به بهانه روز مهندس
روزی برای گرامی‌داشت مهندسان تحول‌آفرین
روز پنجم اسفندماه در تقویم رسمی کشورما روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندس نام‌گذاری شده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ اگر تاریخ دقیق روز مهندس را هم ندانیم، از پیام‌های تبریک بی‌شماری که در استوری‌ها و شبکه‌های اجتماعی رد و بدل می‌شود، تاریخ آن را می‌توان متوجه شد. اما چرا روز مهندس با نام خواجه نصرالدین طوسی گره خورده است؟
خواجه نصیرالدین طوسی کیست؟
محمدبن‌حسن جهرودی طوسی، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی، در تاریخ 15 جمادی الاول 598 هجری قمری در طوس متولد شد.
او به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت و از دوران کودکی جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمدو از دانشمندان معروف زمان خود شد.
طوسی یکی از سرشناس‌ترین و با نفوذترین چهره‌های تاریخ فکری اسلامی است؛ اما تلاش‌های او در علم ریاضیات و ستاره‌شناسی و تاثیرگذاری‌اش در میان فلاسفه و ریاضی‌دانان باعث شده تا روز پنجم اسفند به منظور بزرگداشت این دانشمند «روز مهندس» نامیده شود.
اما چرا این روز را به نام وی نام‌گذاری کرده‌اند؟ و خواجه نصیرالدین طوسی چه خدماتی به جهان اسلام و علم ریاضیات کرده است؟
ایجاد رصدخانه مراغه
وقتی که هولاکو به فرمانروایی اسماعیلیان در سال 635 هجری قمری پایان داد، طوسی را در خدمت خود نگاه داشت و به او اجازه داد که رصدخانه بزرگی در مراغه ایجاد کند.
شروع ساخت آن از سال 6388 هجری قمری بود. برای کمک به رصدخانه علاوه‌بر کمک های مالی دولت اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذاشته شد که از یک دهم آن جهت رصدخانه و خرید وسایل و اسباب و کتب استفاده می‌شد.
همچنین در نزدیکی رصدخانه کتابخانه بزرگی ساخته شده بود که حدود 400 هزار جلد کتب نفیس جهت استفاده دانشمندان و فضلا قرارداده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزیره به دست آورده بودند.
در جوار رصدخانه یک سرای عالی برای خواجه و جماعت منجمین ساخته بودند و مدرسه علمیه‌ای جهت استفاده طلاب دانشجو.
این کارها مدت 13 سال طول کشید تا اینکه ایلخان هولاکوی مغول در سال 663 هجری قمری درگذشت.
تألیفات این دانشمند بزرگ
برخی از آثار مهم اخلاقی، منطقی، فلسفی و ریاضی خود از جمله مشهورترین کتابش «اخلاق ناصری» را به رشته تحریر درآورد.
قسمت اعظم 1500 رساله و نامه‌های طوسی به زبان عربی نوشته شده است. وسعت معلومات و نفوذ او با ابن ینا قابل قیاس است، جز آنکه ابن‌سینا پزشک بهتری بود و طوسی ریاضیدان برتری.
از 5 کتابی که در زمینه منطق نوشته شده، «اساس الاقتباس» از همه مهم‌تر است.
اما کشفیات خواجه
وی نخستین کسی بود که مثلثات را بدون توسل به قضیه نجوم توسعه بخشید و برای نخستین‌بار قضیه جیوب را که رویداد برجسته‌ای در تاریخ ریاضیات است به روشنی بیان کرد.
در نجوم تذکره «فی علم الهیئه» وی شاید کامل‌ترین نقد بر نجوم بطلمیوسی در قرون وسطی و معرف تنها الگوی ریاضی جدید حرکت سیارات است که در نجوم قرون وسطی نوشته شده است.
این کتاب به احتمال زیاد از راه نوشته‌های منجمان اروپایی به کوپرنیک اثر گذاشته است.
وداع با دنیا
در سال 672 هجری قمری خواجه نصیرالدین طوسی با جمعی از شاگردان خود به بغداد رفت که بقایای کتاب‌های تاراج رفته را جمع آوری و به مراغه بازگرداند؛ اما اجل مهلتش نداد و در تاریخ 18 ذی‌الحجه سال 672 هجری قمری در کاظمین نزدیک بغداد دار فانی را وداع گفت.
