ماموریت نجات بافت تاریخی شیراز

سرانجام پس از سال‌ها پیگیری‌های مستمر علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ شیراز به‌ویژه کاشناسان دلسوز وزارت و اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری فارس و کنشگران واقعی این مجموعه ۳۶۰ هکتاری، بالاخره شورای ملی ثبت آثار تاریخی وفرهنگی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی برابر با مستندات کافی و مطالبات عمومی دوستداران تاریخ و میراث کهن ایرانی و اسلامی به ثبت بافت تاریخی شیراز در فهرست آثار ملی ایران رای داد.

اخبار سبز کشاورزی ؛ خبری که با موجی از حمایت‌ها و واکنش‌های مثبت طرفداران این بافت ها همراه بود. دنبال تشکیل شورای ثبت آثار تاریخی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و بررسی «پرونده بافت تاریخی شیراز» برای ثبت در فهرست میراث ملی ایران، علی دارابی ـ معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ نتیجه بررسی‌های فنی و جلسات کارشناسی را که بافت تاریخی شیراز را برای ثبت ملی واجد ارزش اعلام کرده است، به این شرح منتشر کرد:

قائم‌مقام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با تایید ثبت ملی ، عرصه یکپارچه محدوده این بافت را ۳۶۰ هکتار اعلام کرد و در حساب کاربری شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «محدوده بافت تاریخی شهر شیراز به موجب معیار ١، ٢، ٩، ١٢ معیارهای کلی ثبت، واجد ثبت ملی شناخته شد.»

سیدمؤید محسن‌نژاد مدیرکل اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس نیز در این باره گفت: بافت تاریخی شیراز ۳۶۰ هکتار وسعت دارد و شامل ۴۱۰ اثر ثبتی و ۲۵۰۰ بنای با ارزش است. دغدغه حفاظت و احیاء بافت تاریخی شیراز را داشتیم و خوشبختانه مراتب ثبت آن در جلسه امروز بررسی شد و پس از طی شدن مراحل لازم، نتیجه نهایی اعلام خواهد شد.

بیشتر بخوانید: تخریب بافت شیراز از گذشته تا امروز

آخرین جنجال میراثی

همانطور که گفته شد، حفظ و صیانت از بافت تاریخی شیراز از دیرباز مورد توجه دوستداران میراث فرهنگی بوده است و فعالان و دوستداران میراث فرهنگی سال‌ها ثبت ملی بافت تاریخی شیراز را پیگیری می‌کردند، در سال‌های اخیر اجرای طرح‌های توسعه و عمرانی در بافت تاریخی شیرازی موجب نگرانی هایی از تخریب این بافت شده بود. مطرح شدن طرح توسعه پیرامونی حرم شاهچراغ(ع) که حدود ۶۷ هکتار از فضای اطراف را در برمی‌گیرد طی سال‌های گذشته واکنش‌های متفاوتی را از سوی متولیان و فعالان میراث فرهنگی به دنبال داشته است.

در سال ۸۹ طرح توسعه خیلی زود به تصویب مقامات ارشد رسید و اجرایی نیز شد، اما اعتراضات محلی و مغایرت پروژه با طرح کلی و جامع شهر شیراز در نهایت باعث توقف آن شد.‌

خبر تخریب بخشی از بافت و خانه های تاریخی اطراف حرم شاهچراغ نه تنها در شیراز، بلکه در میان علاقه‌مندان فرهنگی سراسر کشور، واکنش برانگیز بود به گونه‌ای که سال ۹۷ نیز شکایت‌هایی در این خصوص در قوه قضائیه مطرح شد.

اما شاید مهم‌ترین عاملی که منجر به ثبت ملی این آثار شد به بهمن ماه سال گذشته بر گردد. روز چهارشنبه ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ انتشار خبری با تیتر «آغاز شمارش معکوس تخریب خانه های تاریخی شیراز» در یک رسانه، واکنش مسئولان استان فارس و دوستداران میراث فرهنگی را بر انگیخت. در این خبر به نقل از یک استاد دانشگاه به تخریب تعداد زیادی از خانه‌های تاریخی اشاره و عنوان شده بود که در این شرایط سخت زندگی، به ساکنان این خانه‌های تاریخی فرصتی چند روزه برای ترک منازلشان داده شده و چنانچه خانه‌ را ترک نکنند آب، برق و گاز آن‌ها قطع خواهد شد.

در پی انتشار این خبر که بازخوردهای بسیاری در شبکه‌های اجتماعی داشت و موجب نگرانی مردم و دوستداران میراث فرهنگی از تخریب خانه‌های تاریخی پیرامون حرم شاهچراغ (ع) شد، اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل استانداری فارس این ادعا را تکذیب و اعلام کرد: استاندار فارس بارها مخالفت خود را با هرگونه تخریب و تعرض به بافت تاریخی شیراز و خانه‌های ارزشمند این بافت را اعلام کرده است.

همین موضوع اما جرقه ای شد برای آنکه میراث فرهنگی به شکلی جدی بحث ثبت ملی بافت های تاریخی شیراز را در دستور کار خود قرار دهد. گامی که بالاخره در چند روز گذشته به نتیجه رسید.

همچنان دلنگران

در این خصوص میتوان گفت که ثبت بافت تاریخی شیراز اگرچه اقدامی در خور و شایسته و ضروری و این کار باید از دهها سال پیش تاکنون انجام و مصوب شده بود اما نمیتوان به صِرف اعلام چنین خبر و ثبت چنین مجموعه با ارزشی در فهرست آثار ملی ایران به حفظ و حراست و صیانت کامل از چنین رای و چنین تصمیم در ثبت و نگاهداری آتی این مجموعه دلخوش بود و تضمین داد!

دلیل این سخن عدم تمکین برخی‌ها به این مصوبه و عدم اعتماد به آنها در حفظ اثار تاریخی موجود در بافت تاریخی شیراز و تلاش سابق بر این آنها برای تخریب انواع اثاریست که در فهرست اثار ملی بوده اند. واقعا و در عمل بافت تاریخی شیراز ثبت شود و کسی جرات دست درازی و دخل و تصرف به آن را نداشته باشد باید فهرست دقیق و جامعی از اثار تاریخی و ارزشمند این مجموعه میراثی تهیه و پلاک گذاری و شماره گذاری‌های مخصوص اداره کل میراث فرهنگی فارس را داشته و اطلاع رسانی عمومی در مورد تعداد و مشخصات بناهای موجود در این مجموعه صورت پذیرد تا مبادا با اعمال نفوذها و فشارهای جریان ضد بافت در شیراز مواجه و بنای تخریب اثار تاریخی ثبت ملی شده در بافت قدیم شیراز به مرور زمان کم و کم رنگ‌تر شود.

آرامش واقعی در بافت تاریخی شیراز نه فقط با ثبت کاغذی مجموعه ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز در فهرست اثار ملی ایران بلکه با انجام اقداماتی واقعی و نه شعاری در این باره اتفاق خواهد افتاد.

به بیان ساده تر این آرامش وقتی حاصل می شود که هر گونه اقدامات تهدیدی و تطمیعی عوامل ذی نفوذ دولتی و غیردولتی و دستگاه‌های اجرایی و… برای بیرون راندن ساکنان خانه های تاریخی یا ترک دادن مالکان آنها از بافت و خروج اجباری مستاجران ساکن در چنین خانه هایی را عملا نبینیم و نشنویم.

تنها با جلوگیری از انواع تغییر کاربری‌ها و دستکاری‌ها یا دست‌اندازی‌های این وآن به خانه‌های میراثی و کوچه پس کوچه‌های قدیمی و ابنیه تاریخی موجود در بافت تاریخی شیراز به هر دلیل و به هر بهانه و به هر عنوان می‌توان هویت واقعی بافت تاریخی شیراز را حفظ کرد وگرنه اینکه در رسانه‌ها و در بوق و کرنا اعلام عمومی بشود که بافت تاریخی شیراز در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد نه تنها دردی از دردهای بی‌شمار شیراز و شیرازیان را دوا نمی‌کند و راه به جایی نمی‌برد، بلکه بیم آن می‌رود تا علی‌رغم ثبت چنین مجموعه‌ای باز هم عده‌ای خودسر، اجازه تخریب بناهایی مهم و ارزشمند در این مکان و این مجموعه جغرافیایی بی نظیر را به خود بدهند مجموعه‌ای مهم و میراثی که به تازگی در فهرست آثار ملی ایران ثبت هم شده است.

نباید ناامید بود، بلکه باید همین اقدام و تصمیمات و مصوبات مهم و اقدام خوب شورای ثبت آثارملی را به فال نیک گرفت. نباید از یاد برد که این اقدام اولین گام محکم برای جلوگیری از تخریبهای بعدی بافت تاریخی شیراز است گرچه همواره باید به هوش بود و از این تصمیم و مفاد مهم مندرج در صورتجلسه روز دوشنبه دوم مرداد ۱۴۰۲ این شورا در باره حفظ و احیا و ثبت بافت تاریخی شیراز هم حمایت کرد.

ما دوستداران میراث کهن کشور و بخصوص شیراز امیدواریم آنکه شیراز با آن همه آثار تاریخی درون و برون شهری و جاذبه های فراوان گردشگری و فرهنگی برجای مانده از قرون و اعصار متمادی بتواند هویت روشن میراثی و افتخارات گذشته خود را باز یابد و امکان پرداختن بی دغدغه برای عموم و بویژه محققان، فرهنگ‌وران و همه دوستداران شیراز زیبا به تاریخ و فرهنگ، مشاهیر رجال رشد یافته در این بافت ارزشمند و ابنیه تاریخی و اثار باستانی موجود در این ۳۶۰ هکتار عشق و امید و روح تاریخی فراهم گردد.

اما هنوز ثبت ملی رسمیت پیدا نکرده است چرا که بنابر توضیحات کارشناسان ثبت، پس از آن‌که اثری در شورای ثبت، واجد ارزش شناخته و مصوب شد، گواهی ثبت آن باید از سوی وزیر امضا و ابلاغ شود. بنابراین هنوز هم تا زمانیکه قلم وزیر میراث فرهنگی و گردشگری روی حکم ثبت ملی یاد شده نچرخد، هنوز اما و اگرها به قوت خود باقی است! خصوصا در کشور ما که هر سیبی را که به هوا می اندازید، تا پایین بیاید هزار چرخ می خورد!.