بی‌تدبیری عظیم در هور

کاهش آب هورالعظیم و آتش نیزارها

تالاب هورالعظیم دیگر وضعیت و منظر مطلوب خودش را بر اثر خشکسالی، جاده‌سازی‌های نفت و احداث دکل‌های برق و… از دست داده و هر لحظه به مرگ حتمی خود نزدیک‌تر می‌شود.

اخبار سبز کشاورزی : هورالعظیم در بخش عراقی دچار خشکسالی و کم آبی شده و مدیریت غلط در بخش ایرانی (شهرستان دشت آزادگان) نیز باعث شده تا اوضاع این تالاب بین‌المللی ارزشمند هر روز نسبت به روز قبل وخیم‌تر و به خانه مرگ نزدیک‌تر شود.

فعالان محیط زیستی معتقد هستند که هورالعظیم دیگر منظر تالاب بودن خود را از دست داده و جاده‌سازی‌های مرتبط با احداث دکل‌های برق و استحصال نفت باید استانداردهای لازم را داشته باشد که از آن جمله استانداردها می‌توان به ارتفاع مشخصی اشاره کرد ولی در حال حاضر این بایدها برای تالاب هورالعظیم رعایت نشده است‌.

استفاده از روش‌های سنتی استحصال نفت به هر دلیلی از جمله اقتصادی‌تر بودن و یا تحریم کشور ایران برای اجرای روش‌های نوین استحصال نفت از زیر آب توسط کشورهای مشخص باعث شده تا کمپ‌ها و جاده‌های خاکی زیادی در تالاب هورالعظیم سر برآورده و علاوه بر خشک شدن آن، تردد سگ‌ها و خودروها نیز تهدیدی برای جان بسیاری از جاندارانی است که در نوع خود منحصر به فرد و در برخی موارد این جانداران فقط در تالاب هورالعظیم زندگی کرده و نمونه آن در هیچ نقطه دیگری از جهان نیست.

در گزارش‌های مرگ زیست جانوری با جزئیات ذکر و یادآور شده بود که فعالیت‌های نفتی و بی‌توجهی به تالاب هورالعظیم حتی باعث شده تا این تالاب در کنوانسیون بین‌المللی رامسر به ثبت نرسد، این در حالی که است که بخش عراقی آن به ثبت رسید؛ تأمین نشدن حق‌آبه زیستی کرخه و تالاب هورالعظیم باعث شده تا بسیاری از حوضچه‌های تالاب آبگیری لازم را نداشته باشند.

همچنین در روزهای گذشته آتش‌سوزی نیزارهای تالاب هورالعظیم در بخش عراقی دو بار باعث تنگی نفس شهروندان اهوازی شد؛ شدت آتش‌سوزی به قدری زیاد بوده که دود آن از شهرهای مختلف شهرستان دشت آزادگان گذشته و تا چشمان شهروندان اهوازی رسیده و به کلکسیون عوامل تنگی نفس در کلان‌شهر اهواز افزوده شده است.

بیشتر بخوانیم: حقایقی تلخ درباره بحران آبی ایران

بی‌آبی تالاب هورالعظیم

رستم سواری یکی از گاومیش‌داران رفیع (شهری مرزی و نزدیک شهر به هورالعظیم) بیان می‌کند: درد گاومیش‌داران و اهالی شهر رفیع از چند جا به صورت همزمان شروع شد؛ این روزها گرد و غبار بسیار شدید است و این موضوع از یکسو و کم آبی هورالعظیم از سوی دیگر موجب نگرانی همه شده که فقط به کمک خداوند امیدوار هستیم.

او اضافه می‌کند: اگر صبح‌ها در خانه را باز کنیم ۱۰۰ متر جلوتر خود را هم نمی‌بینیم و همه این مشکلات از خشک شدن تالاب هورالعظیم در بخش عراقی است که این خاک را بلند می‌کند.

این گاومیش‌دار اهل شهر رفیع بیان می‌کند: به خاطر بی‌آبی تالاب هورالعظیم هنگام تابش نور شدید آفتاب شاهد برخورد نور با نی‌زارهای این تالاب هستیم که در نهایت بدون شعله به آسانی آتش گرفته و فقط باعث انتشار دود می‌شوند.

سواری اظهار می‌کند: رودخانه نیسان هم تا حد زیادی خشک شده و فقط فاضلاب شهر سوسنگرد به آن سرریز می‌شود؛ گرمی هوا و آفتاب سوزان باعث کاهش و تبخیر آب موجب خشکی تالاب تا حد زیادی شده و هر روز شاهد کمتر شدن میزان آب هورالعظیم هستیم.

او می‌گوید: وقتی گاومیش‌ها برای تغذیه از علف تالاب و یا آب‌تنی قصد ورود به هورالعظیم را دارند از همان ابتدا وارد گنداب شده و به خاطر نوشیدن از این گنداب‌ها بیمار شده و یا می‌میرند؛ پارسال نیز بر اثر همین حادثه شاهد سقط جنین گاومیش‌ها در رفیع بودیم.

آبی به هورالعظیم نرسید

فعال محیط زیست خوزستان اظهار می‌کند: هورالعظیم به شدت در حال نابودی است چون از سال گذشته تاکنون حق آبه ای دریافت نکرد؛ این در حالی است که سال گذشته ذخایر راهبری و استراتژیک سد کرخه به بهای خارج شدن از چرخه تولید برق و نظایر آن به بهانه هورالعظیم رها شد که آب رها شده به برنج‌کاری در پایین دست سد کرخه رسید ولی آبی به هورالعظیم نرسید.

کرامت حافظی می‌افزاید: با این وجود عده‌ای با انتشار تصاویری از ابتدای ورود آب به رودخانه کرخه وانمود می‌کردند که آب به هور رسیده ولی واقعیت این است که برنج‌کاری های وسیع با وجود ممنوعیت کشت باعث شده تا آبی به هورالعظیم نرسد و این امر باعث شده تا امروز هورالعظیم در بدترین شرایط تاریخی خود قرار بگیرد.

او تاکید می‌کند: طبق قانون حفاظت از تالاب‌ها حق آبه زیستی رودها و تالاب‌ها مقدم بر صنعت و کشاورزی است ولی این قانون یا اجرایی نمی‌شود یا اگر آبی به بهانه حق آبه رها می‌شود بی شک نظارتی بر رسیدن آن به تالاب وجود ندارد.

حافظی از بهره‌برداری یا در حال ساخت بیش از ۲۰ سد در بالادست کرخه خبر می‌دهد و بیان می‌کند: سد تنگ معشوره، سد ایوشان، سد تاج امیر، سد زیبا محمد، تونل انتقال آب کاکا رضا، سد هاله، سد چناره، سد کلان، سد نعمت آباد، سد خرم رود، سد آناهیتا، سد سرابی، سد رازآور، سد جامیشان، سد قشلاق هرسین، سد گاماسیاب، سد شیان، سد سراب تلخ، سد مخمل کوه، سد سیمره و سد کرخه در استان‌های همدان، ایلام، کرمانشاه، لرستان و خوزستان بر حوزه آبریز کرخه بر سرشاخه‌های رود کرخه فاجعه بزرگی را هشدار می‌دهند.

او با تاکید بر اینکه تأمین آب هورالعظیم جزو وظایف وزارت نیرو است، ادامه می‌دهد: این شرایط با وجود گسترش مصارف انسانی رود کرخه و اجرایی نشدن قانون حفاظت از تالاب‌ها و تغییرات اقلیمی و افزایش گرمایش زمین برای هورالعظیم که گنج تالاب‌های خاورمیانه است، فاجعه بار است.

حافظی خبر می‌دهد: جاده‌های دسترسی و اقدامات کارگاهی وزارت نفت در هورالعظیم روز به روز بی حساب و کتاب افزایش می‌یابد و چاه‌های نفت در این هور بیشتر می‌شود؛ بنابراین جاده‌های غیر استاندارد به لحاظ ارتفاع، عبور آب از زیر این جاده‌ها و رعایت نشدن اصول ایمنی برای حیات وحش در هورالعظیم بیشتر می‌شود که باعث تلفات جاده‌ای بالا حیات وحش در حال انقراض هورالعظیم، دسترسی آسان متخلفان و شکارچیان غیر مجاز و دسترسی گونه مهاجم سگ ولگرد خواهد شد.

هورالعظیم نیازمند احیای فوری

او بیان کرد: تردد فراوان در این جاده باعث تلفات بالای حیات وحش می‌شود به گونه‌ای که روزانه گونه‌های در خطر انقراض جهانی مانند سسک نیزار خوزی، موش دم بلند میان رودان در این تلفات جاده‌ای از بین بروند که ارزش حفاظتی این گونه‌ها مانند پلنگ ایرانی است.

حافظی با اشاره به اینکه روزانه ده‌ها پلنگ ایرانی در این جاده‌های هورالعظیم کشته می‌شود، تصریح می‌کند: غذا دهی کمپ‌های وزارت نفت و دفع غلط پسماند باعث شده تا گونه مهاجم سگ ولگرد خسارت جدی را به حیات وحش وارد کند.

فعال محیط زیست خوزستان می‌افزاید: این نگرانی وجود دارد که در آینده اگر آورد مناسب آب برای هورالعظیم هم وجود داشته باشد، وزارت نفت مانند گذشته مانع ورود و آبگیری کامل هورالعظیم شود تا تاسیساتش زیر آب نروند.

او تاکید می‌کند: هر چند تلاش‌های یگان حفاظت محیط زیست هورالعظیم بسیار شایسته تقدیر است اما کمبود نیرو و امکانات و گستره وسیع تالاب مزید بر علت شده است؛ همچنین خشکی تالاب و تأمین نشدن حق آبه باعث افزایش آتش سوزی‌ها شده که علاوه بر نابودی حیات وحش نیز باعث آلودگی هوا می‌شوند.

فعال محیط زیست خوزستان با اشاره به اینکه هیچ پایگاه هوایی اطفای حریق در تالاب هورالعظیم وجود ندارد، تالاب هورالعظیم شبیه کارگاه نفتی شده و منظر تالاب حفاظت شده را ندارد.
حافظی ادامه می‌دهد: وجود دکل‌های برق، گود برداری‌های فراوان، کمپ‌های فروان اقامت کارکنان نفت و مشعل‌های آلوده کننده هوا در تالاب هورالعظیم بسیار ناراحت کننده است.

فعال محیط زیست خوزستان می‌گوید: هورالعظیم نیازمند اقدام فوری احیا است تا تبدیل به کانون ریزگرد نشود و اختصاص نداشتن حق آبه زیستی کافی این تالاب ارزشمند جهانی را به کانون بحران تبدیل کرده است.

حق‌آبه هورالعظیم تأمین شود

سید کریم حسینی نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی بیان می‌کند: یکی از نکات حائز اهمیت این است که همه مسئولان باید بدانند که تالاب هورالعظیم محلی با اثرگذاری مستقیم بر مناطق مختلف کشور است یعنی آثار مثبت و منفی آن به شکل مستقیم بر ایران تأثیر می‌گذارد.

عضو کمیسیون اجتماعی مجلس ادامه می‌دهد: در قوانین زیست‌محیطی دنیا هر تالاب و رودخانه‌ای که آثار مثبت آن به محیط زیست بر می‌گردد، حق‌آبه ای دارند که باید به هر شکلی و در شدیدترین شرایط تنش آبی هم حداقل حق‌آبه آنها تأمین شود.

او با اشاره به اینکه در دهه‌های اخیر این کار (تأمین حق‌آبه تالاب) برای هورالعظیم صورت نگرفته است، انتقاد می‌کند: حوادثی چون جنگ تحمیلی در گذشته و بعد از آن نیز سال‌های کم بارش باعث خشک شدن بخش‌هایی از این تالاب شدند؛ انجام عملیات صنعتی به ویژه نفت در این تالاب باید با رعایت همه زوایا و حق‌آبه تالاب انجام و در خصوص حفاری و استحصال نفت باید دقت بیشتری شود.

نماینده مردم اهواز در مجلس عنوان می‌کند: تالاب اکوسیستمی است که حداقل به حق‌آبه ای نیاز دارد چون محل زیست انواع حیوانات و جانوران اهلی و محلی برای امرار معاش مردم بومی است و از این رو باید تحت هر شرایطی حق‌آبه آن تأمین شود.

او می‌افزاید: به نظر می‌رسد وجود آب سد سیمره در تالاب فواید بیشتری نسبت به ذخیره آن در مخازن داشته باشد؛ آثار تأمین حق‌آبه اراضی تالاب به شکل مستقیم با محیط زیست مرتبط است که انجام این امور در راستای تأمین حق‌آبه تالاب خیلی واجب است.

مرگ دشت خوزستان در پی تصمیم‌گیری‌های غلط

مدیرکل محیط زیست خوزستان پاسخگویی لازم را در این زمینه نداشته و این پاسخگو نبودنش نشان از بی‌برنامگی این مسئول دارد؛ مدافع اصلی حق‌آبه تالاب‌ها و حفاظت از آنها بر عهده محیط زیست است و پاسخ ندادن به سوالاتی مبنی بر علت ساخت جاده‌ها، احداث دکل‌های برق و کارگاهی شدن محیط و منظر تالاب هورالعظیم یا مرگ زیست جانوری در این تالاب نشان می‌دهد که هورالعظیم تنها به حال خود رها شده است.

البته از سوی مدیر روابط عمومی این اداره کل پاسخ کوتاهی مبنی بر اینکه تالاب هورالعظیم در ترسالی به یک هزار و ۸۳۲ مترمکعب و همچنین در سال نرمال به یک هزار و ۶۱۰ مترمکعب و در سال خشکسالی به یک هزار و ۳۸۳ مترمکعب حق‌آبه نیاز دارد.

از سوی مدیر روابط‌عمومی اداره‌کل محیط زیست خوزستان نیز اعلام شده که برق رسانی در تالاب هورالعظیم رعایت الزامات مجوز دارد؛ لایروبی ورودی و احداث آب‌گذر و کالورت برای بازچرخش آب در این تالاب به عنوان راهکار جلوگیری از خشکسالی هورالعظیم عنوان شده است.

همچنین اینکه تالاب هورالعظیم با مرطوب‌سازی هوا و به عنوان فیلتر و جذب کننده غبار در کل استان خوزستان عمل می‌کند ولی مدیر روابط‌عمومی اداره‌کل محیط زیست خوزستان هیچ پاسخی به ابهامات مربوطه به خصوص در مورد رعایت نشدن الزامات زیست‌محیطی در زمینه برداشت نفت و احداث دکل برق یا جاده‌سازی در این تالاب نداشته است.

«قاسم ساعدی» نماینده مردم دشت آزادگان و هویزه در مجلس نیز مورخ پنجم تیرماه سال جاری در نطق میان دستور خود در صحن علنی مجلس از بی مهری وزارت نفت نسبت به دشت آزادگان گلایه کرده و همچنین نسبت به خشک شدن تالاب هورالعظیم در سایه بی‌تدبیری‌ها انتقاد داشته است.

«محمد کعب عمیر» نماینده مردم شوش در مجلس نیز اردیبهشت سال گذشته تدوین سند مدیریت جامع آب کشور را یک ترفند از سوی وزارت نیرو برای انتقال آب از خوزستان به فلات مرکزی عنوان کرده است.

کعب عمیر همچنین تیرماه سال جاری از تصویب طرح تحقیق و تفحص از طرح‌های انتقال آب در صحن علنی مجلس به پیشنهاد نمایندگان استان خوزستان و چهارمحال و بختیاری با ۱۲۰ رأی موافق خبر داد و بیان کرد: این طرح شامل طرح‌های انتقال آب از بالادست دز، مارون و کارون است.

بارها اعلام شده که تأمین حق‌آبه تالاب، اجرایی نشدن طرح‌های انتقال آب برای مصارف غیر شرب و همچنین دوری از سیاست غلط سدسازی راهکار نجات جلگه خوزستان و تالاب‌های بی‌نظیر آن است ولی تاکنون عزمی در این زمینه جذب نشده و هر روز شاهد آسیب شدیدی به دشت خوزستان با تصمیم‌گیری‌های غلط در سیاست گذاری‌های کلان هستیم./مهر