نوع نگاه افراد)

• روحیه و انگیزه

• کار مجدد (تغییر شغل و یا نقل و انتقال شغلی) و اشتغال‌زایی

• روابط متقابل و کارِ گروهی

• وابستگی‌های متقابل

• ارتباطات

ظرفیت های اصلی که می بایست تقویت شوند عبارتند از:

الف) فرایند گفتگوی چند ذینفع (فرآیندی برای تعامل و گفتگوهای دوجانبه و چند جانبه در بین دست اندرکاران)

ب) بسیج اطلاعات و دانش (سهولت به اشتراک گذاری دانش و تجربیات)

ج) برنامه ریزی و سیاستگذاری استراتژیک (راهبردی)

د) پیاده سازی، مدیریت و ارائه خدمات

ﻫ) پایش، نظارت، یادگیری و پاسخگویی

انتظار می رود که به مقوله ارزیابی ظرفیت‌های فردی، سازمانی و محیطی بیش از پیش توجه شده و در مقوله ظرفیت‌سازی و توان افزایی، به هر سه محور فوق (محیط تواناساز، سازمان یا نهاد و اشخاص) توجه کافی مبذول شود تا بستر تحقق توسعه محلی فراهم شود.