تخلیه جهان از آب شیرین

اخبار سبز کشاورزی؛ یک بررسی نشان می‌دهد که فعالیت‌های انسانی، آب‌های سطحی جهان را با شدت هر چه بیشتر به خطر انداخته و حیات ماهیان و جنگل‌ها را تهدید می‌کند.

بررسی دوم تایید می‌کند که؛ آب بسیاری از منابع آبی سطحی و زیرزمینی توسط چاه‌های عمیق و قبل از آن که امکان ترمیم و جبران داشته باشند؛ استخراج می‌شوند.

در حال‌حاضر، انسان‌‎ها در یک قالب و چهارچوب تکنولوژیکی قرار گرفته و درگیر تناقض‌هایی شده‌اند که نمی‌توانند در زمان واحد، هم فرار کنند و هم به بقای خود ادامه دهند. اما این روند همچنان حرکت رو به جلو دارد.

پیش از آن که دنیای تکنولوژی بر زیست کره غلبه نماید؛ آب‌های سطحی و زیرزمینی به‌شکل قابل‌توجهی با یکدیگر عمل کرده و توازن کاملی بین آن‌ها وجود داشت. آنچه معمولاً به صورت ظاهر دیده می‌شود؛ نهرها و رودهای مواج و آبشارهای زنده است. اما تمام این‌ها یک جنبه نادیدنی نیز دارند.

آب‌های سطحی در مدت میلیون‌ها سال موجب تغذیه و پر شدن مجدد منابع زیرزمینی بوده‌اند و هنگامی که یک تمدن یا مردمان یک حوزه جغرافیایی استفاده نامتعارف از آن‌ها کرده‌اند، عواقب آن رفتار، موجب تاثیر منفی بر دیگران شده است.

بر هم زدن گردش آب شیرین

تمامیت حیات روی کره زمین به گردش جریان آب وابسته است و با گذشت حدود 150 سال از انقلاب صنعتی، قلمرو تکنولوژی و جمعیت رو به رشد مداوم آن، در مقایسه با دوره‌های قرون هفدهم تا نوزدهم به شکل فزاینده و چشم‌گیری، رطوبت خاک را از بین برده است.

به سخن دیگر فشار آدمیان بر جریان‌ها طبیعی آب، شرایط شکننده‌ای در پایداری قلمرو آب به وجود آورده است.

با احداث هزاران سد، به‌گونه‌ای که فقط یک‌سوم از کل رودخانه‌های جهان، جریان آزاد دارند و نیز جنگل‌زدایی، شهرسازی و آبیاری‌های مستمر مزارع، گردش جهانی آب دچار تغییرات ناخوشایندی شده است که نتایج آن به همراه تجربه کردن شدید و درازمدت خشکسالی‌ها و سیلاب‌های مخرب است.

تغییرات ایجاد شده در جریان آب‌های سطحی و رطوبت خاک، در پایان دوره پیشاصنعتی روندی افزایشی یافت؛ که از اوایل قرن بیستم آغاز گردید.

حوزه‌های آبی مانند رودخانه نیل، آیندوس(Indus) و می‌سی‌سی‌پی در زمره اولین مناطقی بودند که تحت‌تاثیر مهندسی انسانی قرار گرفتند و تغییراتی کاهشی در رطوبت خاک آن مناطق اتفاق افتاد. مشابه این حوزه‌ها در مناطقی از سیبری، جنوب و جنوب‌شرقی آسیا و رودخانه کنگو نیز رخ داده است.

آبیاری‌های شدید و فشرده، هم‌زمان با کاهش آب و خشک‌شدن رودخانه‌ها و کم‌شدن رطوبت خاک در مناطقی چون غرب آمریکا، چین‌شرقی، جنوب آسیا، خاورمیانه و دلتای رود نیل نمونه‌هایی از مصرف بی‌رویه از آب شیرین هستند.

دریاچه آرال در آسیای مرکزی که سومین دریاچه آب شیرین جهان بود؛ بیانگر داستانی آشنا است. این دریاچه با بی‌خردی دولت‌مردان کمونیست نابود شد. صنعت ماهیگیری محلی از بین رفت. تنوع زیستی وابسته به آن ناپدید گردید و پهنه خشک دریاچه، بستری برای طوفان‌های نمکی شد.

چنین اتفاقاتی برای بسیاری از دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودخانه‌های ایران نیز رخ داده و آثار فاجعه‌باری از آن‌ها به جای مانده است.

چاه‌های خالی

صدها و بلکه هزاران حلقه چاه که در اعماق 30 تا 50 متری انباشته از آب بودند دیگر آبی برای استخراج و یا آبیاری ندارند و عمق چاه‌ها به 200 تا 500 متر سقوط کرده است. آب‌های زیرزمینی موجب پر شدن شکاف‌های زیرزمینی و ایجاد تراز در لایه‌ها می‌شوند و فقط در حدود 30درصد از چنین آبی قابل برداشت است که در کشور کانادا بیش از 10 میلیون نفر به لطف چنین آبی زندگی می‌کنند.

براساس مطالعات به‌عمل آمده، در صد سال اخیر، آب پنج میلیون و یکصد هزار حلقه چاه از 300 میلیون حلقه چاه حفر شده در جهان، اندازه‌گیری و معلوم شده که در این مدت، آب بیش از 70درصد از این چاه‌ها به شدت افت کرده است.

سیستم‌های آبیاری برخلاف تمام تبلیغات، موجب حفظ آب شیرین نشده، بلکه باعث گسترش اراضی آبی و مصرف شدن هر چه بیشتر آب گردیده است. در بسیاری از مناطق جهان و از جمله ایران، همین سیستم‌های جدید و تکنولوژیک آبیاری به مصرف آب بیشتر برای به‌دست آوردن محصول بیشتر منتهی شده‌اند.

با گرم شدن زمین و از دست رفتن رطوبت خاک، به‌همراه هر چه کمتر شدن آب شیرین، آینده‌ای نه‌چندان زیبا در انتظار انسان است.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۹-مرداد ۱۴۰۳