مکانیزاسیون پایدار برای کشاورزان خرده‌پا

اخبار سبز کشاورزی: این روند باید همراه با حفظ منابع‌طبیعی باشد و این‌جا است که نقش مکانیزاسیون پایدار(SAM) به‌منزله یک عملکرد زیربنایی مطرح می‌شود.

مکانیزاسیون پایدار در کشاورزی شامل استفاده از اقلیم هوشمند و محیط‌زیست و به مفهوم کشاورزی حفاظتی همراه با خاک‌ورزی کمتر می‌شود که نیازمند ابزار مکانیزاسیون خاص است.

اساسا این ابزار شامل بذرکارها و ردیف‌کارهایی است که می‌توانند در سطح خاک نفوذ کرده و ضمن کشت دانه‌‌ها با علف‌های هرز نیز مبارزه کنند. مکانیزاسیون نه‌فقط برای تولید محصول بلکه به‌منظور فرآوری و نیز در تمام زنجیره تولید ضروری است.

لوازم مکانیزاسیون معمولا گران‌قیمت بوده و برای سرویس و نگهداری به افراد متخصص نیاز دارد که در این‌جا همکاری هر دو بخش خصوصی و دولتی لازم است.

ترویج محلی

به‌علت ضعف بخش دولتی در ارائه خدمات مکانیزاسیون، باید این امر به‌طور جدی در دستبخش‌خصوصی بوده تا به شکلی اساسی و هوشمند بتواند مساعدت‌های لازم را با کشاورزان داشته باشد. براساس اطلاعات به‌دست آمده از کشاورزان خرده‌پا در جنوب‌صحرای آفریقا معلوم شده که انتقال تکنولوژی‌ها از راه مراکز محلی و منطقه‌ای توانسته موجب تداوم توسعه و نوآوری‌هایی در این عرصه گردد.

در حال‌حاضر، جهان با بحرانی مواجه است که بسیاری آن را یک بحران یا تهدید واقعی می‌نامند و شامل سه بخش یا عامل رشد جمعیت، از بین رفتن منابع‌طبیعی و اثرات تغییرات آب و هوایی است. جمعیت کره زمین هم‌اکنون 7/5 میلیارد نفر است که تا سال 2050 به 10 میلیارد خواهد رسید و تا پایان قرن حاضر، دوازده میلیارد خواهد شد.

این ارقام بسته به مناطق مختلف جغرافیایی تفاوت دارند که جنوب‌آسیا و آفریقا بیشترین و بالاترین نرخ رشد جمعیت را خواهند داشت. پیش‌بینی می‌شود که جمعیت 1/1 میلیاردی کنونی آفریقا تا سال 2050 به 4/2 میلیارد و جمعیت آسیا از 4/5 میلیارد نفر به 5/3 خواهد رسید و رشد ناپایداری اقتصادی جهانی هر سال ادامه داشته و سرمایه‌های منابع‌طبیعی در همه‌جا کاهش یابد.

استمرار تخریب خاک کشاورزی

اگرچه کشاورزان خرده‌پا عامل اصلی تخریب جنگل‌ها نیستند، اما مسئول واقعی حداقل بخشی از فرسودگی و تخریب خاک، آب و علفزارها در مناطق محلی هستند.

معلوم گردیده که تخریب خاک‌های کشاورزی توسط انسان در سرتاسر جهان به شکل‌های ضعیف تا شدید انجام می‌گیرد.

بنابر محاسبات به‌عمل آمده، سالیانه حدود 9 میلیارد هکتار از اراضی آبی را به‌علت فرسایش از دست می‌دهیم که 22درصد از این مقدار در خاک‌های حاصلخیز آفریقا رخ می‌دهد. موضوع «تخریب خاک» مشکلات چندگانه‌ای ازقبیل از دست دادن مواد ارگانیک و عناصر غذایی، بیابان‌‎زایی، رانش و نشست زمین، فرسایش بادی و آبی، کاهش تنوع‌زیستی، فشردگی و شور شدن خاک را در پی دارد.

علاوه‌بر آن، خاک می‌تواند توسط آلودگی‌هایی که عامل آن فعالیت‌های انسانی ازقبیل معدن‌کاوی و جاده‌سازی، رخدادهای آبی-خاکی، مانند برداشت مداوم از اراضی و تهدیدات دیگر اتفاق بیفتد که پیش از آن چنین صحنه‌هایی دیده نشده است.

میزان مصرف آب شیرین، سه برابر ۵۰ سال قبل

در حال حاضر برداشت از منابع آب‌شیرین در جهان، سه برابر ۵۰ سال قبل است و تخمین زده می‌شود که 40درصد از جمعیت روستایی جهان در مناطق دارای بحران آب زندگی می‌کنند.

در گزارش از پنجمین گردهمایی بین‌المللی آب و هوایی (IPCC)، نتایج به‌دست آمده نشان داده که بدون هرگونه شک‌وشبهه‌ای، فعالیت‌های انسانی موجب بروز آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای شده‌اند. آلاینده‌های ناشی از کشاورزی جنگلداری و سایر کاربری‌های مشابه فقط در حدود 20درصد از آلاینده‌هایی نظیر گازکربنیک و سایر گازها را در بر می‌گیرد.

گازهای گلخانه‌ای باعث افزایش 2 درجه‌ای دمای کره زمین نسبت به قبل از انقلاب صنعتی شده‌اند که موجب رخدادهای شدید اقلیمی می‌شوند و حاصل آن‌ها بروز طوفان‌های عظیم، سیلاب‌ها، خشکسالی‌ها، بالا رفتن درجه حرارت و آتش‌سوزی‌های گسترده است.

کشاورزی خانوادگی

حال اهمیت توسعه کشاورزی‌های خانوادگی همراه با رشد جمعیت جهانی، مبتنی‌بر ایجاد مکانیزاسیون پایدار در این بخش است. افزون‌بر 500 میلیون خانوار کشاورز در جهان وجود دارد که بین 70 تا 80درصد از اراضی کشاورزی را در اختیار دارند و تخمین زده می‌شود که همین خانوارها در حدود 80درصد از غذای جهانی را تولید می‌کنند که چندان مورد حمایت تکنولوژیکی و به ویژه از نظر مکانیزاسیون قرار نمی‌گیرند.

یکی از اهداف توسعه مکانیزاسیون پایدار برای کشاورزان خرده‌پا، خارج کردن آن‌ها از زنجیره فقر و کارهای سخت و دشوار است که می‌تواند به بهره‌برداری بیشتر و پایدار از زمین گردد.

اساسا مکانیزاسیون کشاورزی نیازمند انرژی است که در مزارع بزرگ توسط منابعی از قبیل ماشین‌های دیزلی در تراکتورها و سایرماشین‌ها مانند کمباین‌ها و … به‌دست می‌آید.

استفاده از دام‌ها به‌منزله نیروی کار کشاورزی، هنوز در بسیاری از کشورها رواج دارد. اگرچه در نظر است که ماشین‌ها را جایگزین دام‌ها بنمایند، اما این روندی زمان‌بر و طولانی است.

هندوستان و تولید 30درصد تراکتور جهان

صنعت تراکتورسازی هندوستان یکی از بزرگ‌ترین انواع خود در جهان است و سالیانه یک‌سوم از کل تراکتورهای جهان را تولید می‌کند. از سوی دیگر، کشور چین مدعی است که در سطح گسترده‌ای انواع تراکتورهای دوچرخ و چهارچرخ، انواع ادوات، ماشین‌های خودکششی، پمپ‌های آب و ماشین‌های مورد نیاز در بخش کشاورزی را تولید می‌کند.

در آمریکای لاتین نیز وضع به همین گونه است، چرا که دام‌ها در حدود 25‌درصد از نیروی مورد نیاز خانواده‌ها در کشاورزی را تامین می‌کنند.

در کشورهای جنوب صحرای آفریقا نیز تا اندازه زیادی از نیروی دام در کشاورزی استفاده می‌شود. هنوز عضلات انسان‌ها در این مناطق در حدود 65درصد از نیروی کار کشاورزی تامین می‌نماید که نشانگر فقر شدید و کار کردن بسیار سخت در این منطقه است، هر چند اتحادیه آفریقا می‌گوید که تا سال 2035، بیل‌های دستی به موزه‌ها سپرده شوند. چنین وضعیتی می‌تواند بیانگر دسترسی نداشتن کشاورزان به ابزارهای کلیدی تولید و مکانیزاسیون براساس برآوردهای سازمان FAO باشد.

تولیدات کشاورزی جهانی تا سال 2050 باید 70درصد افزایش یابد و در کشورهای در حال توسعه، این رقم باید 100درصد باشد. در همین دوره زمانی اما با تخریب منابع تولید مانند آب و خاک مواجه خواهیم شد که با سوءاستفاده و بهره‌کشی بیش از اندازه، از بین خواهند رفت. چنین وضعیتی به کاهش بهره‌وری و در نتیجه کاهش درآمد کشاورزان خرده‌پا خواهند انجامید و آن‌ها را به میزان بیشتری دچار ناتوانی خواهد کرد.

این افزایش فقر موجب از هم پاشیده شدن خانواده‌ها، مهاجرت مردان جوان به مراکز شهری، استان‌ها و به خارج از کشور و همچنین، ترک‌کردن زنان، کودکان و افراد مسن و سخت‌تر شدن تامین غذا در مناطق روستایی خواهد شد.

ضرورت کشاورزی حفاظتی

استفاده از ادوات خاک‌ورزی نظیر گاوآهن، دیسک و انواع چیزل‌ها، ضمن مصرف انرژی زیاد، عامل تخریب خاک و ایجاد لایه غیرقابل نفوذ در عمق آن می‌گردند. این تخریب می‌تواند شامل قطع ساختار به‌وجود آمده توسط ریشه‌ها در خاک و آسیب‌وارد آوردن به جانداران و میکروارگانیسم‌ها گردد.

تخریب مذکور به کاهش توان جذب و نفوذ آب و افزایش خطر فرسایش خاک می‌گردد. مواد ارگانیک در واقع خون خاک هستند که از بین رفتن آن‌ها در روش‌های کشاورزی کنونی آسیب زیادی به آن‌ها وارد می‌‌کند. برهم زدن توازن حاصلخیزی خاک با استفاده از کودهای غیرارگانیک به پایداری درازمدت آن آسیب وارد می‌کند و هزینه‌های تولید را به‌تدریج بالا می‌‎برد.

کشاورزان خرده‌پای روستایی همیشه متکی به آسمان و شرایط آب و هوا برای افزایش محصول و تامین غذای دام خود بوده‌اند، اما امروزه با چنین شرایط آب و هوایی، اساس جامعه به خطر افتاده است.

کشاورزی حفاظتی

علاقه‌مندی به کشاورزی حفاظتی در دو دهه اخیر افزایش یافته و در کنگره 2017 در آرژانتین قرار بر آن شد که سالیانه 10 میلیون هکتار از اراضی آبی به روش کشاورزی حفاظتی انجام گیرند.

این کار با حداقل بر هم زدن خاک، حفظ پوشش ارگانیک آن و حفظ تنوع در تولید محصولات، توصیه شده است. حال با در اختیار قرار دادن انواعی از ادوات ساده کشاورزی به کشاورزان خرده‌پا و کوچک می‌توان آن‌ها را در تولید غذا برای خود و دیگران تشویق کرد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۶۵-مرداد ۱۴۰۱